بیجاپوربیجاپور، شهرستان و شهری به همین نام در ایالت کرناتکه در جنوب هند. بعضی نام بیجاپور را برگرفته از «ویجایاپورا» به معنی شهر پیروزی، و عده‌ای آن را مأخوذ از «ویدیاپور» به معنی شهر آگاهی و بینش، نام مدرسه‌ای قدیمی که در دورۀ چالوکیان بنا شده است و امروزه آثار آن در شهر بیجاپور دیده می‌شود، دانسته‌اند. [۱]
law, N N, Muslim India, Varanasi, ۱۹۸۵.
۱ - معرفی بیجاپورشهرستان بیجاپور با مساحت ۰۷۸‘۱۷ کم ۲ و جمعیت ۰۰۰‘۸۱۰‘۲ تن (۱۳۶۹ق/۱۹۹۰م) در شمال ایالت کرناتکه واقع است. [۲]
p۱۴، Britannica, micropaedia, ۱۹۷۸، p ۱۵۴.
[۳]
Britannica Atlas, Chicago, ۱۹۹۶، p ۶۴
وجود رودخانه‌های پرآبی چون کریشنا، دُن و بهیما شرایط مناسبی را برای کشاورزی این شهرستان فراهم آورده است. مهم‌ترین محصولات کشاورزی آن کتان، بادام زمینی، نیشکر و گندم است. [۴]
Britannica Atlas, Chicago, ۱۹۹۶، p ۱۲۲
[۵]
Britannica Atlas, Chicago, ۱۹۹۶، VIII، p ۱۷۶
[۶]
Britannica Atlas, Chicago, ۱۹۹۶، p ۱۵۷
[۷]
Britannica Atlas, Chicago, ۱۹۹۶، p ۱۵۸
[۸]
Britannica Atlas, Chicago, ۱۹۹۶، p ۱۶۲
صنایع نساجی و صنایع غذایی از عمده‌ترین صنایع شهرستان بیجاپور به شمار می‌رود. [۹]
EI۲, Encarta reference Library, ۲۰۰۴، p ۱۷۰
شهر بیجاپور مرکز شهرستان بیجاپور با جمعیتی حدود ۰۰۰‘۶۰۶‘۲ تن (۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م) در °۱۶ و ´۵۰ عرض شمالی و °۷۵ و ´۴۲ طول شرقی واقع است. [۱۰]
Britannica Atlas, Chicago, ۱۹۹۶، p ۱۵۴
۲ - پیشینۀ تاریخیتاریخ ناحیۀ بیجاپور به سده‌های نخستین میلادی می‌رسد. بطلمیوس در سدۀ ۲م از ۳ شهر به نام‌های بادامی، اندی۵ و کال‌کری۶ در ناحیه‌ای که امروزه بیجاپور خوانده می‌شود، نام برده است. در سدۀ ۷م هیوئن تسیانگ، زائر چینی در سفرنامۀ خود از شهر بادامی به عنوان مرکز پادشاهی چالوکیان یاد کرده است. تاریخ ناحیۀ بیجاپور از زمان چیرگی چالوکیان بر بادامی تا استیلای مسلمانان بر این ناحیه به ۴ دوره تقسیم می‌شود: ۱. دورۀ تسلط چالوکیان براین ناحیه که تا حدود سال ۷۶۰م به طول انجامید. ۲. دورۀ راشتوکوت‌ها (۷۶۰-۹۷۳م). ۳. در این دوره که از ۹۷۳ تا ۱۱۹۰م ادامه داشت، ناحیۀ بیجاپور میان چندین حکومت محلی دست به دست گشت. ۴. دورۀ استیلای یاداواها از ۱۱۹۰م تا تسخیر این ناحیه به دست مسلمانان در ۶۹۳ق/۱۲۹۴م [۱۱]
p ۱۷۷،۱۷۸، Swami, K S K, The Royal Library at Bijapur , Islamic Culture, ۱۹۳۴, vol VIII.
[۱۲]
law, N N, Muslim India, Varanasi, ۱۹۸۵.
در ۶۹۳ق علاءالدین نوۀ جلال‌الدین خلجی پادشاه دهلی، بیجاپور را به تصرف درآورد و در ۷۴۸ق/۱۳۴۷م بیجاپور ضمیمۀ قلمرو بهمنیان دکن شد [۱۳]
p ۱۷۸. Swami, K S K,» The Royal Library at Bijapur «, Islamic Culture, ۱۹۳۴, vol VIII.
