بجاقبُجاق، سرزمینی در جنوب بسارابی در کشور رومانی می‌باشد. ۱ - بررسی واژه بجاقبجاق و صورت کهن آن بُجغاق، واژه‌ای ترکی و به معنای کرانه، گوشه و زاویه است. [۱]
کاشغری، محمود، دیوان لغات الترک، ج۱، ص۳۰۶، ترجمة محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۷۵ش.
[۲]
Minorsky، V، ج۱، ص۴۶۷، introd V ud = d al - q P lam، London، ۱۹۳۷.
به دشت شن‌زار اطراف رود، و به امیرنشین‌ها نیز بجاق می‌گفتند که واژه‌ای کومانی (قپچاقی) است.۲ - تاریخچه بجاقاین سرزمین از ۶۳۸ق/۱۲۴۱م تابع دولت اردوی زرین شد. [۳]
EI ۲، ج۱، ص۱۲۸۶.
در فاصله سده‌های ۹-۱۳ق/۱۵-۱۹م اقوام ترک در منطقه بجاق مستقر شدند و بر راه‌های فرهنگی و سوق‌الجیشی که به شبه‌جزیره کریمه منتهی می‌شد، تسلط یافتند. از سده ۱۰ق/۱۶م نوغای‌ها در بجاق سکنی گزیدند و به اردوهایی منقسم شدند. گروه‌هایی از این اردوها اغلب به سرزمین‌های همجوار حمله می‌کردند. در نواحی پادولیا و اوکرائین این نیروها به بجاق و یا تاتارهای بجاق شهرت داشتند که به معنای تاتارهای منطقه کناری بوده است. [۴]
Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، ج۳، ص۸۴۸-۸۴۹، St Petersburg، ۱۸۹۱.
بعدها به بجاق و دشت نوغای نام بسارابی داده شد که بخش جنوبی بسارابی کنونی است. [۵]
Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، ج۳، ص۶۰۴، St Petersburg، ۱۸۹۱.
در ۷۴۶ق/۱۳۴۵م بجاق زیر سلطه دولت والاشی (والاخیا) قرار گرفت و سپس در ۸۰۲ق/۱۴۰۰م به تصرف فرمانروای بُغدان درآمد. در ۹۴۵ق/۱۵۳۸م دولت عثمانی در زمان سلطان سلیمان قانونی با کمک تاتارهای کریمه، بر سراسر بجاق دست یافت و این ناحیه جزو سنجاق آق کرمان شد. خان کریمه نیز که در لشکرکشی سلطان سلیمان شرکت داشت، قبایل نوغای را در بجاق اسکان داد. [۶]
EI ۲، ج۱، ص۱۲۸۶.
در ۱۰۶۷ق/۱۶۵۷م تاتارهای بجاق در ۲۰۰ روستا استقرار داشتند و تحت اداره حاکمی با عنوان «یالی آغاسی» بودند که از جانب خان تاتارهای کریمه گمارده می‌شد. [۷]
EI ۲، ج۱، ص۱۲۸۶.
[۸]
اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، ج۵، ص۱۱۴، استانبول، ۱۳۱۵ش.
در فاصله سال‌های ۱۱۱۱-۱۱۱۳ق/۱۶۹۹-۱۷۰۱م تاتارهای نوغای منطقه بجاق که ۶ هزار خانوار بودند، از اطاعت خان کریمه سرباز زدند و خواستار تابعیت دولت عثمانی شدند [۹]
EI ۲، ج۱، ص۱۲۸۷.
چون نفوذ روسیه در این مناطق فزونی گرفت و سپاهیان روس در اوکرائین پیشروی کردند، خان‌نشین کریمه نیز با ناآرامی‌هایی مواجه شد. در نتیجه تاتارهای نوغای خواستار مداخله دولت عثمانی شدند، ولی باب عالی با این درخواست موافقت نکرد. [۱۰]
راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، ج۲، ص۹۳۴-۹۳۸، استانبول، ۱۳۲۶- ۱۳۲۸ق.
۳ - تصرف بجاق توسط روسیهدر ۱۱۸۳ق/۱۷۶۹م سپاهیان روس پیشروی‌هایی به سوی سرزمین کریمه داشتند. در ۱۱۸۴ق/۱۷۷۰م بجاق موقتاً به تصرف دولت روسیه درآمد. [۱۱]
راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، ج۲، ص۹۶۰-۹۶۱، استانبول، ۱۳۲۶- ۱۳۲۸ق.
[۱۲]
EI ۲، ج۱، ص۱۲۸۷.
در ۱۱۸۵ق/۱۷۷۱م نیروهای روسیه و عثمانی دست از جنگ کشیدند که در نتیجه آن خان کریمه ناگزیر به ترک والاشی و بغدان شد که بجاق بخشی از آن بود. [۱۳]
راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، ج۲، ص۹۶۵، استانبول، ۱۳۲۶- ۱۳۲۸ق.
در همین سال قرارداد صلحی میان طرفین منعقد گردید که به عهدنامه «قینارجه» شهرت دارد. طبق ماده سوم عهدنامه دو طرف موافقت کردند که استقلال کریمه، بجاق و بعضی از نواحی دیگر را به رسمیت بشناسند. [۱۴]
راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، ج۲، ص۹۶۸، استانبول، ۱۳۲۶- ۱۳۲۸ق.
[۱۵]
راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، ج۲، ص۹۷۱، استانبول، ۱۳۲۶- ۱۳۲۸ق.
در ۱۲۰۵ق/۱۷۹۱م بجاق ضمیمه روسیه شد، و سرانجام طبق معاهده بخارست در ۱۶ جمادی الاولی ۱۲۲۷ق/۲۸ مه ۱۸۱۲م دولت عثمانی بجاق را رسماً به روسیه واگذار کرد [۱۶]
T O rkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ج۴، ص۳۶۲، ۱۹۹۲.
در نتیجه تاتارهای این منطقه به دوبروجا و بلغارستان کوچ کردند.۴ - فهرست منابع(۱) اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، استانبول، ۱۳۱۵ش. (۲) راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، استانبول، ۱۳۲۶- ۱۳۲۸ق. (۳) کاشغری، محمود، دیوان لغات الترک، ترجمة محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۷۵ش. (۴) Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، St Petersburg، ۱۸۹۱. (۵) BSE ۳. (۶) EI ۲. (۷) Minorsky، V، introd V ud = d al - q P lam، London، ۱۹۳۷. (۸) T O rkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۹۲. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بجاق»، شماره۴۴۸۷. |