باب ابراهیمباب ابراهیم از درهای دیوار غربی مسجدالحرام می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیباب ابراهیم دومین در از دیوار غربی مسجدالحرام است که به سال‌های ۳۰۶-۳۰۷ق. در گسترش مسجدالحرام در دوره مقتدر خلیفه عباسی (حک: ۲۹۵-۳۲۰ق.) بنا نهاده شد. رفعت پاشا در گزارش سخن فاسی دچار اشتباه شده و سال ساخت آن را ۳۷۶ق. گزارش کرده است. [۴]
مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۳۹.
مقتدر در این گسترش، مسجدی در دار زبیده نزدیک دیوار غربی مسجدالحرام بنا نهاد و آن را به مسجدالحرام متصل کرد و باب ابراهیم را با یک ورودی و دو طاق جایگزین درهای بنی جمح و حناطین/ خیاطین [۱۰]
اخبار مکه، فاکهی، ج۲، ص۱۹۵.
ساخت که در دیوار غربی قرار داشتند و در این گسترش، داخل مسجد شده بودند. [۱۳]
اتحاف الوری، ج۲، ص۳۶۶.
[۱۴]
تحصیل المرام، ج۱، ص۳۵۵.
۲ - وجه تسمیهوجوهی گوناگون برای نام گذاری این باب به ابراهیم یاد شده که از آن جمله، می‌توان به این موارد اشاره کرد: این در به حضرت ابراهیم علیه‌السلام نسبت داشته است. فاسی این نسبت را وهمی بیش نمی‌داند. نیز گفته‌اند ابراهیم خوزی ایرانی یا خیاطی به نام ابراهیم از اهالی اصفهان روبه روی آن می‌نشسته‌اند. [۲۰]
تحصیل المرام، ج۱، ص۳۸۵.
همچنین بیرون این باب، چاهی منسوب به حضرت ابراهیم بوده است. [۲۳]
تحصیل المرام، ج۲، ص۶۳۶.
۳ - ویژگی باب ابراهیمگویند این در از مکان‌های استجابت دعا است. [۲۴]
العقد الثمین، ج۱، ص۲۴۳.
[۲۵]
تحصیل المرام، ج۲، ص۵۸۷.
از این در به عنوان یکی از درهایی یاد کرده‌اند که حاجیان پس از موسم از آن بیرون می‌رفتند. [۲۶]
العقد الثمین، ج۱، ص۲۶۹.
۴ - تاریخچه باب ابراهیمباب ابراهیم به سال ۵۴۶ق. به دست محمد بن علی بن ابی منصور اصفهانی، وزیر زنگیان موصل و شام، تعمیر و بازسازی گشت و نام او بر این در ثبت شد. [۲۷]
تاریخ مکة المشرفه، ص۲۹۱.
این باب در سده‌های ۶ تا ۸ق. بر اثر چند سیل آسیب دید. [۲۸]
اتحاف الوری، ج۲، ص۵۶۳.
[۲۹]
اتحاف الوری، ج۳، ص۲۱۲.
[۳۰]
اتحاف الوری، ج۳، ص۵۸۹.
[۳۱]
اتحاف الوری، ج۴، ص۳۷۰.
[۳۲]
الزهور المقتطفه، ص۲۱۸-۲۲۱.
در سده هفتم ق. از سمت داخلی و در سوی راست در، مناره‌ای با حالتی متفاوت، مستطیل شکل و محراب مانند قرار داشت که با گچبری‌های برجسته پوشیده شده بود. در سده هشتم ق. بر بالای این باب گنبدی بلند با گچبری‌های بسیار زیبا وجود داشت. هنگامی که سلطان برسبای چرکسی (حک: ۸۲۵-۸۴۱ق.) از حکمرانان مملوکی مصر، دستور بستن درهای مسجدالحرام پس از اتمام موسم حج را به سال ۸۳۰ق. صادر کرد، باب ابراهیم همراه سه در دیگر از این دستور مستثنا شد. [۳۵]
التاریخ القویم، ج۴، ص۴۲۴-۴۲۵.
