باب الرحمهباب الرحمه از درهای ضلع غربی مسجد النبی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم است. ۱ - وجه نام گذاریباب الرحمه در دیوار غربی از ورودی‌های سه گانه‌ای است که در دوران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای مسجد در نظر گرفته شد. [۱]
التعریف بما آنست الهجره، محمد المطری، ص۱۰۳.
[۲]
تاریخ المدینه، قطب الدین النهروالی، ص۱۲۲.
با وجود شهرت این نام، وجه این نام گذاری مشخص نشده است. سمهودی (م. ۹۱۱ق.) با عنایت به روایتی از بخاری درباره نزول باران رحمت به دعای پیامبر در پاسخ به تقاضای یک بادیه نشیننتیجه می‌گیرد که ورود وی از این در انجام گرفته و این در به همین دلیل به باب الرحمه مشهور گشته است.۲ - نام‌های دیگراز دیگر نام‌های آن، باب عاتکه بوده؛ زیرا روبه روی خانه عاتکه، دختر عبدالله بن یزید بن معاویه [۶]
اخبار المدینه، محمد ابن زباله، ص۱۰۸.
یا خانه عاتکه بنت عبدالمطلب، عمه رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم [۷]
الدر الثمین، غالی محمد الامین الشنقیطی، ص۵۶.
[۸]
معجم معالم الحجاز، عاتق بن غیث البلادی، ج۱، ص۱۷۰.
قرار داشته است. آن را باب السوق نیز می‌خواندند؛ زیرا نزدیک بازار مدینه [۹]
اخبار المدینه، محمد ابن زباله، ص۱۰۸.
[۱۰]
مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا، ج۱، ص۴۷۷.
بوده است.۳ - موقعیت باب الرحمهعمر بن عبدالعزیز (حک: ۹۹-۱۰۱ق.) برای جلوگیری از ورود چارپایان به درون مسجد، زنجیری بر باب الرحمه آویخت که آثار آن بر کناره‌های در تا سده نهم ق. بر جای بود.در گسترش دوران مهدی عباسی (حک: ۱۵۸-۱۶۹ق.) موقعیت باب الرحمه تغییر نیافت و تنها پرده‌هایی بر درهای مسجد از جمله باب الرحمه آویخته شد. [۱۲]
عمارة المسجد النبوی، محمد هزاع الشهری، ص۱۵۲.
۳.۱ - نقش عباراتی بر بیرون و درون بابگزارشهای سده سوم ق. از وجود عباراتی بر بیرون و درون باب الرحمه حکایت دارد. بر قسمت داخلی آن، پس از بسمله آیات ۲۸۵-۲۸۶ بقره : {آمن الرسول بما انزل الیه من ربه... } و بر طاق آن پس از بسمله آیه۱۲۸-۱۲۹ توبه : {لقد جاءکم رسول من انفسکم عزیز... } و نیز این عبارت: «وصلی الله علی محمد النبی و علیه‌السّلام و رحمة الله و برکاته» و بر قسمت خارجی آن، پس از بسمله آیه: {ان الله یامر بالعدل و الاحسان و ایتاء ذی القربی...» } و نیز این عبارت: «امر عبدالله عبدالله امیرالمؤمنین بعمل هذا المسجد» نقش بسته بود. [۱۶]
المناسک، ابواسحق الحربی، ص۳۹۴.
۳.۲ - متولی اصلاحات مسجدابن جبیر (م. ۶۱۴ق.) از باز بودن چهار در اصلی که باب الرحمه نیز در شمار آن‌ها است، در دوران خود گزارش می‌دهد. گزارش شده هنگامی که یزد بک تاجی، معمار دوران ملک ظاهر جقمق (حک: ۸۴۲-۸۵۷ق.) متولی اصلاحات مسجد شد، نرده جلوی باب را که مردم کفش هایشان را آن جا می‌کندند، برداشت و فاصله نرده و باب الرحمه را که پایین تر قرار داشت، با کف مسجد هم سطح کرد. [۱۸]
وفاء الوفاء، السمهودی، ج۲، ص۲۲۷.
۳.۳ - بازسازی درهای اصلیبه سال ۹۷۴ق. در دوره سلطان سلیمان عثمانی (۹۲۶-۹۷۴ق.) ورودی درهای اصلی مسجد بازسازی گشت و نوشته‌هایی شامل نام سلطان و تاریخ ساخت بر آن‌ها ثبت شد. [۱۹]
معالم المدینة المنوره، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، ج۲، ص۱۷۹.
لنگه‌های قبلی درها متعلق به دوره مملوکیان، ساخته شده از چوب گردو، همراه نقش‌های زیبای مسی حفظ شد. [۲۰]
معالم المدینة المنوره، عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی، ج۲، ص۱۷۹، ۱۸۳.
