انس با صحیفه سجادیهانس و ارتباط با مجموعه نورانی و ارزشمند صحیفه سجادیه، از جهات مختلف قابل بررسی می‌باشد که به اختصار به آن می‌پردازیم: فهرست مندرجات۲ - صحیفة از نگاه بزرگان ۲.۱ - امام خمینی ۲.۲ - فیض الاسلام ۲.۳ - شهید مطهری ۲.۴ - علامه حسن زاده ۲.۵ - حجه الاسلام فلسفی ۳ - مهجوریت صحیفه سجادیه ۴ - اهمیت و لزوم انس با صحیفه سجادیه ۵ - شرایط بهره مندی از صحیفه سجادیه ۶ - جلوه‌ای از آثار انس با صحیفه سجادیه ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - شناخت صحیفة سجادیهمرحوم سید علی نقی فیض الاسلام شارح و مترجم این اثر نورانی در معرفی آن گفته است: صحیفة کامله سجادیه را، حضرت امام زین العابدین و سیدالساجدین علی بن الحسین (صلوات‌الله‌علیه) و علی آبائه و اولاده المعصومین، انشاء فرموده و فرزند ارجمندش حضرت امام محمدباقر (علیه‌السّلام) نوشته، و امام به حق ناطق حضرت صادق (علیه‌السّلام) می‌شنیده است. این کتاب دارای ۵۴ عنوان دعا است که در میان علما و بزرگان به انجیل اهل بیت و زبور آل محمد و اخت القرآن معروف است. [۱]
سید علی نقی فیض الاسلام، مقدمه ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، ص۳، نشر مرکز نشر آثار فیض الاسلام، تهران، سال ۱۳۶۸ ش.
۲ - صحیفة از نگاه بزرگانگرچه درباره این کتاب نورانی سخن فراوان گفته شده لکن به اندازه ظرفیت این مقاله به چند نمونه از کلمات و اهتمام بزرگان درباره این اثر نورانی اشاره می‌شود: ۲.۱ - امام خمینیبنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) در وصیتنامه الهی سیاسی خود فرموده‌اند: ما مفتخریم که ادعیه حیات بخش که او را قرآن صاعد می‌خوانند، از ائمه معصومین ما است. ما به مناجات شعبانیه امامان و دعای عرفات حسین بن علی (علیهم‌السّلام) و صحیفه سجادیه این زبور آل محمد و صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی، به زهرای مرضیه است؛ از ماست. ۲.۲ - فیض الاسلاممرحوم فیض الاسلام درباره آن گفته است: این کتاب را هر کس از روی اخلاص و با نیت پاک بخواند و در فهم معانی آن اندیشه نماید، بی درنگ نور الهی در دل او تابیده و متوجه خداوند متعال گشته و به راه سعادت و نیک بختی دنیا و آخرت قدم می‌گذارد. [۲]
سید علی نقی فیض الاسلام، مقدمه ترجمه و شرح صحیفه کامله سجادیه، ص۴، نشر مرکز نشر آثار فیض الاسلام، تهران، سال ۱۳۶۸ ش.
۲.۳ - شهید مطهریعلامه شهید مرتضی مطهری گفته است: یکی از آن گنجینه‌های بزرگی که در دنیای شیعه وجود دارد این دعاهاست. به خدا قسم گنجینه‌ای است از معرفت . اگر ما هیچ دلیل دیگری نداشتیم غیر از دعاهایی که داریم، از زین العابدین (علیه‌السّلام) صحیفه سجادیه یا دعاهای غیرصحیفة سجادیه، مانند دعای ابوحمزة ثمالی از علی بن الحسین (علیه‌السّلام) نداشتیم و اسلام در چهارده قرن چیز دیگری نداشت، جز همین که توسط شاگردهای اسلام چنین اثری ظاهر شده کافی است، آن قدر اینها اوج و رفعت دارد که اصلا اعجاز جز این چیزی نیست. [۳]
مطهری مرتضی، آزادی معنوی، ص۱۰۸، چ ۱۹، سال ۱۳۷۸ ش.
۲.۴ - علامه حسن زادهعلامه حسن زاده آملی با طرح پیشنهادی می‌گوید: امید آن که در حوزه‌های علمیه مصحف ادعیه و اذکار که از ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) صادر شده‌اند و بیانگر مقامات و مدارج و معارج انسانند جزء متون کتب درسی قرار گیرند، و در محضر کسانی که زبان فهم و اهل دعا و سیر و سلوکند و راه رفته و راه نمایند درس خوانده شوند، در نظر این کمترین، انجیل اهل بیت و زبور آل محمد (صحیفة کامله سجادیه) در عداد کتب درسی درآیند که نقش خوبی در احیاء معارف اصیل اسلامی است، البته فهم و تعلیم و تعلم آنها بدون معرفت به علوم ادبی و معارف نقلی و عقلی و عرفانی صورت پذیر نیست. [۴]
حسن زاده آملی، رساله نور علی نور، ص۱۱، انتشارات تشیع، سال ۱۳۷۱ ش.
