استمرار در عبادتمراد و هدف از ثبات و مداومت در عمل این است که اگر انسان یک عمل خیر و نیکی مانند نماز اول وقت را شروع نمود، آن‌را آرام آرام و به طور مستمر و طولانی مدت انجام دهد تا روان و نفس آدمی با آن خو گرفته و در دراز مدت بر اثر تکرار و ممارست از حال به صورت ملکه و صفت راسخ نفس در آید. ۱ - محبوب‌ترین عملدر منابع اهل سنت، از عائشه نقل شده است: «حدیث رواه الشیخان و الترمذی عن عائشة قالت: «ان رسول اللّه سئل ایّ العمل احبّ الی اللّه؟ قال: ادومه و ان قلّ؛ از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) سؤال شد کدام عمل نزد خدا دوست‌داشتنی‌تر است؟ آن حضرت فرمودند: عملی که بادوام و پایدار باشد، هر چند کم باشد». روایت دیگری نیز به همین مضمون از عائشه از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده است: «خیر الاعمال ما دیم علیه»؛ [۲]
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم (ابن کثیر)، تحقیق، شمس الدین، محمد حسین، ج۸، ص۲۶۵، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۹ ق.
[۳]
قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج۲۰، ص۳۶ - ۳۷، نهران، ناصر خسرو، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
بهترین عمل آن عملی است که بر آن مداومت شود.این مضمون در روایات شیعی نیز با عناوین مختلف وارد شده و مورد تایید و تاکید قرار گرفته است. برای نمونه به ذکر چند روایت بسنده می‌کنیم: ۱.۱ - روایت امام سجادامام سجاد (علیه‌السّلام): «من دوست دارم بر کارها و در انجام اعمالم پایداری و مداومت داشته باشم». [۴]
کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج۲، ص۸۲، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
۱.۲ - روایت امام باقرامام باقر (علیه‌السّلام): «دوست داشتنی‌ترین اعمال نزد خدای (عزّوجلّ) عملی است که بنده آن‌را ادامه دهد، اگر چه‌اندک باشد.» ۱.۳ - روایت امام صادقامام صادق (علیه‌السّلام): «شیعیان ما را با سه چیز امتحان کنید؛ خواندن نماز بوقت و چگونگی مداومت بر آن، حفظ اسرار ما و چگونگی پنهان داشتن آنها از دشمنان ما، و مواسات و کمک‌های مالی با برادران خویش و چگونگی اجرای آن». [۶]
شیخ صدوق، محمد بن علی، الخصال، ج۱، ص۱۰۳، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۲ش.
۲ - ثبات و مداومتمراد و هدف از ثبات و مداومت در عمل این است که اگر انسان یک عمل خیر و نیکی مانند نماز اول وقت را شروع نمود، آن‌را آرام آرام و به طور مستمر و طولانی مدت انجام دهد تا روان و نفس آدمی‌با آن خو گرفته و در دراز مدت بر اثر تکرار و ممارست از حال «کیفیت ناپایدار و زودگذر نفسانی» به صورت ملکه «صفت ثبوتی در نفس که به راحتی از نفس جدا نمی‌شود». و صفت راسخ نفس در آید و روح، مالک آن عقیده و عمل گردد، در نتیجه هیچ‌گاه از انجام آن خسته نشده، بلکه به خود عادت داده که تا آخر عمرش آن عمل را انجام خواهد داد. کار اندک و مداوم، بهره‌اش بیش از آن است که انسان چندین کار؛ مانند «نماز اول وقت»، «نخوابیدن بین الطلوعین»، «شب زنده داری»، «روزه مستحبی» و... ، را به یک‌باره آغاز کرده، اما این رفتار عبادیش ادامه‌دار و ثابت نباشد و سبب خستگی و پریشانی و گاه منجر به ناامیدی و ترک آن عمل برای همیشه شود. چنانچه امام علی (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «کار‌اندکی که بر آن مداومت کنی، امیدبخش‌تر از کار بسیاری است که از آن ملول گردی». ۳ - مدت مداومت بر عمل خیراکنون این پرسش پدید می‌آید که یک عمل تا چه مدت باید انجام شود تا بتوان بدان مداومت در عمل گفت؟! پاسخ آن است که حداکثر مداومت، ادامه عمل تا پایان عمر است، اما در نگاهی محدودتر، حداقل مداومت بر یک عمل آن است که یک عمل خیر در مدت زمان خاصی که از نظر عرف بر آن صدق مداومت نماید انجام شود، هر چند در روایات، استحباب مداومت و پایداری در عمل خیر تا یکسال مورد تاکید قرار گرفته است. چنان‌که امام صادق (علیه‌السّلام) در این زمینه می‌فرمایند: «هر گاه شخصی عملی انجام می‌دهد، تا یکسال ادامه دهد، سپس اگر خواهد به عمل دیگری منتقل شود؛ زیرا شب قدری که تقدیرات و مشیت‌های الاهی در آن محقق می‌شود ضمن یک سال خواهد بود». از طرفی بهتر است وقتی انسان تصمیم به مداومت بر عمل خیری گرفته در انجام آن کوتاهی و امروز و فردا نکند، بلکه هر چه زودتر و در کمتر از یکسال اقدام بر انجام آن نماید. چنان‌که امام صادق (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «مبادا عملی را بر خودت واجب گردانی و آن‌گاه یکسال تمام آن‌را انجام ندهی و رهایش کنی». یعنی هر گاه تصمیم بر مداومت بر انجام عملی گرفتی در مدت زمان یکسال آن‌را شروع کن و بین تصمیم تو و انجام عمل بیش از یکسال فاصله نیفتد و یا این‌که در نگاهی حداقلی اگر تصمیم گرفتی که یک عمل را به صورت مداوم انجام دهی، دست کم، سالی یک‌بار آن‌را انجام بده. ۴ - ثمره مداومت بر عمل خیرامام علی (علیه‌السّلام) فرمود: «ثمره مداومت و پایداری بر کار خیر برای انسان خردمند عبارت است از: ۱. ترک کارهای زشت ۲. دوری از حماقت ۳. خودداری از گناه ۴. یقین ۵. علاقه به نجات ۶. اطاعت خدای رحمان ۷. تعظیم از دلیل و برهان ۸. دوری از شیطان ۹. پذیرفتن عدل ۱۰. حق‌گویی». [۱۰]
ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، النص، ص۱۷ - ۱۸، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
نتیجه این‌که انسان در انجام عبادات باید از افراط و تفریط در کمیت و حتی گاهی در کیفیت آن پرهیز نماید تا موجب دلسردی و رها نمودن عمل نشود، بلکه بهتر است عبادتی متعادل و ثابت به صورت مداوم انجام شود هر چند از جهت کمیت اندک باشد. چنان‌که امام سجاد می‌فرماید: «اِنِّی لَاُحِبُّ اَنْ اَقْدَمَ عَلَی رَبِّی وَ عَمَلِی مُسْتَوٍ»؛ من دوست دارم به سوی پروردگارم بروم، در حالی‌که عمل من بر اثر افراط یا تفریط، بیشتر یا کمتر از مدت زمانی که زندگی کردم نباشد. «یعنی لا یزید و لا ینقص علی حسب الازمنة بافراط و تفریط.» و بقول سعدی آن شاعر زیبا سخن: رهرو آن نیست گهی تند و گهی خسته رود • • • • رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود ۵ - پانویس۶ - منبعپایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله « مداومت و پایداری در انجام عبادت»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۸. |