تا این زمان بیجاپور ناحیۀ مرزی دورافتاده و ناآرامی بود، اما پس از آن، ثبات بیشتری یافت. قلمرو بهمنیان در دورۀ وزارت محمود گاوان، وزیر نامی این خاندان به ۵ ناحیۀ اداری تقسیم شد که یکی از آن‌ها بیجاپور بود. [۱۴]
Spear, P, India, a Modern History, Michigan, ۱۹۶۱.
در همین دوره، محمود گاوان یکی از غلامان گرجی خود به نام یوسف عادل‌خان را که پسرخواندۀ او نیز بود، به حکومت بیجاپور منصوب کرد. وی که مدعی بود از فرزندان سلطان مراد دوم عثمانی است، در ۸۹۴ق/۱۴۸۹م از فرصت سود جست و در بیجاپور علم استقلال برافراشت و در ۸۹۵ یا به روایتی ۸۹۶ق پادشاهی سلسلۀ عادل‌شاهیان به مرکزیت بیجاپور را بنیان نهاد. [۱۵]
محمدقاسم فرشته، تاریخ، ج۲، ص۲-۵، کانپور، ۱۲۹۰ق/۱۸۷۴م.
[۱۶]
ج ن هالیستر، تشیع در هند، ج۱، ص۱۲۵-۱۲۶، ترجمۀ آزرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۱۷]
احمد عزیز، تاریخ تفکر اسلامی درهند، ج۱، ص۲۸، ترجمۀ نقی لطفی و محمد جعفر یاحقی، تهران، ۱۳۶۷ش.
۳ - مذهب بنیانگذارانبیشتر پادشاهان سلسلۀ عادل شاهی پیرو مذهب تشیع بودند. یوسف عادل شاه بنیان‌گذار این سلسله با پیروی از دودمان صفوی در دادن صبغۀ شیعی به آیین و مراسم عبادی عمومی در قلمرو خویش مبادرت ورزید. در زمان پادشاهی پسرش اسماعیل عادل‌شاه (حک ۹۱۶-۹۴۱ق/۱۵۱۰-۱۵۳۴م) مذهب تشیع در نظام اداری جا افتاد و نام شاه صفوی در خطبه‌های نماز جمعه ذکر می‌شد. [۱۸]
ج ن هالیستر، تشیع در هند، ج۱، ص۱۲۶، ترجمۀ آزرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۱۹]
ج ن هالیستر، تشیع در هند، ج۱، ص۱۲۹، ترجمۀ آزرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران، ۱۳۷۳ش.
بیجاپور در زمان فرمانروایی عادل شاهیان به اوج شکوفایی خود رسید. [۲۰]
معین‌الدین ندوی، معجم‌المکنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۳ق.
ریشه‌های غیرهندی و گرایش‌های شیعی پادشاهان بیجاپور به ویژه یوسف عادل‌شاه سردودمان این خاندان که تا دوران جوانی در ایران پرورش یافته بود، [۲۱]
محمدقاسم فرشته، تاریخ، ج۲، ص۲-۳، کانپور، ۱۲۹۰ق/۱۸۷۴م.
به خدمت گرفتن هنرمندان ایرانی را ترغیب می‌کرد؛ نفوذ فرهنگ ایرانی در دربار عادل شاهیان به حدی بود که زبان فارسی به عنوان زبان دربار به شمار می‌رفت. [۲۲]
Abdurrashid,» Shāh Jahān «, The Mughul Empire, ed R C Majumdar, Bombay, ۱۹۷۴.
[۲۳]
p ۲۵۴، Iranica.
پادشاهان بیجاپور همواره شاعران و هنرمندان ایرانی را به دربار خود دعوت می‌کردند [۲۴]
Kamat, J., »The Adilshahi Kingdom«, Kamat’s Potpourri, www. Kamat.com/Kalranga/bijapur/adilshahis.htm، p ۱۰.
از جملۀ این شاعران ظهوری ترشیزی و ملاملک قمی بودند که به بیجاپور مهاجرت کردند. [۲۵]
p ۲۵۴، Iranica.
۴ - بناهای ساخته شدهدر دورۀ فرمانروایی عادل شاهیان بناهای پرشکوهی در بیجاپور ساخته شد. بنابر برخی گزارش‌ها در سدۀ ۱۱ق/۱۷م بیجاپور دارای بیش از ۱۰۰هزار واحد مسکونی و ۶۰۰‘۱ مسجد بوده است. [۲۶]
Briggs, M S,» Muslim Architecture in India «, The Legacy of India, ed G T Garratt, Oxford, ۱۹۴۸.