[۲۱]
المسجد النبوی الشریف، محمد هزاع الشهری، ص۲۴، ۹۴.
۳.۴ - نقش طاقبا وجود حفظ لنگه‌های قبلی در دوره عبدالمجید عثمانی (حک: ۱۲۶۶-۱۲۷۷ق.) بر بیرون و درون طاق باب الرحمه، پس از بسمله آیه ۵۳ زمر : {قل یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله ان الله یغفر الذنوب جمیعا انه هو الغفور الرحیم} و آیه ۵۴ انعام: {و اذا جاءک الذین یؤمنون بآیاتنا فقل سلام علیکم کتب ربکم علی نفسه الرحمة} و بر پایین آن، مهر عبدالمجید نقش بسته بود. [۲۴]
مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا، ج۱، ص۴۷۸.
[۲۵]
المسجد النبوی الشریف، محمد هزاع الشهری، ص۲۷۶-۲۷۷.
بر لنگه راست در، عبارت «یا مفتح الابواب» و در لنگه چپ آن، ادامه همان، یعنی: «افتح لنا خیر الباب» [۲۶]
موسوعة مرآة الحرمین، ایوب صبری پاشا، ج۴، ص۶۳۲.
[۲۷]
المسجد النبوی الشریف، محمد هزاع الشهری، ص۲۷۷.
و بر حلقه در، جمله «لا اله الا الله، محمد رسول الله» [۲۸]
موسوعة مرآة الحرمین، ایوب صبری پاشا، ج۴، ص۶۳۲.
نمایان بود.قبل از ورودی، سایبانی مستطیل شکل قرار داشت که در قسمت جلوی آن، آیاتی از قرآن همراه نقش‌های گیاهی برجسته دیده می‌شد. این سایبان بر چهار ستون استوار بود. [۲۹]
المسجد النبوی الشریف، محمد هزاع الشهری، ص۱۶۵.
۳.۵ - نقوش در دوران سعودیدر گسترش اول دوران سعودی (۱۳۷۰-۱۳۷۵ق.) آثار بر جای مانده از دوره عثمانی حفظ گشت و تدبیری اندیشیده شد تا آثار باستانی و نقش و نگارهای آن، از آسیب نور آفتاب در امان بماند. [۳۰]
المسجد النبوی الشریف، محمد هزاع الشهری، ص۲۷۶-۲۷۷.
لنگه‌های در تعویض گشت و درهایی چوبی با تزیینات مسی طلاپوش بر آن قرار داده شد. [۳۱]
موسوعة مکة المکرمه، احمد زکی یمانی، ج۴، ص۳۱۵.
در گسترش دوم سعودی، تغییری در ساختار و موقعیت باب الرحمه ایجاد نشد و در همه گسترش‌ها، برابر بودن مکان در با موقعیت آن در دوران پیامبر مراعات شد. [۳۲]
موسوعة مکة المکرمه، احمد زکی یمانی، ج۴، ص۳۱۵.
۴ - منابعاخبار المدینه: محمد ابن زباله (م. ۱۹۹ق.)، به کوشش ابن سلامه، مرکز بحوث و دراسات المدینه، ۱۴۲۴ق؛ تاریخ المدینه: قطب الدین النهروالی (م. ۹۹۰ق.)، به کوشش محمد زینهم، مکتبة الثقافة الدینیه؛ التعریف بما آنست الهجره: محمد المطری (م. ۷۴۱ق.)، به کوشش الرحیلی، ریاض، دار الملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق؛ الدر الثمین: غالی محمد الامین الشنقیطی، قطر، ادارة احیاء التراث الاسلامی، ۱۴۰۸ق؛ رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. ۶۱۴ق.) ، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م؛ سنن النسائی: النسائی (م. ۳۰۳ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۳۴۸ق؛ صحیح البخاری: البخاری (م. ۲۵۶ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۱ق؛ عمارة المسجد النبوی: محمد هزاع الشهری، قاهره، دار القاهره، ۲۰۰۱م؛ مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق؛ المسجد النبوی الشریف فی العصر العثمانی : محمد هزاع الشهری، قاهره، دار القاهره، ۲۰۰۳م؛ معالم المدینة المنوره: عبدالعزیز بن عبدالرحمن کعکی ، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۷ق؛ معجم معالم الحجاز: عاتق بن غیث البلادی، مکه، دار مکه، ۱۳۹۸ق؛ المناسک و اماکن طرق الحج: ابواسحق الحربی (م. ۲۸۵ق.)، به کوشش حمد الجاسر، ریاض، دار الیمامه، ۱۴۰۱ق؛ موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق؛ موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره: احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق؛ وفاء الوفاء: السمهودی (م. ۹۱۱ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۲۰۰۶م. ۵ - پانویس
۶ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «باب الرحمه». |