اصلاح عمل (قرآن)از توصیه‌های خداوند به انسان که در آیات قرآن ذکر شده؛ اصلاح و تصحیح رفتار انسان است. ۱ - اصلاح اعمال مؤمنانمراعات تقوا و صدق گفتار مؤمنان، سبب اصلاح اعمال آنان از جانب خداوند: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِيداً • يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ ...؛اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد از خدا پروا داريد و سخنى استوار گوييد. تا اعمال شما را به صلاح آورد....» ۲ - عدم اصلاح اعمال مفسداناصلاح نشدن اعمال مفسدان از سوی خداوند : «... إِنَّ اللَّهَ لا يُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِينَ؛... آرى خدا كار مفسدان را تاييد نمى‌كند.» ۳ - عوامل اصلاح عملعوامل اصلاح عمل با توجه به آیات قرآن عبارتند از: ۳.۱ - اميد به لقاى خدااميد به لقای الهی، داراى نقشى مؤثّر، در اصلاح و تصحيح رفتار انسان: ۱. «... فَمَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صالِحاً ...؛... پس هر كه به لقاى پروردگارش اميد دارد، بايد كارى شايسته انجام دهد....» ۲. «أَ فَمَنْ وَعَدْناهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لاقِيهِ كَمَنْ مَتَّعْناهُ مَتاعَ الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ هُوَ يَوْمَ الْقِيامَةِ مِنَ الْمُحْضَرِينَ؛آيا كسى كه به او وعده نيكو داده‌ايم و به آن خواهد رسيد، همانند كسى است كه فقط متاع زندگى دنيا به او داده‌ايم سپس روز قيامت براى حساب و جزا از احضارشدگان خواهد بود؟! » ۳. «فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هاؤُمُ اقْرَؤُا كِتابِيَهْ • إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلاقٍ حِسابِيَهْ؛ امّا كسى كه نامه اعمالش را به دست راستش دهند از شدّت شادی فرياد مى‌زند كه: اى اهل محشر! نامه اعمال مرا بگيريد و بخوانيد! من يقين داشتم كه قيامتى در كار است و به حساب اعمالم مى‌رسم.» ۳.۲ - ايماننقش سازنده ايمان، در تصحيح و اصلاح رفتار و اعمال آدمى: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِيداً • يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً؛اى كسانى كه‌ايمان آورده‌ايد! تقواى الهى پيشه كنيد و سخن حق بگوييد، تا خدا كارهاى شما را اصلاح كند و گناهانتان را بيامرزد؛ و هر كس اطاعت خدا وپيامبرش كند، به رستگاری و پیروزی بزرگى دست يافته است.» ۳.۳ - تقوامراعات تقوا، سبب اصلاح اعمال آدمى از جانب خداوند: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِيداً • يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً؛اى كسانى كه‌ايمان آورده‌ايد! تقواى الهى پيشه كنيد و سخن حق بگوييد، تا خدا كارهاى شما را اصلاح كند و گناهانتان را بيامرزد؛ و هر كس اطاعت خدا وپيامبرش كند، به رستگارى و پيروزى بزرگى دست يافته است.» ۳.۴ - توبهتوبه آدمى از بديها و گناهان، راهى براى اصلاح اعمال وى: ۱. «إِلَّا الَّذِينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ بَيَّنُوا فَأُولئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَ أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ؛مگر كسانى كه توبه كردند، و اعمال بد خود را جبران نمودند، و آنچه را كتمان كرده بودند، بيان كردند؛ من توبه آنها را مى‌پذيرم؛ كه من توبه‌پذير و مهربانم.» ۲. «إِلَّا الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛مگر كسانى كه پس از آن، توبه كنند و اصلاح نمايند؛ و گذشته را جبران كنند زيرا خداوند، آمرزنده و مهربان است.» ۳. «وَ الَّذانِ يَأْتِيانِها مِنْكُمْ فَآذُوهُما فَإِنْ تابا وَ أَصْلَحا فَأَعْرِضُوا عَنْهُما إِنَّ اللَّهَ كانَ تَوَّاباً رَحِيماً إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ فَأُولئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً؛ و از ميان شما، آن مرد و زنى كه همسر ندارند، و مرتكب آن كار زشت مى‌شوند، آنها را با اجراى حد، مجازات كنيد و اگر توبه كنند، و خود را اصلاح نمايند، از آنها درگذريد زيرا خداوند، توبه‌پذير و مهربان است. پذيرش توبه از سوى خدا، تنها براى كسانى است كه كار بد را از روى جهالت انجام مى‌دهند، سپس به زودى توبه مى‌كنند. خداوند، توبه چنين كسانى را مى‌پذيرد؛ و خدا دانا و حکیم است.» ۴. «إِلَّا الَّذِينَ تابُوا وَ أَصْلَحُوا وَ اعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَ أَخْلَصُوا دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُولئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَوْفَ يُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْراً عَظِيماً؛مگر كسانى كه توبه كنند، و اصلاح و جبران نمايند و به خدا تمسك جويند، و دين خود را براى خدا خالص كنند؛ آنها با مؤمنان خواهند بود؛ و خداوند به افراد با ايمان، پاداش عظيمى خواهد داد.» ۵. «فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛و هر كس كه پس از ستم كردن، توبه و جبران نمايد، خداوند توبه او را مى‌پذيرد؛ و از اين مجازات، معاف مى‌شود؛ زيرا خداوند، آمرزنده و مهربان است.» ۶. «وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ فَمَنْ آمَنَ وَ أَصْلَحَ فَلا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ما پيامبران را، جز بعنوان بشارت‌دهنده و بيم‌دهنده، نمى‌فرستيم؛ كسانى كه ايمان بياورند و عمل صالح انجام دهند، نه ترسى بر آنهاست و نه اندوهگين مى‌شوند.» ۷. «وَ إِذا جاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛هرگاه كسانى كه به آيات ما ايمان دارند نزد تو آيند، به آنها بگو: سلام بر شما! پروردگارتان، رحمت را برخود لازم شمرده است؛ تا هركس از شما كار بدى از روى نادانى انجام دهد، سپس توبه و اصلاح و جبران نمايد، (مشمول رحمت خدا شود؛) زيرا او آمرزنده و مهربان‌است.» ۸. «ثُمَّ إِنَّ رَبَّكَ لِلَّذِينَ عَمِلُوا السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا إِنَّ رَبَّكَ مِنْ بَعْدِها لَغَفُورٌ رَحِيمٌ؛امّا پروردگارت نسبت به آنها كه از روى جهالت، كار بدى انجام داده‌اند، سپس توبه كرده و در مقام جبران و اصلاح برآمده‌اند، پروردگارت بعد از آن آمرزنده و مهربان است.» ۹. «إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَ لا يُظْلَمُونَ شَيْئاً؛مگر آنان كه توبه كنند، و ايمان بياورند، و كارى شايسته انجام دهند؛ چنين كسانى داخل بهشت مى‌شوند، و كمترين ستمى به آنان نخواهد شد.» ۱۰. «وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى؛و من هر كه را توبه كند، و ايمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، سپس هدایت شود، مى‌آمرزم.» ۱۱. «إِلَّا الَّذِينَ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِكَ وَ أَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛مگر كسانى كه بعد از آن توبه كنند و جبران نمايند كه خداوند آنها را مى‌بخشد زيرا خداوند آمرزنده و مهربان است.» ۱۲. «إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلًا صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً؛مگر كسانى كه توبه كنند و ايمان آورند و عمل صالح انجام دهند، كه خداوند سیئات آنان را به حسنات مبدّل مى‌كند؛ و خداوند همواره آمرزنده و مهربان بوده است.» ۱۳. «وَ مَنْ تابَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتاباً؛و كسى كه توبه كند و عمل صالح انجام دهد، به سوى خدا بازگشت مى‌كند (و پاداش خود را از او مى‌گيرد).» ۱۴. «فَأَمَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَعَسى أَنْ يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِينَ؛امّا كسى كه توبه كند، و ايمان آورد و عمل صالحى انجام دهد، اميد است از رستگاران باشد.» ۳.۵ - توجّه به فرجام عملاز عوامل اصلاح عمل، توجه به فرجام عمل است. ۳.۶ - صدق در گفتارصدق در گفتار، مايه اصلاح اعمال آدمى، از سوى خداوند: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ... وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِيداً • يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ ...؛اى كسانى كه‌ايمان آورده‌ايد! ... و سخن حق بگوييد، تا خدا كارهاى شما را اصلاح كند ....» مقصود از «قولًا سديداً» قول صواب و به دور از شائبه كذب است. ۴ - مانع اصلاح عملفسادانگیزی، مانع اصلاح اعمال [۳۳]
برای توضیح بیشتر به مقاله احباط (قرآن) رجوع شود.
:«فَلَمَّا أَلْقَوْا قالَ مُوسى ما جِئْتُمْ بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللَّهَ سَيُبْطِلُهُ إِنَّ اللَّهَ لا يُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِينَ؛هنگامى كه افكندند، موسی گفت: آنچه شما انجام داديد، سحر است؛ كه خداوند بزودى آن را باطل مى‌كند؛ چرا كه خداوند هرگز عمل مفسدان را اصلاح نمى‌كند.» ۵ - پانویس۶ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳، ص۴۶۷، برگرفته از مقاله «اصلاح عمل». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن،،ج۲۱، ص۲۴۰، برگرفته از مقاله «اصلاح عمل». |