تجسس (سیره نبوی)یکی از اوصاف زشت و زننده که موجبات سستی و از هم گسیختگی پیوند دوستی و مودت بین انسانها را فراهم میآورد، تجسس در امور دیگران و جستجوی عیوب و لغزشهای آنان و آشکار نمودن آنهاست. برای پیبردن به نکوهش این صفت ناپسند،می توان به سیره عملی و کلام پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) رجوع کرد. چون طبق صریح آیه قرآن، ایشان بهترین الگو کامل بشریت میباشند. ۱ - معنای تجسستجسس در لسان اهل لغت به معنای فحص و جستجو است، این واژه بیشتر در معنای جستجو کردن از بواطن امور و چیزهای پنهانی استعمال شده، معمولاً در معنای کشف نهانیهای شر به کار میرود. [۱]
ابن اثیر، علی بن ابی الکرم، النهایه فی غریب الحدیث، ج۱، ص۲۷۲، تحقیق طاهر احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۳۶۴ش.
این خصیصه از حالات درونی افراد و از ثمرات سوءظن است چرا که نفس انسان با بدبین شدن قانع نشده او را وا میدارد که در مورد افراد تحقیق و جستجو کند ثمره این تحقیق، عیبجویی و تجسس است. [۳]
شهید ثانی، زین الدین، کشف الریبه، ص۲۲-۲۳، انتشارات مرتضوی، ۱۳۹۰ق.
از اینرو رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) در روایتی بدترین سوءظن دارندگان را تجسسکنندگان و بدترین تجسسکنندگان را کسانی معرفی کردند که آن را به زبان جاری سازند. ۲ - تجسس در کلام نبویرسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) مسلمانان را از این صفت رذیله برحذر داشته فرمودند: «ای گروهی که به زبان اسلام آوردهاید و قلبهایتان از ایمان خالص نشده است مسلمانان را مذمت نکنید و در پی جستن عیوب آنان نباشید که هر کس در صدد عیبجویی و جستجوی لغزشهای برادر مسلمانش برآید خداوند عیوب و لغزشهای او را دنبال میکند و هر کس که خداوند عیوب و لغزشهایش را دنبال کند رسوایش سازد اگرچه دراندرونی خانه خود باشد.» [۸]
ابن ابی فراس، ورام، مجموعه ورام، ج۲، ص۲۰۸، قم، مکتبة الفقیه.
ایشان ضمن تشویق مردم به پرداختن به عیوب خود و بازماندن از جستجو در عیوب مردم، مسلمانان را به جای تجسس در امور مردم و پرداختن به عیوب آنان به عیبپوشی مسلمانان دعوت کرده میفرمودند: «هر که از برادر خود کار زشتی مشاهده کند و آن را پوشیده نگاه دارد خداوند در دنیا و آخرت عیبپوش اوست.» [۹]
متقی هندی، علاء الدین علی، کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال، ج۳، ص۲۵۰، تصحیح صفوة السقا، بیروت، الرساله، ۱۹۸۹.
۳ - تجسس در سیره نبویرسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نه تنها مسلمانان را از تجسس و جستن عیوب دیگران برحذر میداشت، بلکه خود نیز هیچگاه عیبجو نبوده در صدد یافتن عیبها و لغزشهای مردم نیز نبودند. ایشان تجسس از عیوب مردم را با ماموریت الهیاش در منافات دانسته میفرمودند: «من مامور نیستم که درون مردم را بکاوم و درونشان را بشکافم.» ۴ - پانویس۵ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عیبجویی در کلام نبوی»۹۵/۰۴/۳۱. |