بطن (مفردات‌نهج‌البلاغه)بَطْن (به فتح باء و سکون طاء) یکی از مفردات نهج البلاغه به معنای شکم و درون هر چیزی می‌باشد که حضرت علی (علیه‌السلام) در موارد گوناگونی از این واژه استفاده نموده است. ۱ - مفهومشناسیبَطْن (به فتح باء و سکون طاء) به معنای شکم و درون هر چیزی (جوف هر شی‌ء نهان)، آمده است. «بطنة»: پرخوری و آن این است که معده کاملا از طعام پر شود. ۲ - کاربردهااین لفظ در موارد گوناگونی در بیان امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بکار رفته است که عبارتند از: ۲.۱ - به معنای علماین واژه به معنای علم نیز می‌آید چنان‌که امام (علیه‌السلام) در این خصوص فرموده است: «الحمد الله الذی بطن خفیّات الامور و دلّت علیه اعلام الظهور؛ حمد خدایی را که کارهای نهان را می‌داند و علامت‌های آشکار به وجود وی دلالت می‌کند.» ۲.۲ - ویژگی ملکالموتهمچنین درباره‌ی ملک الموت فرموده است: «هل تحسّ به اذا دخل منزلا، ام هل تراه اذا توفّی احدا بل کیف یتوّفی الجنین فی بطن امّه.» که مراد از «بطن» شکم است. ۲.۳ - درباره‌ی عثمانآن حضرت (صلوات‌الله‌علیه) در خطبه شقشقیّه درباره عثمان می‌فرماید: «و قام معه بنو ابیه یخضمون مال اللّه خضمة الابل نبتة الربیع الی ان انتکث فتله و اجهز علیه عمله و کبت به بطنته؛ پدر زادگانش با او به پا خواستند، بیت‌المال را مانند شتری که علف بهاری را بخورد، با همه دهان می‌خوردند، تا این‌که رشته‌اش باز شد، و اعمالش کار قتلش را تمام کرد، و پرخوری‌اش ساقطش نمود.» «مبطان»: کسی که از پرخوری شکمش بزرگ شده است. و به معنی شکم پر نیز می‌باشد. چنان‌که در نامه ۴۵، آمده است. «بطان» بر وزن کتاب (به معنای بند جهاز) طنابی است که زیر شکم شتر می‌بندند و جهاز را نگاه می‌دارد؛ چنان‌که در خطبه ۸۹، آمده است. ۲.۴ - رازداری«بطانه»: آستر لباس، گاهی منظور از آن همراز و محرم اسرار است. چنان‌که امام (علیه‌السلام) خطاب به مالک اشتر نوشته است: «انّ شرّ وزرائک من کان للاشرار قبلک وزیرا... فلا یکوننّ لک بطانة.» ۲.۵ - بیان مفردات«بطین»: عظیم البطن. در خطبه ۱۰۸، آمده است. «الحبّة البطینة»: یعنی دانه بزرگ. «باطن»: خلاف ظاهر و خفّی. «بطنان»: جمع بطن و نیز به معنی وسط شی‌ء نیز می‌آید. چنان‌که در استسقاء فرموده است: «اللهم انشر علینا غیثک ... تروی بها القیعان و تسیل البطنان؛ خدایا باران خودت را بر ما گسترش ده تا با آن بیابان‌ها را سیراب و آب دره‌ها را جاری فرمایی.» ۳ - پانویس۴ - منبعقرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «بَطن»، ص۱۴۴-۱۴۳. |