۲.۵ - حجه الاسلام فلسفیخطیب و دانشمند بزرگ محمدتقی فلسفی در مقدمه شرح دعای مکارم الاخلاق که یکی از لطیف‌ترین دعاهای صحیفه سجادیه است می‌گوید: «دعای شریف مکارم الاخلاق صحیفه سجادیه، حاوی تعالیمی مهم و درس‌های آموزنده و انسان ساز است و به هر نسبت که افراد علاقه مند و با ایمان در مضامین آن دقت کنند و محتوای آن را به نیکی فراگیرند و دستورهایش را عملا به کار بندند، به همان نسبت از سعادت واقعی و کمال راستین برخوردار می‌گردند و به مکارم اخلاق و سجایای انسانی متخلق می‌شوند.» [۵]
محمد تقی فلسفی، شرح و تفسیر دعای مکارم الاخلاق از صحیفه سجادیه، ج۱، ص۱، نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ ۱۳۷۰ ش.
۳ - مهجوریت صحیفه سجادیهکارشناسان بزرگ معارف الهی بر آن هستند که دعاهای که از معصومین(علیهم‌السّلام) رسیده است هر کدام مقامی از مقامات انشائی و علمی ائمه دین است، لطایف شوقی و عرفانی و مقامات ذوقی و شهودی که در ادعیه نهفته است و از آنها استفاده می‌شوند، در روایات وجود ندارد و دیده نمی‌شوند زیرا در روایات مخاطب مردم‌اند و با آنان محاورت داشتند و به فراخور عقل و فهم و ادراک و معرفت آنان با آنها سخن می‌گفتند، اما در دعاها و مناجات‌ها با جمال و جلال و حسن مطلق، محبوب و معشوق حقیقی به راز و نیاز بودند، لذا هر آنچه در نهانخانة سر و نگارخانة عشق و بیت المعمور ادب داشتند به زبان آوردند و به کنه عقل خودشان مناجات و دعا داشته‌اند. [۶]
علامه حسن زاده آملی، رساله نور علی نور، ص۳۴، انتشارات تشیع، سال ۱۳۷۱ ش.
یکی از این گنجینه‌های اسرار معارف الهی صحیفه کامله سجادیه است که صدها نکتة باریکتر از مو درباره معارف زلال توحیدی و سایر حقایق عرشی در آن نهفته است، اما متاسفانه آن گونه که سزاوار است برای مردم معرفی نشده و آن طور که شایسته است تبلیغ و ترویج نگردیده است، لذا آن مخزن اسرار توحید در مهجوریت و مظلومیت قرار دارد که در واقع محرومیت امت اسلامی را از معارف آسمانی نیایش‌های دل انگیز و حیات بخش امام عارفان و زینت عابدان و پیشوای ساجدان در پی داشته و دارد.۴ - اهمیت و لزوم انس با صحیفه سجادیهیکی از مسایل اساسی، مساله اهمیت و لزوم انس با دعا، به خصوص مناجات امام سجاد (علیه‌السّلام) در صحیفه کامله سجادیه است، عارف سترگ و کارشناس بزرگ معارف الهی و اسلامی حضرت امام خمینی (رحمة‌الله‌علیه) به طور کل در این باره گفته است: «آن قدر معارف در ادعیة ائمه ـ (علیهم‌السّلام) هست، و مردم را از آن دارند جدا می‌کنند، آن قدر معارف در ادعیه هست که احصاء نمی‌توان کرد، لسان قرآن است. ادعیه، شارح قرآن هستند، مردم را نباید جدا کرد از دعا، نباید گفت: حالا که ما قرآن را می‌خواهیم بخوانیم پس دعا را نباید خواند. خیر، مردم باید با دعا انس پیدا کنند، با خدا. آنهایی که انس به خدا دارند و دنیا پیش آنها این طور جلوه ندارد، کسانی هستند که برای خودشان ارزش قایل نیستند، برای خدا مشغول به کار می‌شوند، آنهایی که شمشیر زدند برای خدا، همان‌ها هستند که همین ادعیه را می‌خواندند و همین حالات را داشتند، آنها بودند که شمشیر می‌زدند برای خدا، نباید مردم را از این برکاتی که هست جدا کرد، قرآن و دعا از هم جدا نیستند همان طور که پیامبر هم از قرآن جدا نیست، ادعیه و قرآن و اینها همه با هم‌اند، و نباید از این برکات مردم را دور کرد، باید مردم را به این سفرة پهن الهی که قرآن و سنت و ادعیه باشد، دعوت کرد، تا هر کس به اندازة خودش استفاده بکند.» [۷]
امام خمینی، تفسیر سوره حمد، ص۱۹۲، نشر آثار امام، ۱۳۷۸ ش.