در حدود سال ۹۱۷ق. باب ابراهیم به دستور سلطان قانصوه غوری (حک: ۹۰۶-۹۲۲ق. از حکمرانان مملوکی مصر، به دست خیربک معمار، بازسازی شد و طاقی محکم بر آن قرار دادند و قصری بر بالای آن ساختند که بعدها مکان اقامت رؤسای سادات گشت [۳۷]
موسوعة مرآة الحرمین، ج۲، ص۷۵۳.
و در پیرامون آن، خانه‌هایی را وقف فقیران کردند. [۳۸]
تحصیل المرام، ج۱، ص۳۸۵.
[۳۹]
التاریخ القویم، ج۴، ص۵۶۵-۵۶۶.
در سمت راست این در، آیه {و علی الله فتوکلوا ان کنتم مؤمنین} و در سمت چپ، عبارت «امر بعمارة هذا الباب المعظم السلطان الملک الاشرف ابوالنصر قانصوه الغوری» نقش بسته بود. [۴۱]
مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۳۳.
[۴۲]
تاریخ عمارة المسجدالحرام، ص۱۲۷-۱۲۸.
باسلامه عبارت سمت چپ را چنین گزارش کرده است: «امر بعمارة هذا الباب المعظم مالک الممالک السلطانیه». [۴۳]
تاریخ عمارة المسجدالحرام، ص۱۲۸.
قانصوه همچنین وضوخانه‌ای بیرون از این در بنا نهاد [۴۴]
الارج المسکی، ص۹۵.
[۴۵]
مرآة الحرمین، ج۱، ص۲۴۱.
که به سال ۹۸۰ق. به دستور شریف محمد ابونمی (م. ۹۹۳ق.) بسته شد. [۴۶]
التاریخ القویم، ج۴، ص۵۶۵-۵۶۶.
باب ابراهیم در گسترش اول دوران سعودی (۱۴۰۶ق.) برداشته شد. [۴۷]
منائح الکرم، ج۳، ص۱۰۴.
[۴۸]
تاریخ مکه، ص۲۴۱.
۵ - منابع مقالهاتحاف الوری: عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق.) ، به کوشش شلتوت، مکتبة الخانجی، ۱۴۰۴ق؛ اخبار مکه: الازرقی (م. ۲۴۸ق.) ، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق؛ اخبار مکه: الفاکهی (م. ۲۷۹ق.) ، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق؛ الارج المسکی فی تاریخ المکی: علی بن عبدالقادر الطبری (م. ۱۰۷۰ق.) ، به کوشش الجمال، مکه، المکتبة التجاریه، ۱۴۱۶ق؛ تاریخ عمارة المسجدالحرام: حسین عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۰ق؛ التاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛ تاریخ مکة المشرفه: محمد ابن الضیاء (م. ۸۵۴ق.) ، به کوشش علاء و ایمن، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق؛ تاریخ مکه: احمد السباعی (م. ۱۴۰۴ق.) ، نادی مکة الثقافی، ۱۴۰۴ق؛ تحصیل المرام: محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق.) ، مکه، به کوشش ابن دهیش، ۱۴۲۴ق؛ رحلة ابن بطوطه: ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق.) ، رباط، آکادیمیة المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق؛ رحلة ابن جبیر: محمد بن احمد (م. ۶۱۴ق.) ، بیروت، دار مکتبة الهلال، ۱۹۸۶م؛ الزهور المقتطفه من تاریخ مکة المشرفه: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.) ، به کوشش الذهبی، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق؛ شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.) ، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق؛ العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.) ، به کوشش فؤاد سیر، مصر، الرساله، ۱۴۰۶ق؛ مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق.) ، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق؛ منائح الکرم: علی بن تاج الدین السنجاری (م. ۱۱۲۵ق.) ، به کوشش المصری، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۱۹ق؛ موسوعة مرآة الحرمین الشریفین: ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.) ، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق؛ نهر الذهب فی تاریخ حلب: کامل بن حسین الحلبی الغزی (م. ۱۳۵۱ق.) ، به کوشش شوقی و الفاخوری، حلب، دار القلم، ۱۴۱۹ق. ۶ - پانویس
۷ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «باب ابراهیم». |