بهلول بن راشدبُهلول بن راشد، ابوعمرو حجری، محدّث مالکی مغرب در قرن دوم بود. ۱ - معرفی بهلول بن راشددر ۱۲۸ در قیروان متولد شد. از بزرگان آن عصر، مانند مالک، سفیان ثوری،لیث بن سعد، حارث بن نَبْهان، یونس بن یزید (متوفی ۱۵۹)، حنظلة بن ابی سفیان (متوفی ۱۵۱)، موسی بن علی بن رباح (متوفی ۱۶۳) و دیگران حدیث شنید. [۱]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۰۰ـ۲۰۱، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۲]
عیاض بن موسی، تراجم اغلبیة، ج۱، ص۲۷، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸.
[۳]
ابن حِبّان، کتاب الثقات، ج۸، ص۱۵۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳.
[۴]
محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۱، ص۳۵۵، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
[۵]
ابن ماکولا، الاکمال،ج ۳، ص ۸۴، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، بیروت.
[۶]
ابن ابی حاتم، کتاب الجرح والتعدیل، ج۲، ص۴۲۹، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت.
[۷]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۲، ص۶۶، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
وی نخست به عبادت و زهد روی آورد، ولی با احساس نیاز مردم به علم، به کسب علوم پرداخت. مُوَطّأ مالک را نزد علی بن زیاد و ابن غانم خواند؛ جامع صغیرِ سفیان را از ابوالخطّاب و ابوخارجه و جامع کبیر را از علی بن زیاد شنید. [۸]
عیاض بن موسی، تراجم اغلبیة، ج۱، ص۲۸، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸.
پس از اتمام تحصیل و رسیدن به مرتبه فقاهت، موردتوجه مردم قرار گرفت و مقام مرجعیت و فتوای مالکیان به وی محوّل شد. وی شخصی پرهیزکار مستجاب الدعوه و نیک سیرت و بخشنده و در عین حال در مذهب خود متعصب بود و مخالفان خود را طرد می‌کرد. نمونه‌هایی از عبادت و زهد او در منابع گزارش شده است. [۹]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۰۳ـ۲۱۲، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۱۰]
عیاض بن موسی، تراجم اغلبیة، ج۱، ص۲۹ـ ۳۷، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸.
[۱۱]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۲، ص۶۶، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۱۲]
ابن فرحون، الدّیباج المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، ج۱، ص۱۶۶، چاپ مامون بن محیی الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
مخالفت بهلول با تصمیم امیر افریقیه، محمدبن مقاتل عکی، مبنی بر فرستادن سلاح و آهن و مس برای ملک روم، در پی ایجاد روابط دوستانه با او، سبب دشمنی عکّی با بهلول و حبس و تازیانه خوردن وی شد. جراحت ناشی از این تازیانه‌ها به مرگ بهلول در سال ۱۸۲ یا ۱۸۳ انجامید. [۱۳]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۰۱، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۱۴]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۱۲ـ۲۱۳، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۱۵]
عیاض بن موسی، ج۱، ص۳۷ـ۳۹، تراجم اغلبیة، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸.
[۱۶]
عیاض بن موسی، ج۱، ص۴۰، تراجم اغلبیة، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸.
[۱۷]
ابن قنفذ، الوفیات، ج۱، ص۱۴۵، چاپ عادل نویهض، بیروت ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰، ابن ماکولا، الاکمال، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، بیروت.
[۱۸]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۲، ص۶۶ـ۶۷، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
۱.۱ - مقامات بهلولبهلول علاوه بر مقام فتوی و مرجعیّت، در نشر فقه و حدیث و تربیت محدثان نیز نقش بزرگی داشته و بسیاری از بزرگان مالکی مثل سَحْنون، عون بن یوسف خزاعی، خلیفه بن یزید، یحیی بن سلام، ابوزکریّا حَفری، عبدالمتعالی، ابوسنان و قعنبی و دیگران از وی حدیث شنیده اند [۱۹]
عیاض بن موسی، تراجم اغلبیة، ج۱، ص۲۸، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸.