۵ - شرایط بهره مندی از صحیفه سجادیههمان شرایطی که برای بهره مندی از هر دعا و مناجات دیگری که از طرف معصومین(علیهم‌السّلام) رسیده است، برای بهره مندی از صحیفة سجادیه نیز مطرح است، برخی از بزرگان [۸]
حسن زاده آملی، رساله نور علی نور، ص۶۲، نشر تشیع، سال ۱۳۷۱ ش.
دراین باره می‌گوید: «شرط بسیار مهم تاثیر اذکار و ادعیه و اوراد و نظایر آن طهارت انسان است که صرف لقلقة لسان سودی نبخشد، بلکه مبادا موجب قساوت و بعد هم بشود، زیرا که ذکر عاری از فکر است، یعنی قلب بی حضور است، و قلب بی حضور چراغ بی نور است و شخص بی نور از ادراک حقایق دور است و مثل ذکر بی حضور مثل کوری است که در دست او مشعل نور است، و در این کلام نغز آمده:بباید بود دائم در حضورش که تا بینی تجلیهای نورش حضوری را فؤاد مستهام است حضوری را مقام لامقام است ۶ - جلوه‌ای از آثار انس با صحیفه سجادیهگرچه آثار و برکات فراوان علمی و معنوی برای خواندن، آموختن و دانستن مناجات‌های امام سجاد (علیه‌السّلام) در صحیفة سجادیه وجود دارد، اما به طور کلی می‌توان گفت: از آن جا که دعا کلید عطا و وسیلة قرب الی الله، کوبة (زنگ) در رحمت رحیمیه و سبب فتوح برکات، توشة سالکان حرم کبریایی، سیر شهودی و کشف وجودی اهل کمال و بهترین رابطة انسان با خدای متعال، معراج عروج نفس ناطقه، رفرف پرواز، یاد دوست در دل راندن و نام او به زبان آوردن و در خلوت با او جشن ساختن و در وحدت با او نجوی گفتن و شیرین زبانی کردن است. [۹]
حسن زاده آملی، رساله نور علی نور، ص۹، نشر تشیع، سال ۱۳۷۱ ش.
پس صحیفة سجادیه که یکی از دل انگیزترین گفتگوهای امام عارفان و پیشوای سالکان و زینت عابدان با حضرت دوست است، همه آثار و برکات یاد شده را به بهترین وجه به همراه دارد. از مهمترین نکات سازنده و اثرگذار در بهره مندی از صحیفه سجادیه غنا و عظمت محتوای این مجموعة نورانی و ارزشمند است، شاید عده‌ای تصور کنند که صحیفه سجادیه فقط صرف دعا و استغفار است در حالی که این ادعیه پرمحتوا که از زبان مبارک معصوم (علیه‌السّلام) صادر شده است در تمامی ابعاد و زمینه‌های فکری، عملی مطلب و دستور داشته و ایجاد توجه نموده و آثار سازنده و استحکام روحی و معنوی دارد. از جمله این محتوا می‌توان توجه به مسایل اخلاقی، اعتقادی، اقتصادی، نظامی، تربیتی، حقوقی و... را اشاره نمود که برخی از این ادعیه ارزشمند عبارتند از: دعا در مهمات، دعای صبح و عصر، دعای طلب حاجت، دعای استعاذه، دعا برای مریض، دعای عافیت، دعای توبه، دعای شکر، دعای دفع دشمنان، دعای مکارم الاخلاق، دعای برای همسایگان، دعای ختم قرآن، دعا هنگام ذلت، دعای ورود به ماه رمضان، دعای رفع مشکلات و گرفتاری و.... امید آن که بتوانیم از این نعمت الهی و غنی، بهترین بهره‌های وافر را ببریم و غبار مهجوریت را از صحیفه سجادیه بزداییم و در ایجاد ارتباط مستحکم با خداوند متعال و پیمودن صراط مستقیم، در پرتو دعاهای زیبا و والای صحیفه سجادیه کوشا باشیم و زنگار دنیا و گناه را از قلب و روح مان پاک نماییم، انشاء الله. ۷ - پانویس
۸ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «انس و بهره‌مندی از صحیفه سجادیه»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۱۵ رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|