انقلاب نسبتانقلاب نسبت، تغییر نسبت میان دو دلیل متعارض، با ورود دلیل سوم است. ۱ - تعریفانقلاب نسبت، در جایی است که میان دو دلیل تعارض مستقر وجود دارد، امّا بعد از تخصیص یا تقیید یکی از دو دلیل به وسیله دلیل سومی، نسبت آنها از تعارض مستقر به تعارض غیر مستقر، تبدیل می‌گردد. به بیان دیگر، انقلاب نسبت در جایی است که دو دلیل در حکمی از احکام شرعی تعارض نمایند، آن گاه دلیل مخصص یا مقیدی بر یکی از آنها مقدم گردد، در این صورت (بعد از تخصیص یا تقیید) نسبت موجود میان آن دو دلیل منقلب می‌گردد. ۱.۱ - مثالبرای مثال، اگر نسبت میان دو دلیلِ متعارض، تباین باشد، بعد از تخصیص یا تقیید یکی از آن دو، نسبت میان آن دو، به عموم و خصوص مطلق منقلب می‌گردد، مانند آن که دلیلی بر وجوب اکرام علما (یجب اکرام العلما) و دلیل دیگری بر حرمت اکرام علما (یحرم اکرام العلما) و دلیل سومی بر وجوب اکرام عالم عادل (یحب اکرام العالم العادل) دلالت کند؛ در این مثال، نسبت بین دو دلیل اول، تباین است، ولی بعد از تخصیص دلیل اول به وسیله دلیل سوم و اخراج عالم عادل از آن، نسبت بین دلیل اول و دوم، از تباین به عموم و خصوص مطلق منقلب می‌گردد. [۴]
الحلقة الثالثة فی اسلوبها الثانی، ایروانی، باقر، ج۴، ص۳۲۷.
[۱۲]
کفایة الاصول، فاضل لنکرانی، محمد، ج۶، ص (۲۷۱- ۲۵۴).
۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۶۹، برگرفته از مقاله «انقلاب نسبت». |