امامزاده سیدمحمد العریسسیدمحمد بن حمزه معروف به العریس طبق شهرت محلی از نوادگان حضرت ابوالفضل العباس (علیه‌السّلام) است که در قیام ابوالسرایا، کشته شده و مرقدش در شهرستان عفک، از توابع استان دیوانیه کشور عراق واقع شده است، اما مورخان چنین شخصی را جزء کشته شدگان در قیام ابوالسرایا ذکر نکرده‌اند و تنها ابوالحسن عمری نسابه محمد را جزء فرزندان حمزة بن حسن بن عبیدالله بن عباس الشهید (علیه‌السّلام) ذکر کرده است. ۱ - موقعیت جغرافیاییزیارتگاه سیدمحمد، در منطقه شرق حسین که معروف به العریس است، بین ناحیه آل‌بدیر و شهرستان عفک، واقع شده و مورد توجه اهالی است. ۲ - توصیف بناساختمان زیارتگاه، در زمینی به مساحت نزدیک به ۲۵۵۰ متر واقع شده ۵۱ در ۴۱ و دور آن حجراتی به ابعاد ۴ در ۳ متر، برای اسکان زائران ساخته شده است. مرقد امامزاده، درست وسط صحن قرار دارد و مساحت آن نزدیک به هزار مترمربع است و دارای ایوان، رواق و اتاق مرقد و گنبد است. مرقد در اتاقی مربع شکل، به مساحت ۳۶ مترمربع قرار دارد و وسط آن، ضریح برنزی به طول ۳۰/ ۲ و عرض دو متر و ارتفاع دو متر، از مرقد محافظت می‌کند. بر فراز بقعه، گنبد کلاه‌خودی به قطر ۸ و ارتفاع ۲۱ متر، قرار دارد که با کاشی‌های لاجوردی، تزیین شده است. اهالی به این مرقد، اعتقاد کامل دارند و برای آن، کراماتی قائل‌اند. ۳ - معرفی اجمالی امامزادهبراساس شهرت محلی، شخص مدفون در بقعه، سیدمحمد بن حمزة بن حسن بن عبیدالله بن عباس الشهید بن امام علی (علیه‌السّلام) و معروف به العریس است. گویند او در جنگ با کارگزاران مامون عباسی و در قیام ابوالسرایا، کشته شده است، علت شهرت او به عریس را به دو گونه ذکر می‌کنند: ابتدا مشهور است که او قبل از اینکه ازدواج کند، در جوانی به شهادت رسیده است، اما گروهی دیگر می‌گویند پس از ازدواج به فاصله کمی در قیام ابوالسرایا، شرکت می‌کند و کشته می‌شود، از این‌رو، به محمد عریس ملقب می‌شود. [۱]
حسنی، عادل، دلیل العتبات والمراقد فی العراق، ص۱۶۹.
[۲]
عامری، ثامر عبدالحسن، المراقد والمزارات فی العراق، ص۴۲۳.
در اینکه این نسب‌نامه، صحیح است یا نه، باید به کتب انساب رجوع کرد.۴ - بررسی انتساب زیارتگاهحمزة بن حسن بن عبیدالله بن عباس الشهید (علیه‌السّلام)، سیدی جلیل‌القدر و عظیم‌الشان بود، از او، با عنوان «شبیه»، یاد می‌شود. [۳]
عبيدلى، محمدشرف، تهذیب الانساب، ص۲۷۵.
او ملقب به اکبر و مکنا، به ابوالقاسم و بسیار زیبا بود و شباهت زیادی به جدش امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) داشت، هنگامی که مامون عباسی او را دید از شباهت او به جدش بسیار تعجب کرد و پنجاه هزار درهم، به او پاداش داد.در برخی منابع، برای او هفت پسر، ذکر شده است، اما بخاری از یک فرزند او، به نام قاسم صوفی، نام می‌برد. [۸]
ابونصر البخارى، سهل بن عبدالله، سر السلسلة العلویه، ص۹۵.
عبیدلی از دو فرزندش، به نام‌های علی و قاسم نام برده است [۹]
عبيدلى، محمدشرف، تهذیب الانساب، صص ۲۸۵ و ۲۸۶.
و ابوالحسن عمری نسابه چهار پسر او را به اسامی محمد، حسن، علی و قاسم نام می‌برد و درباره محمد بن حمزة بن حسن بن عبیدالله می‌نویسد: «فکان احد السادات تقدماً ولسناً وبراعة قتله الرجالة فی بستانه علی ایام المکتفی» او یکی از سادات متقدم سخن‌سرا بود، مردانی او را در باغش، در ایام خلیفه مکتفی، به قتل رساندند. این جمله با آنچه بین اهالی مشهور است که محمد بن حمزه را جوانی شجاع، ترسیم کرده بودند که قبل یا بعد عروسی در قیام ابوالسرایا کشته شده، همخوانی ندارد، به‌ویژه آنکه ابوالحسین یحیی بن حسن عقیقی نسابه، متوفای ۲۷۷ ه. ق، در باب تسمیه من قتل ایام ابی السرایا، از کشته شدن علویان در کوفه، سوس، یمن و بغداد، گزارشی نقل می‌کند و اسامی شهدا را به میان می‌آورد اما هیچ ذکری از محمد بن حمزه نیست [۱۳]
رجائى موسوى، سيدمهدى، المعقّبون من آل ابى‌طالب، ص۱۳۳.
که معلوم است او، بین این شهدا نبوده است و بعدها، کشته شدنش را به دست افراد ناشناس، شهادت در دوران ابوالسرایا و مامون عباسی، قلمداد کرده‌اند که طبق نقل ابوالحسن عمری، این اتفاق در زمان مکتفی صورت گرفته است و گویا کشندگان محمد، به طمع مال او، به وی هجوم آورده‌اند.به هرحال، به‌جز گزارش ابوالحسن عمری نسابه، مطلب درخور توجهی در منابع تاریخی و نسبی، ذکر نشده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، برگرفته از مقاله «سیدمحمد العریس»، ج۲، ص۲۸۲. رده‌های این صفحه : زیارتگاههای استان دیوانیه | مزار امامزاده‌های استان دیوانیه | مزار فرزندان عباس بن علی
|