العقد الحسینی (کتاب)مؤلف کتاب العقد الحسینی، عز الدین شیخ حسین بن عبد الصمد عاملی حارثی، پدر شیخ بهائی (م ۹۸۴ ق) می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیاین کتاب در سرزنش و مذمت وسواس در طهارت و نماز است و در کنار آن احکامی از نیت کردن در طهارت و پاکی قلب و اقبال و توجه به خداوند در نماز ذکر شده است. همچنین مواردی که با لباس و بدن نجس می‌توان نماز خواند و بعضی از مسائلی که مورد ابتلاء در طهارت است نیز مطرح شده است. در واقع این کتاب را می‌توان آمیخته‌ای از فقه و دستورات اخلاقی حضور قلب دانست. کتاب به در خواست شاه طهماسب صفوی تالیف شده است و از مشهورترین آثار بجای مانده از شیخ حسین عاملی ، پدر شیخ بهائی می‌باشد. ۱.۱ - احتمالات درباره کتابآقا بزرگ تهرانی در الذریعة احتمال داده است که چون شاه طهماسب مبتلی به وسواس بوده است این کتاب را پدر شیخ بهائی برای معالجه وسواس وی تالیف نموده است. در الذریعة آمده است: فیحتمل انه الفه لشاه طهماسب بعد شاه اسماعیل لانه کان مبتلی بالوسواس و کتب له الشیخ حسین بن عبد الصمد العقد الطهماسبی لذلک. در اعیان الشیعه نیز آمده است. ذلک فی عصر الشاه طهماسب حتی الف له کتابا فی الفقه سماه العقد الطهماسبی و من ذلک یتضح ان هذه الدولة الناشئة کانت بامس الحاجة الی من یرعی لها التالیف فی المعارف الدینیة و المصنفات فی اصول الشریعة و فروعها فلم ینهض بهذه المهام الجسام الا قلیلون من مقدمتهم الحسین بن عبد الصمد و ابنه بهاء الدین بعد ذلک. [۲]
اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج۹، ص۲۴۰.
مؤلف در معرفی کتابش در مقدمه آن می‌نویسد: و ان اکتب شیئا یتعلق بالواس و بالطهارة و احکامها التی تعم بها البلوی بین الناس و ما یجوز فیه الصلوة نجسا من البدن و اللباس در جای دیگر در مورد سبک تالیف کتاب می‌نویسد: ذکرت اشیاء مع ماخذها من الاحادیث المطهرة و الاصول و اتبعها باشیاء من طهارة القلب التی توجب اقباله بکلیته علی الرب وی در این کتاب علاوه بر مباحث مربوط به توجه و حضور قلب در نماز به مسائل سیاسی و حضور در نماز جمعه نیز توجه خاصی داشته است و قائل به وجوب عینی نماز جمعة بوده است تا جائیکه در مرکز المصطفی صفحه ۱۵ به نقل از روضات الجنات آمده است که: و من القائلین بوجوب الجمعة فی زمان الغیبة عینا و المواظبین علی اقامتها فی دیار العجم، و لا سیما خراسان. [۳]
روضات الجنات، خوانساری، ج۲، ص۳۴۱.
سپس مطلبی را از مؤلف نقل نموده است به این مضمون: ما اکد الله و رسوله و لا اهل بیته علیهم‌السّلام علی امر اکثر من التاکید علی الصلاة، و وقع النص و الاجماع علی انها افضل الاعمال، و صلاة الجمعة داخلة فی ذلک. ۲ - نام کتاباین کتاب با نامهای متعددی همچون العقد الحسینی، العقد الطهماسبی و الرسالة الوسواسیة ذکر شده است که به بعضی از منابعی که آن را ذکر کرده‌اند اشاره می‌شود. الذریعة: العقد الحسینی او العقد الطهماسبی کما یاتی بالعنوان الثانی لاشتهاره به، للشیخ حسین بن عبد الصمد الحارثی لکن الذی ذکره فی مقدمة الکتاب هو العقد الحسینی. امل الآمل: و رسالة فی الرد علی اهل الوسواس سماها العقد الحسینی. ؛ اعیان الشیعة: صاحب اعیان نام کتاب را الرسالة الوسواسیة ذکر نموده و سپس به نامهای العقد الحسینی یا العقد الحسینی به نقل از امل الآمل و العقد الطهماسبی به نقل از ریاض العلما . [۷]
اعیان الشیعة، سید محسن امین، ج۶، ص۶۴.