[۲۰]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۰۱، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۲۱]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۱۲ـ۲۱۳، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۲۲]
ابن فرحون، الدّیباج المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، ج۱، ص۱۶۶، چاپ مامون بن محیی الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
[۲۳]
ابن حِبّان، کتاب الثقات، ج۸، ص۱۵۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳.
[۲۴]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۲، ص۶۶ـ۶۷، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۲۵]
ابن ماکولا، الاکمال،ج ۳، ص ۸۴، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، بیروت.
[۲۶]
ابن ابی حاتم، کتاب الجرح والتعدیل، ج۲، ص۴۲۹، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت.
۱.۲ - اثر بهلولتنها اثر باقی‌مانده از بهلول کتابی در فقه مالکی است که می‌گویند شاگردان وی آن را تدوین کرده اند. او در این کتاب، بیشتر به اقوال و نظریات سفیان ثوری توجه کرده است. [۲۷]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۰۱، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۲۸]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۱۲ـ۲۱۳، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۲۹]
عیاض بن موسی، تراجم اغلبیة، ج۱، ص۲۸، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸.
۱.۳ - مقام علمی و درجه توثیق بهلولدرباره مقام علمی و درجه توثیق وی، مُورّخان و ارباب جرح و تعدیل، از معاصران و متأخّران، نظر داده اند؛ از جمله ابوعبدالله اجذابی، بهلول را از علمای بزرگ مغرب در عصر خود شمرده و گفته است که هر وقت مالک بهلول را می‌دید، می گفت بهلول عابد سرزمین مغرب است. سحنون نیز وی را استاد و مقتدای خود دانسته است. [۳۰]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۰۲ـ ۲۰۳، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
[۳۱]
۳۶، عیاض بن موسی، ج۱، ص۲۸، تراجم اغلبیة، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸.
[۳۲]
ابن فرحون، الدّیباج المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، ج۱، ص۱۶۶، چاپ مامون بن محیی الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶.
[۳۳]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۲، ص۶۶ـ۶۷، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
از متأخّرین نیز ابن ابی حاتم و عقیلی وی را توثیق کرده اند. [۳۴]
عیاض بن موسی، تراجم اغلبیة، ج۱، ص۲۸، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸.
[۳۵]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۲، ص۶۶ـ۶۷، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
ابن حبان [۳۶]
ابن حِبّان، کتاب الثقات، ج۸، ص۱۵۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳.
از وی یاد کرده است.
ذهبی و ابن ابی حاتم و ابن حجر عسقلانی [۳۷]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۲، ص۶۶ـ۶۷، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
می گویند که ابن معین درباره او اظهار عدم شناخت کرده است.
نمونه های احادیث بهلول بن راشد در صحیح مسلم آورده شده است. [۳۸]
عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، ج۱، ص۲۰۱، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳.
۲ - فهرست منابع(۱) ابن ابی حاتم، کتاب الجرح والتعدیل، حیدرآباد دکن ۱۳۷۱ـ ۱۳۷۳/ ۱۹۵۲ـ۱۹۵۳، چاپ افست بیروت. (۲) ابن حِبّان، کتاب الثقات، حیدرآباد دکن ۱۳۹۳ـ۱۴۰۳/ ۱۹۷۳ـ۱۹۸۳. (۳) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱. (۴) ابن فرحون، الدّیباج المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب، چاپ مامون بن محیی الدین جنان، بیروت ۱۴۱۷/ ۱۹۹۶. (۵) ابن قنفذ، الوفیات، چاپ عادل نویهض، بیروت ۱۴۰۰/ ۱۹۸۰. (۶) محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت. (۷) عیاض بن موسی، تراجم اغلبیة، چاپ محمد طالبی، (تونس) ۱۹۶۸. (۸) عبدالله بن محمد مالکی، کتاب ریاض النفوس، چاپ بشیر بکوش، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۳/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۳. (۹)ابن ماکولا، الاکمال، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، بیروت. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بهلول بن راشد»، شماره۲۲۸۶. رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سال 182 (قمری) | علمای اهل سنت | علمای قرن دوم | فقهای مالکی | محدثین اهل سنت
|