تأویل الدعائم (کتاب)کتاب تأويل الدعائم- تربية المؤمنين بالتوفيق على حدود باطن علم الدين تالیف ابو حنیفه ، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَيُّون تميمى مغربى می باشد. این کتاب به زبان عربی و به تصحیح محمد حسن اعظمی در سه جلد در انتشارت دار المعارف در قاهره مصر به چاپ رسیده است. ۱ - درباره مولف۱.۱ - ولادتابو حنيفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَيُّون تميمى مغربى، از دانشمندان بزرگ فرقه اسماعیلیه در آغاز پيدايش آنان به شمار مى‌آيد. وى در سال ۲۵۹ هجرى در مغرب و در خانواده‌اى اهل علم به دنيا آمد. پدر او از علماى بزرگ اهل تسنن و پيرو مذهب مالكى بود و روايات فراوانى را روايت كرده است. نعمان از همان كودكى با روايات و علوم و معارف اسلامی آشنا شد و خود را آماده كرد تا يكى از دانشمندان جهان اسلام گردد. ۱.۲ - مذهبنعمان در آغاز پيرو مذهب مالكى بود ولى بعد تغيير مذهب داده و شیعه شد، اما در سلك فرقۀ اسماعيليه در آمد يعنى از آن گروه كه عقيده دارند اسماعيل فرزند امام جعفر صادق علیه السلام امام غائب است. البته برخى از علماى شيعه مانند علامه مجلسی او را شيعه مى‌دانند و مى‌گويند او در برابر سلاطين اسماعيليه تقيه مى‌كرده است. ۱.۳ - شخصيتقاضى نعمان شخصيتى دانشمند و داراى تأليفات فراوان است. او از مؤسسين فرقه اسماعيليه و قانونگذار آنان بوده و بنابر گفته روات فاطمى بدون مراجعه به امامان خود( يعنى علماى فاطمى) چيزى ننوشته است. مؤلفان شيعه به او« ابو حنيفه شيعى» مى‌گويند. او ۹ سال به المهدى بالله، اولين خليفه فاطمى خدمت كرد. در دوران القائم بامر الله، خليفه دوم عهده‌دار قضاوت طرابلس شد و در زمان المنصور بالله خليفه سوم، قاضى منصوريه شد. وى در دوران فخر الدين خليفه چهارم به بالاترين مقام خود رسيد و آن مقام قاضى القضاة و داعى الدعاة بود. ۱.۴ - فرزنداناو داراى دو فرزند به نامهاى على و محمد بود كه هر دو از طرف خليفه فاطمى عهده‌دار منصب قضاوت شدند. ۱.۵ - سخن بزرگانعلامه مجلسى درباره ايشان مى‌فرمايد: « ابو حنیفه ، نعمان بن محمد بن منصور، قاضى مصر در ايام دولت اسماعيليه است. او در آغاز پيرو مذهب مالكى بود، سپس هدايت يافت و پيرو مذهب امامیه گشت. او از ترس خلفاى اسماعيلى، از ائمه بعد از امام جعفر صادق عليه السلام روايت نمى‌كند ولى در پوشش تقیه حرف حق را بيان مى‌كند.» ابن خلکان در وفيات الأعيان مى‌گويد: « قاضى نعمان يكى از دانشمندان است. او در آغاز پيرو مذهب مالكى بود ولى بعد پيرو مذهب اماميه شد. [۱]
وفيات الأعيان، ج۵، ص ۱۵۰.
ابن زولاق درباره او مى‌گويد: نعمان بن محمد قاضى، در نهايت فضل و دانش و اهل قرآن و آگاه به معناى آن و عالم به فقه و ديدگاههاى مختلف فقهى و لغت و شعر و تاريخ بود و همواره با عقل و انصاف قدم برمى‌داشت. او هزاران صفحه در مدح اهل بیت از خود به يادگار گذاشت.» ابن شهر آشوب صاحب كتاب معالم العلما مى‌فرمايد: « قاضى نعمان بن محمد امامى نبود ولى كتابهاى او نيكو و خوب است.» ۱.۶ - تأليفاتنعمان بن محمد داراى ۴۷ تأليف است كه در علومى مانند فقه، تأویل ، تفسير و اخبار نگاشته شده است. برخى از تاليفات او عبارتند از: دعائم الإسلام( كتاب حاضر)، - شرح الأخبار، - أساس التأويل، - افتتاح الدعوة، - التوحيد و الإمامة، - مفاتيح النعمة، - الإيضاح، - الينبوع - المجالس و المسامرات. از نكات كتاب اخير آن است كه مؤلف، در آن اختراع قلم خودنويس را به المعز لدين الله( خليفه فاطمى) نسبت داده است. ۱.۷ - وفاتنعمان بن محمد در سال ۳۶۳ هجرى و در سن ۱۰۴ سالگى دعوت حق را لبیک گفت و به ديار باقى شتافت. ۲ - عناوین کتابكتاب الولاية - الطهارة - الصلاة - الزكاة - الصوم - الاعتكاف - مواقيت الإحرام - الحج عن الزمني و الأموات - الجهاد. ۳ - نسخه شناسیکتاب تأويل الدعائم- تربية المؤمنين بالتوفيق على حدود باطن علم الدين به زبان عربی و به تصحیح محمد حسن اعظمی در سه جلد در انتشارت دار المعارف در قاهره مصر به چاپ رسیده است. ۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب فقهی شیعه
|