بهاءالدین باجنبَهاءُالدّینِ باجَن (۷۹۰-۹۱۲ق/۱۳۸۸-۱۵۰۶م)، شاعر و از صوفیان طریقه چشتیه برهانپور. ۱ - معرفیشهرت وی به سرودن اشعار هندی، موسوم به دهره است و او به سبب ویژگی‌های این نوع اشعارش تخلص باجن را برای خود برگزید. باجن فرزند شیخ‌معزالدین، از فرزندان مولانا احمد مدنی ودر تصوف مرید شیخ رحمت‌الله گجراتی بود. وی قسمت اعظم زندگی خود را در گجرات گذراند. [۱]
نسیم، اد، ج۶، ص۲۱۴، «مشایخ اردوسری مصنفین»، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ۱۹۷۱م، ج۶.
[۲]
جالبی، جمیل، ج۱، ص۱۰۶، تاریخ ادب اردو، لاهور، ۱۹۷۵م.
۲ - معنای باجنباجن واژه‌ای هندی مشتق از مصدر بَجنا به معنای نواختن خواندنِ آواز است. [۳]
جالبی، جمیل، ج۱، ص۱۰۶، تاریخ ادب اردو، لاهور، ۱۹۷۵م.
۳ - آثارخزانه رحمت و جُنگ‌نامه پشواز و ساری و چولی و تهبند و ازار و اشعار صوفیانه هندی باجن، از آثار برجا مانده از اوست. [۴]
صدیقی امروهوی، افسر و سرفراز علی رضوی، ج۱، ص۳۸۶، مخطوطات انجمن ترقی اردو، کراچی، ۱۹۶۵م.
[۵]
صدیقی امروهوی، افسر و سرفراز علی رضوی، ج۱، ص۴۱۸، مخطوطات انجمن ترقی اردو، کراچی، ۱۹۶۵م.
[۶]
احمد، عزیز، ج۱، ص۱۳۳، تاریخ تفکر اسلامی، ترجمه نقی لطفی و محمدجعفریاحقی، تهران، ۱۳۶۷ش.
۳.۱ - خزانه رحمتخزانه رحمت که می‌توان آن را از نخستین نمونه‌های مدون ادبیات اردو در گجرات به شمارآورد، با عنوانهای دیگری همچون گلستان رحمت و خزائن رحمت‌الله نیز در منابع آمده، و شامل شرح‌حال و گفته‌های پیر او، شیخ رحمت‌الله به فارسی و کلام صوفیانه و دهره‌های او به هندی است. دهره نوعی شعر هندی ، و آن کلامی موزون و آهنگین است که مضمون حمد و نعت و منقبت دارد و توسط قوالان همراه با ذکرهایی در مدح مشایخ نواخته و خوانده می‌شود؛ چنان که بهاءالدین باجن در این گونه سروده‌ها به مدح پیر خود و شناساندن آرامگاه وی و نیز به وصف گجرات می‌پردازد. سرودن این گونه اشعار توسط باجن شاید حاصل اهمیت سماع در میان سالکان طریقه چشتیه باشد [۷]
جالبی، جمیل، ج۱، ص۱۰۶-۱۰۷، تاریخ ادب اردو، لاهور، ۱۹۷۵م.
[۸]
نسیم، اد، «مشایخ اردوسری مصنفین»، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، ص۲۱۵-۲۱۶ ،لاهور، ۱۹۷۱م، ج۶.
[۹]
منزوی، خطی مشترک، ج۱۱، ص۱۰۵.
[۱۰]
منزوی، خطی مشترک، ج۱۲، ص۲۳۰۹.
[۱۱]
بشیرحسین، محمد، ج۲، ص۳۰۰، فهرست مخطوطات شیرانی، لاهور، ۱۹۶۹م.
