باب عرب المدینهباب عرب المدینه منصب نمایندگی حکومت مرکزی در میان عشایر و قبایل مدینه را گویند. ۱ - معنای بابباب به معنی در و دروازه است؛ اما کاربرد آن و نیز کلماتی مانند درگاه یا آستانه ، بر قصر یا کاخ و یا دارالحکومه فرمانروایان رواج داشته است. نمونه این کاربرد، « باب عالی » است که بر قصر حاکمان عثمانی و بعدها بر کاخ وزیر اعظم عثمانی که مکان اداره امور دولت و مرکز حل و فصل مسائل مردم بود، اطلاق می‌شد. ۲ - معنای باب العربعنوان باب العرب درباره کسی به کار می‌رفت که نزد عشایر و حکومت مرکزی و حاکم محلی، مقبولیت داشت و واسطه میان عشایر مدینه و حکومت بود. ایجاد این منصب، به عنوان راهی برای نظارت بر عشایر، به حسن پاشا وزیر، حاکم عراق (انتصاب:۱۱۶ق.) نسبت داده شده است. وی در میان قبیله‌های عراق از این منصب بهره برد و بر عشایر عراق استیلا یافت و بعدها نیز دیگران از این شیوه پیروی کردند.خاندان آل شاوی که به شاوی نصیف نسب می‌برند و نیز فرزندان وی در عراق به این منصب شناخته می شوند.بر پایه گزارش محمد حسین زیدان ، ایجاد مناصب و عنوان‌هایی مانند باب همایون ، باب سعادت ، باب آصفی ، باب فتوی ، باب ضبطیه ، و باب العرب که سرپرستی و مدیریت کار یا گروهی را بر عهده داشتند، از سوی محمد علی پاشا • (حک:۱۲۲۰-۱۲۶۵ق.) خدیو مصر صورت گرفته است. [۴]
ذکریات العهود الثلاثه، محمد حسين زيدان، ج۴، ص۴۴-۵۵.
این عنوان در اواخر عهد عثمانی و تا دوره حکومت هاشمیان (حک:۱۳۳۷-۱۳۴۴ق.) و نیز در حکومت عبدالعزیز سعودی در مدینه وجود داشته است.۳ - امنیت راه حجوجود عشایر و بادیه‌نشینان برای حکومت عثمانی مایه چالش بود؛ زیرا از دسترس حکومت مرکزی دور بودند و نیروی نظامی حکومت در میان آنان قدرتی نداشت. [۵]
الدولة العثمانیه، بيات فاضل، ص۱۴۷.
از این رو، امنیت راه حج بیشتر از سوی بادیه‌نشینان به خطر می‌افتاد. [۶]
مرآة الحرمین، ابراهيم رفعت پاشا، ج۲، ص۲۵۵.
حکومت عثمانی از راه‌های گوناگون به حل این مشکل روی آورد؛ همچون:گرد آوردن حاجیان و حرکت دادن هم‌زمان آنان، تعیین امیر الحاج عثمانی و همراه کردن نیروی نظامی با کاروان حج، دلجویی از قبیله‌ها با توزیع هدایا و پول در ماه‌های حج و صدور اجازه کسب درآمد از حمل و نقل و اجاره دادن حیوانات. [۷]
الدولة العثمانیه، بيات فاضل، ص۱۴۸-۱۵۰.
۴ - نقش باب عرب المدینههمان گونه که ابراهیم رفعت پاشا یاد کرده، بدان سبب که بادیه‌نشینان رئیس و بزرگی نداشتند و از یکدیگر نیز فرمان نمی‌بردند، شخصی به عنوان میانجی و حاکم در درگیری‌های بادیه‌نشینان با یکدیگر یا با اهالی مدینه و حاجیان، انتخاب می‌گشت. این شخص که عنوان باب عرب المدینه را داشت [۸]
مرآة الحرمین، ابراهيم رفعت پاشا، ج۲، ص۲۶.
، راه‌های اصلی و فرعی حج را خوب می‌شناخت و با شیوخ قبیله‌های مسیر آشنا بود و از حضور یا نبود آن‌ها در میان بادیه‌نشینان آگاهی داشت. بر همین اساس، وی در موسم حج یا در صورت درخواست حکومت، آگاهی‌های خود را از راه‌های گوناگون به ایشان ارائه می‌داد و راه امن و مناسب را پیشنهاد می‌کرد. [۹]
مرآة الحرمین، ابراهيم رفعت پاشا، ج۲، ص۲۱۴.