مهم‌ترین بناهای به جای مانده از این دوران عبارت‌اند از بنای تاریخ گل گمبذ (گنبد) که گنبد آن یکی از بزرگ‌ترین گنبدهای جهان به شمار می‌رود، در واقع مقبرۀ محمد عادل‌شاه (هفتمین فرمانروای عادل‌شاهیان) است که احداث بنای آن را ۱۰۶۶ق/۱۶۵۶م دانسته‌اند [۲۷]
p ۱۸۸، Swami, K S K,» The Royal Library at Bijapur «, Islamic Culture, ۱۹۳۴, vol VIII.
[۲۸]
Brown, P,» Munumemts of the Mughul Period «, The Cambridge History of India, vol IV, ed R Burn, Cambridge, ۱۹۳۷.
از دیگر بناهای بیجاپور بنای ابراهیم روضه است که مزار ابراهیم عادل‌شاه دوم و خانواده‌اش در آنجاست. این بنا که شاید بزرگ‌ترین کار معماری دوران عادل‌شاهی باشد، توسط معماری ایرانی برپا گردیده است. [۲۹]
p ۱۸۸، Swami, K S K,» The Royal Library at Bijapur «, Islamic Culture, ۱۹۳۴, vol VIII.
EI۲, I/۱۲۰۴ بنای زیبا و پرشکوه مسجد جامع، مسجد بخارا، مسجد ملک‌جهان، آثار محل، مهترمحل، گَگَن محل و ملک میدان از دیگر بناهای به جای مانده از دورۀ عادل شاهیان در بیجاپور به‌شمار می‌رود [۳۰]
p ۱۸۸،
. EI۲, Encarta reference Library, ۲۰۰۴. [۳۱]
معین‌الدین ندوی، معجم‌المکنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۳ق.
علاوه بر آثار اسلامی چندین معبد کهن هندی در بیجاپور وجود دارد که مشهورترین آن‌ها معبد پاپانات‌ها نام دارد. [۳۲]
Briggs, M S,» Muslim Architecture in India «, The Legacy of India, ed G T Garratt, Oxford, ۱۹۴۸.
کتابخانۀ سلطنتی بیجاپور که متعلق به اوج گسترش فرهنگ اسلامی در این شهر است، امروزه مجموعه‌ای ارزشمند از آثار خطی و چاپی را در خود جای داده است. [۳۳]
Swami, K S K,» The Royal Library at Bijapur «, Islamic Culture, ۱۹۳۴, vol VIII.
مینیاتورهای باارزش به جای مانده در این شهر بیانگر نفوذ هر چه بیشتر فرهنگ و هنر ایرانی در بیجاپور است [۳۴]
Yazdani, G., »Two Miniatures from Bijapûr«, Islamic Culture, ۱۹۳۵, vol. IX
۵ - قلمرو پادشاهی بیجاپورقلمرو پادشاهی بیجاپور در اوایل سدۀ ۱۱ق/اواخر سدۀ ۱۶م مورد تهاجم اکبرشاه (حک ۹۶۳-۱۰۱۴ق/۱۵۵۶-۱۶۰۵م) از فرمانروایان مغول هند قرار گرفت. اما پادشاهی بیجاپور با در پیش گرفتن راه مصالحه استقلال خود را حفظ کرد (روی، ۱۶۲-۱۶۵). در ۱۰۴۰ق شاه‌جهان، پنجمین پادشاه مغول (حک ۱۰۳۷-۱۰۶۸ق/۱۶۲۸-۱۶۵۸م) سپاهی را برای تصرف بیجاپور گسیل داشت، اما نتیجه‌ای نگرفت [۳۵]
Abdurrashid,» Shāh Jahān «, The Mughul Empire, ed R C Majumdar, Bombay, ۱۹۷۴.
سرانجام، اورنگ زیب در ۱۰۹۶ق/۱۶۸۵م بیجاپور را به تصرف درآورد و اسکندر عادل‌شاه آخرین پادشاه عادل‌شاهیان، بیجاپور را ترک کرد [۳۶]
ج ن هالیستر، تشیع در هند، ج۱، ص۱۴۰، ترجمۀ آزرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران، ۱۳۷۳ش.
[۳۷]
Sarkar, J,» Aurang Zib ۱۶۸۱،۱۷۰۷ «, The Cambridge History of India, vol IV, ed R Burn, Cambridge, ۱۹۳۷,» Sightseeing.
[۳۸]
Watson, F, A Concise History of India, London, ۱۹۷۹.
اورنگ زیب، در اواخر سلطنت خود پسر کهترش کامبخش را به حکومت بیجاپور منصوب کرد و پس از مرگ اورنگ زیب در ۱۱۱۸ق/۱۷۰۶م، کامبخش دربیجاپور اعلام استقلال کرد. در ۱۱۳۷ق/۱۷۲۵م بیجاپور ضمیمۀ قلمرو نظام حیدرآباد شد، اما در ۱۱۷۴ق/۱۷۶۰م در برابر ۶ میلیون روپیه به مراتهه‌ها واگذار شد. با برافتادن آخرین «پیشوا» در ۱۸۱۸م، بیجاپور به تصرف نیروهای بریتانیا درآمد، و از سوی آن‌ها به راجۀ ساتارا واگذار شد و تا ۱۸۴۸م که بیجاپور رسماً ضمیمۀ متصرفات بریتانیا در هند شد، در دست او باقی بود [۳۹]
EI۲, Encarta reference Library, ۲۰۰۴
[۴۰]
p ۱۸۷، Swami, K S K,» The Royal Library at Bijapur «, Islamic Culture, ۱۹۳۴, vol VIII.
۶ - فهرست منابع(۱) احمد عزیز، تاریخ تفکر اسلامی درهند، ترجمۀ نقی لطفی و محمد جعفر یاحقی، تهران، ۱۳۶۷ش. (۲) محمدقاسم فرشته، تاریخ، کانپور، ۱۲۹۰ق/۱۸۷۴م. (۳) معین‌الدین ندوی، معجم‌المکنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۳ق. (۴) ج ن هالیستر، تشیع در هند، ترجمۀ آزرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران، ۱۳۷۳ش. (۵) Abdurrashid,» Shāh Jahān «, The Mughul Empire, ed R C Majumdar, Bombay, ۱۹۷۴. (۶) An Atlas of India, New York, ۱۹۹۰. (۷) Briggs, M S,» Muslim Architecture in India «, The Legacy of India, ed G T Garratt, Oxford, ۱۹۴۸. (۸) Britannica, micropaedia, ۱۹۷۸ (۹) Brown, P,» Munumemts of the Mughul Period «, The Cambridge History of India, vol IV, ed R Burn, Cambridge, ۱۹۳۷. (۱۰) EI۲, Encarta reference Library, ۲۰۰۴. (۱۱) History «, Bijapurnet, wwwbijapurnet/history، htm. (۱۲) The Imperial Gazetteer of India, New Delhi، ۱۹۸۱. (۱۳) Iranica. (۱۴) Kamat, J,» The Adilshahi Kingdom «, Kamat’s Potpourri, www Kamatcom/Kalranga/bijapur/adilshahishtm. (۱۵) law, N N, Muslim India, Varanasi, ۱۹۸۵. (۱۶) The Maratha Supremacy, ed R C Majumdar, Bombay, ۱۹۷۷. (۱۷) Research Articles, ed V A Smith, Lahore, ۱۹۲۷. (۱۸) Roy, S,» Akbar «, The Mughul Empire, ed R C Majumdar, Bombay, ۱۹۷۴. (۱۹) Sarkar, J,» Aurang Zib ۱۶۸۱-۱۷۰۷ «, The Cambridge History of India, vol IV, ed R Burn, Cambridge, ۱۹۳۷,» Sightseeing. (۲۰) Bijapurnet, www Bijapurnet/sightseeinghtm. (۲۱) Spear, P, India, a Modern History, Michigan, ۱۹۶۱. (۲۲) The Struggle for Empire, ed R C Majumdar, Bombay, ۱۹۶۴. (۲۳) Swami, K S K,» The Royal Library at Bijapur «, Islamic Culture, ۱۹۳۴, vol VIII. (۲۴) Watson, F, A Concise History of India, London, ۱۹۷۹. (۲۵) The World Gazatteer, wwwworld-gazetteercom/d/d_in_kahtm. (۲۶) Yazdani, G,» Two Miniatures from Bijapûr «, Islamic Culture, ۱۹۳۵, vol IX. (۲۷)Britannica Atlas, Chicago, ۱۹۹۶. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بیجاپور»، شماره۵۳۴۱. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|