خزانه رحمت در مجموعه نسخه‌های خطی کتابخانه شیرانی و کتابخانه انجمن ترقی اردو نگهداری می‌شود. تاریخ کتابت این نسخه، به سبب افتادگی صفحات پایانی آن معلوم نیست. [۱۲]
صدیقی امروهوی، افسر و سرفراز علی رضوی، ج۱، ص۳۶۳، مخطوطات انجمن ترقی اردو، کراچی، ۱۹۶۵م.
[۱۳]
بشیرحسین، محمد، ج۲، ص۳۰۰، فهرست مخطوطات شیرانی، لاهور، ۱۹۶۹م.
۳.۲ - سایر آثارمثنوی جنگ‌نامه پشواز و ساری و چولی و تهبند و ازار، شامل ۲۱۹بیت است که در کتابخانه انجمن ترقی اردو نگهداری می‌شود. تاریخ کتابت آن ۱۱۶۱ق، و کاتب آن شخصی است به نام عبدالنبی. [۱۴]
صدیقی امروهوی، افسر و سرفراز علی رضوی، ج۱، ص۳۶۲-۳۶۳، مخطوطات انجمن ترقی اردو، کراچی، ۱۹۶۵م.
[۱۵]
صدیقی امروهوی، افسر و سرفراز علی رضوی، ج۱، ص۳۶۸، مخطوطات انجمن ترقی اردو، کراچی، ۱۹۶۵م.
[۱۶]
صدیقی امروهوی، افسر و سرفراز علی رضوی، ج۱، ص۴۱۸، مخطوطات انجمن ترقی اردو، کراچی، ۱۹۶۵م.
۴ - جانشینان بهاءالدین باجناز خلفا و جانشینان بهاءالدین باجن می‌توان علی‌متقی برهانپوری و شیخ عبدالحکیم (فرزند باجن) را نام برد. شیخ عبدالحکیم به مجالس سماع علاقه خاص داشت. وی همچون پدرش اشعاری به زبان هندی سروده است. [۱۷]
راشد برهانپوری، محمد مطیع‌الله، ج۱، ص۳۶۷-۳۶۸، برهانپورکی سندهی اولیاء، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۷م.
[۱۸]
قادری، محمدایوب، ج۱، ص۳۴۸، تذکرۀ علمائی هندی، کراچی، ۱۹۶۱م.
۵ - درگذشتباجن اواخر عمر را در برهانپور سپری کرد و در همان‌جا درگذشت و به خاک سپرده شد. [۱۹]
یونس شاه، تذکرۀ نعمت‌گویان اردو، ج۱، ص۱۸۹، ۱۹۸۲م.
[۲۰]
نسیم، اد، ج۱، ص۲۱۴، «مشایخ اردوسری مصنفین»، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ۱۹۷۱م، ج۶.
۶ - فهرست منابع(۱) احمد، عزیز، تاریخ تفکر اسلامی، ترجمه نقی لطفی و محمدجعفریاحقی، تهران، ۱۳۶۷ش. (۲) بشیرحسین، محمد، فهرست مخطوطات شیرانی، لاهور، ۱۹۶۹م. (۳) جالبی، جمیل، تاریخ ادب اردو، لاهور، ۱۹۷۵م. (۴) راشد برهانپوری، محمد مطیع‌الله، برهانپورکی سندهی اولیاء، حیدرآباد دکن، ۱۹۸۷م. (۵) صدیقی امروهوی، افسر و سرفراز علی رضوی، مخطوطات انجمن ترقی اردو، کراچی، ۱۹۶۵م. (۶) قادری، محمدایوب، تذکرۀ علمائی هندی، کراچی، ۱۹۶۱م. (۷) منزوی، خطی مشترک. (۸) نسیم، اد، «مشایخ اردوسری مصنفین»، تاریخ ادبیات مسلمانان پاکستان و هند، لاهور، ۱۹۷۱م، ج۶. (۹) یونس شاه، تذکرۀ نعمت‌گویان اردو، ۱۹۸۲م. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بهاءالدین باجن»، ج۱۳، شماره۵۲۰۱. |