وی همچنین با همکاری نیروهای نظامی عثمانی به حراست از راه حج می‌پرداخت و در پاکسازی راه‌ها و افشای مخفیگاه‌های مخالفان، به حکومت یاری می‌رساند. [۱۰]
مرآة الحرمین، ابراهيم رفعت پاشا، ج۲، ص۱۰۱-۱۰۲.
نقش باب عرب المدینه با آغاز تأسیس راه آهن دمشق به مدینه و در پی افتتاح آن (۱۳۲۶ق.) برجسته‌تر شد؛ زیرا قبیله‌های پیرامون مدینه با ایجاد راه آهن مخالف بودند. [۱۱]
مکه و مدینه از دید جهانگردان اروپایی، ج۱، ص۱۸۸.
باب العرب رابطه‌ای دوستانه با رؤسای قبیله‌ها و جایگاهی ویژه نزد عشایر داشت [۱۲]
الجزیرة العربیه، نجده فتحي صفوه، ج۳، ص۹۸-۹۹.
و معمولا از شخصیت‌های نیکوکار و اهل صلاح بود که برای اصلاح روابط مردم حتی با هزینه خود دریغ نمی‌کرد. [۱۳]
صور من الحیاة الاجتماعیه، ياسين احمد الخياري، ص۲۰۸.
۵ - موروثی بودن عنوان باب عرب المدینهگویا عنوان باب عرب المدینه در خاندان آل ناصر ، از سادات حسینی، موروثی بوده است. [۱۴]
الجامع لصلة الارحام فی نسب السادة الکرام الامامین الحسن و الحسین، احمد وفقي محمد يس، ج۱، ص ۱ .
دیاب افندی [۱۵]
ذکریات العهود الثلاثه، محمد حسين زيدان، ج۴، ص۴۴-۵۵.
[۱۶]
مرآة الحرمین، ابراهيم رفعت پاشا، ج۲، ص۲۶.
در سال‌های ۱۳۲۱ق. تا پایان عمر به این عنوان شناخته می‌شد. در پی وی، فرزندش ناصر بن دیاب این منصب را بر عهده داشت و به سبب مقبولیت در روزگار ملک عبدالعزیز، به عضویت مجلس شورای سعودی انتخاب گشت. [۱۷]
صور من الحیاة الاجتماعیه، ياسين احمد الخياري، ص۲۰۸.
فرزندش حسن نیز پس از پدر این عنوان را دارا بود و افزون بر جایگاهی که در میان عشایر داشت، حکومت عثمانی نیز برای وی مقرری معین کرده بود. [۱۸]
الجزیرة العربیه، نجده فتحي صفوه، ج۳، ص۹۸-۹۹.
۶ - فهرست منابعالجامع لصلة الارحام فی نسب السادة الکرام الامامین الحسن و الحسین : احمد وفقی محمد یس ، المطبعة الحديثة بالكوم الاخضر بالهرم، ۱۹۹۵م؛ الجزیرة العربیة فی الوثائق البریطانیه : نجده فتحی صفوه ، لندن، دار الساقي، ۱۹۹۸م؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی :زير نظر بجنوردي، تهران، مركز دائرة المعارف بزرگ، ۱۳۷۲ش؛ الدولة العثمانیة فی المجال العربی :بيات فاضل، بيروت، مركز دراسات الوحدة العربيه، ۲۰۰۷م؛ ذکریات العهود الثلاثة فی الاعمال الکامله : محمد حسین زیدان ، جده، عبدالمقصود خوجه، ۲۰۰۵م؛ صور من الحیاة الاجتماعیه بالمدینة المنوره : یاسین احمد الخیاری ، جده، دار العلم، ۱۴۱۵ق؛ عشائر العراق : عباس محمد العزاوی (م.۱۳۹۱ق.)، قم ، الرضي، ۱۴۱۷ق؛ مرآة الحرمین : ابراهیم رفعت پاشا (م.۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلميه، ۱۳۴۴ق؛ مکه و مدینه از دید جهانگردان اروپایی : جعفر خلیلی و محمد رضا فرهنگ ، تهران ، مشعر، ۱۳۷۶ش. ۷ - پانویس
۸ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«باب عرب المدینه». رده‌های این صفحه : عناوین حکومت سعودی | عناوین حکومت عثمانی
|