اشاره کرده می‌نویسد: الرسالة الوسواسیة کما فی رسالة مظفر علی و فی امل الآمل رسالة فی الرد علی اهل الوسواس سماها العقد الحسینی او الحسنی الفها باسم الشاه طهماسب و فی الریاض رایت من مؤلفاته العقد الطهماسبی فیه مسائل عدیدة من الطهارة و الصلاة و من جملتها مسالة الوسواس. و در نهایت نتیجه می‌گیرد اما العقد الحسینی فلم اظفر به و الظاهر انه الطهماسبی. ریاض العلماء: و رسالة فی الرد علی اهل الوسواس سماها العقد الحسینی و در حاشیه همان صفحه آمده است فی هامش نسخة المؤلف، الذی رایناه سماه به «العقد الطهماسبی» و لعلهما اثنان. [۸]
ریاض العلماء، ج۲، ص۱۱۱.
۳ - تاریخ تالیفتالیف و تصحیح کتاب در رجب سال ۹۷۰ ق پایان یافته است. ۴ - نسخههادر الذریعة به نسخه هائی از کتابخانه خوانساری و کتابهای حاج شیخ علی قمی به خط حاج میرزا خان قزوینی مربوط به ۹۸۵ اشاره شده است. در چاپ کتاب از نسخه‌ای که به منسوب به نسخه تصحیح شده است سال ۱۲۳۷ است استفاده شده است و این نسخه با نسخه کتابخانه سپهسالار در تهران مقابله شده است. ۵ - تاریخ انتشارچاپ اولیه آن در سال ۱۲۳۷ ق انجام شده است و چاپ دوم آن؟ تصحیح و چاپ کتاب توسط سید جواد مدرسی یزدی انجام شده است. ۶ - نظریات جدیددر این کتاب نظریات ارزشمند و جدیدی مطرح شده است. وی در مورد عبادی بودن بعضی از کارها و حکمت تعبد محض مطالب ارزشمندی ذکر نموده است مثلا در بحث نجاست و طهارت در مقدمه آن می‌نویسد: بل هما تعبد محض متلقی من الشارع لاجل تکلیف عباده. و چند سطر بعد آورده است: و ذکر بعض العلماء ان العبادات التی لا یعقل معناها افضل لان الانقیاد و التسلیم لامر الله فیها اکثر از دیگر مسائل کتاب مباحث اخلاقی است که در کتاب مطرح شده است یکی از آنها توجه به زهد و دوری از دنیا است وی در پایان کتاب در صفحه ۴۶ پس از بیان زهد ائمه معصومین (ع) می‌نویسد: و لهذا کان بعض الملوک و الاکابر من اهل الدنیا اذا علمت همتهم و کثر علمهم بالله و لخصهم العنایة الربانیة، ترکوا الدنیا کلیة و تعلقوا بالله وحده، کابراهیم بن ادهم و بشر الحافی و اهل الکهف و اشباههم، فانهم کمال رشدهم لا یرضون ان یشتغلوا قلوبهم بغیر الله تعالی لحظة عین. اگر چه در بعضی از نوشته‌ها با توجه به این عبارتها وی را علاقمند به تصوف دانسته‌اند اما بنظر می‌رسد که با توجه به مقدمه کلام ایشان که در مورد زندگی ائمه معصومین (ع) است این نسبت صحیح نباشد و ایشان فقط تمایل نداشتن به دنیا را زهد دانسته‌اند. ۷ - پانویس
۸ - منبعنرم افزار شیخ بهایی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |