اسماعیل صادقالوعددر آیه ۵۴ مریم از پیامبری به نام «اسماعیل» با صفت «صادق الوعد» یاد شده است. فهرست مندرجات۲ - مقصود از اسماعیل در آیه ۵۴ سوره مریم ۲.۱ - اسماعیل فرزند ابراهیم ۲.۲ - اسماعیل‌بن‌حزقیل ۲.۲.۱ - اساسی ترین دیدگاه در مورد اسماعیل‌بن‌حزقیل ۳ - دلایل اسماعیل بن ابراهیم بودن ۳.۱ - دلیل اول ۳.۲ - دلیل دوم ۳.۲.۱ - پاسخ دلیل دوم ۴ - احتمال دیگر درمورد اسماعیل ۵ - فهرست منابع ۶ - پانویس ۷ - منبع ۱ - اسماعیل صادق الوعددر آیه ۵۴ مریم از پیامبری به نام «اسماعیل» با صفت « صادق الوعد » یاد شده است:«واذکُر فِی الکِتبِ اِسمعیلَ اِنَّهُ کانَ صادِقَ الوَعدِ وکانَ رَسولاً نَبیّا». ۲ - مقصود از اسماعیل در آیه ۵۴ سوره مریم۲.۱ - اسماعیل فرزند ابراهیمدر این‌که مقصود از اسماعیل در این آیه فرزند ابراهیم یا پیامبری جز اوست اختلاف است. همه مفسران اهل سنّت اسماعیل در این آیه را فرزند ابراهیم دانسته و جز او را نام نبرده یا آن‌که به شدت ردّ کرده‌اند. [۲]
جامع‌البیان، مج۹، ج۱۶، ص۱۲۰
[۵]
روح‌المعانی، مج۹، ج۱۶، ص۱۵۲.
در میان تفاسیر شیعه برخی هر دو احتمال را ذکر کرده و قول جمهور را ضعیف شمرده‌اند ، با این حال برخی بر این‌که مراد از وی اسماعیل فرزند ابراهیم است تأکید کرده و قول دیگر را ضعیف دانسته‌اند. [۸]
الفرقان، ج۱۵۱۶، ص۳۴۱.
۲.۲ - اسماعیلبنحزقیلبرخی با استناد به روایاتی او را اسماعیل‌بن‌حزقیل می‌دانند. [۹]
احسن الحدیث، ج۶، ص۳۳۵.
بر پایه روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) اسماعیل در این آیه فرزند ابراهیم (علیه‌السلام) نیست، زیرا اسماعیل (علیه‌السلام) در حیات پدر از دنیا رفت. از سویی با وجود رسالت ابراهیم (علیه‌السلام) جایی برای رسالت اسماعیل نبود. این اسماعیل فرزند حزقیل بود که به سوی قوم خود مبعوث شد و او را تکذیب کردند و کشتند [۱۰]
حیاة‌القلوب، ج۲، ص۸۳۱.
؛ امّا به نظر می‌رسد برخی روایات و داده‌های تاریخی که پیامبری و رسالت اسماعیل برای جُرْهُمیان و قبایل یمانی و عَمالقه و عمر طولانی ۱۲۰ سال برای او و وصیّت ابراهیم به اسماعیل را گزارش کرده است [۱۲]
الکامل، ج۱، ص۱۲۵
و آیات قرآن که به رسالت وی اشاره دارد:«ءامَنّا بِاللّهِ و‌ما‌اُنزِلَ اِلَینا و‌ما‌اُنزِلَ اِلی اِبرهیمَ واِسمعیلَ واِسحقَ و یَعقوبَ» با آن بخش از روایت پیشگفته که رسالت فرزند ابراهیم را نفی کرده و مرگ او را در زمان حیات پدر می‌داند سازگار نیست و شاید همین امر برخی را بر آن داشته تا در صدور این روایت تردید کنند. [۱۶]
روح‌المعانی، مج۹، ج۱۶، ص۱۵۲.
۲.۲.۱ - اساسی ترین دیدگاه در مورد اسماعیلبنحزقیلاساس دیدگاهی که او را اسماعیل‌بن‌حزقیل می‌داند، افزون بر روایات این است که در قرآن نام اسماعیل همواره در کنار پدرش ابراهیم ذکر شده است ؛ ولی در آیه مورد بحث نام وی مستقل آمده است. از سویی عطف اسرائیل ( یعقوب ) بر ابراهیم در آیه ۵۸ مریم نشان می‌دهد که اسماعیل و پیامبران دیگر که در آیات قبل از آن‌ها یاد شده هم فرزند ابراهیم و هم فرزند یعقوب‌اند، حال آن‌که اسماعیل فرزند ابراهیم عموی یعقوب است؛ نه فرزند او، بنابراین، وی در آیه مورد بحث باید جز او و از نسل یعقوب باشد تا معنای آیات درست باشد؛ ۳ - دلایل اسماعیل بن ابراهیم بودن۳.۱ - دلیل اولولی دلیل نخست با وجود آیات ۸۶ انعام ۸۵ انبیاء و ۴۸ ص که نام اسماعیل جدا ذکر شده پاسخ داده می‌شود، ۳.۲ - دلیل دومافزون بر آن جدا یاد کردن از اسماعیل‌بن‌ابراهیم ممکن است برای نشان دادن اعتبار و موقعیّت ویژه او باشد. ۳.۲.۱ - پاسخ دلیل دومپاسخ دلیل دوم نیز این است که عطف اسرائیل بر ابراهیم سبب نمی‌شود که در همه امور با هم مشترک باشند و چنین نتیجه نمی‌دهد، که همه افراد یاد شده باید از نسل ابراهیم و یعقوب باشند، بلکه ممکن است برخی ذریّه ابراهیم و برخی ذریّه یعقوب باشند. ۴ - احتمال دیگر درمورد اسماعیلبرخی احتمال داده‌اند اسماعیل در آیه مورد بحث (۵۴ مریم) پیامبری از بنی‌اسرائیل باشد که در آیه ۲۴۶ بقره در داستان طالوت بدون ذکر نام، از او یاد شده و داستان وی در تورات [۲۸]
کتاب مقدس، اول سموئیل، ۱۱۵.
و انجیل [۲۹]
کتاب مقدس، رساله عبرانیان، ۱۱:۲۰۲۴.
نیز گزارش شده است [۳۰]
اعلام القرآن، ص۱۰۱
[۳۱]
اعلام قرآن، ص۱۲۹.
، در هر حال، اسماعیل صادق‌الوعد چه آن‌که فرزند ابراهیم یا پیامبری جز او باشد سبب صادق‌الوعد خواندن وی را آن دانسته‌اند که برای شخصی که به او وعده ملاقات داده بود مدتی طولانی انتظار کشید. [۳۲]
جامع‌البیان، مج۹، ج۱۶، ص۱۲۰.
بر‌اساس آیه ۵۴ مریم وی نبی و رسول بود و اهل خود را به نماز و زکات فرا می‌خواند و مرضیّ خداوند بود. ۵ - فهرست منابعاعلام قرآن؛ اعلام القرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر احسن الحدیث؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ حیاة القلوب تاریخ پیامبران؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ الفرقان فی تفسیرالقرآن؛ قاموس قرآن؛ الکامل فی التاریخ؛ کتاب مقدس؛ المیزان فی تفسیرالقرآن. ۶ - پانویس
۷ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله«اسماعیل صادق‌الوعد» |