استثماربه بهره‌کشی به ناحق از دیگران استثمار می‌گویند. ۱ - معنای لغویاین واژه از ریشه «ثمر» به معنای میوه و حاصل هر شیء است [۱]
ترتیب‌العین، ص۱۲۱.
[۲]
لسان‌العرب، ج۲، ص۱۲۶.
[۳]
التحقیق، ج۲، ص۲۸، «ثمر»
و در اصطلاح به بهره‌کشی یک طرفه و تصاحب دسترنج دیگران گفته شده [۴]
فرهنگ فارسی، ج۱، ص۲۴۱.
[۵]
فرهنگ اصطلاحات معاصر، ص۶۱
، و مرادف با « استغلال » است.۲ - استثمار در قرآنواژه استثمار در قرآن کریم نیامده است؛ اما از واژه‌های «عَبَّدْتَ» و نیز برخی آیات دیگر در ارتباط با سوء استفاده از زنان و فرزندان قابل استفاده است، افزون بر آن، مصادیق متعددی از استثمار و ابعاد گوناگون حقوقی و اخلاقی آن در آیات فراوانی از قرآن مورد توجّه قرار گرفته است. ۳ - حکم معاملات استثماریاین پدیده در قرآن از نگاهی کلی، امری ناروا و تعرضی ظالمانه و غاصبانه به شمار رفته و برخلاف فطرت انسانها و سنت الهی و سبب نابودی جامعه تلقی شده و هرگونه رابطه استثمارگرایانه، حرام و معاملات استثماری به سبب تضییع حقوق دیگران، باطل شمرده شده است. [۸]
المیزان، ج۱۰، ص۳۶۴-۳۷۰.
[۹]
المیزان،ج۱۸، ص۳۲۷
قرآن کریم خداوند را مالک حقیقی همه چیز شمرده و برای انسانها تنها حق تصرف در این امانت، با احکام و راه‌هایی، قائل شده است. انسان با کار و تلاش خود می‌تواند به بهره و نتیجه دست پیدا کند و نتیجه کار و تلاش وی نیز از آن خود اوست، ازاین‌رو در اسلام، بهره‌کشی بدون عوض از کار دیگران، در هر شکل و صورت جایی ندارد و اسلام نظام استثماری را لغو کرده است، استثمار جامعه را از تعادل خارج می‌کند و با افزایش آن، جامعه به نابودی کشیده می‌شود. امام خمینی در نگاه معرفتی خاستگاه زیاده‌خواهی و استثمار را حرص و طمع و نبود تربیت صحیح در انسان می‌داند. ایشان به سه نوع استعمار که شامل استثمار در روابط فردی، استثمار حکومت از مردم و استثمار یک کشور از کشوری دیگر، اشاره کرده، معتقد است در سطح روابط فردی باتوجه‌به انواع بهره‌کشی‌ها مانند معاملات ربوی و مالکیت غیرمشروع و غصب و تصرف اموال دیگران و کسب مال بدون حساب و موازین و مقررات از جمله موارد استثمار فردی است. ربا و بهره پولی را بدترین نوع استثمار می‌داند. درباره استثمار حکومت از مردم نیز امام خمینی در آغاز دههٔ ۱۳۲۰، به چپاول ثروت و ذخایر ایران در دوران حکومت رضاشاه انتقاد کرده است [۱۲]
خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۲۰۸، تهران، بی‌تا.
و معتقد بود زمامداران دولت به اسم خدمت به مردم و ملت به استثمار و بهره‌کشی از توده مردم مشغول بوده‌اند. [۱۳]
خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۲۳۳-۲۳۴، تهران، بی‌تا.
امام خمینی حکومت‌های غیرتوحیدی منحرف و حاکم بر ملت‌های جهان را استثمارگر و سلطه‌جو معرفی کرده، ریشه استثمارگری این قدرت‌ها را به خوی استکباری آنان برمی‌گرداند به اعتقاد ایشان استثمارگران با استفاده از غفلت و بی‌خبری برخی زمامداران کشورها ذخایر و منابع آنان را به یغما می‌برند. از عوامل زمینه‌ساز برای استثمار، ضعف خودباوری و اراده و ازدست‌دادن هویت و شخصیت مردم ستمدیده و مستضعف است. امام خمینی مبارزه با استثمارگران را در شمار دستورهای قرآن برشمرده و معتقد است چنانچه مسلمانان به قرآن کریم روی‌آورند و از مکاتب انحرافی دوری کنند از غارتگری و استثمار سلطه‌جویان و مستکبران جلوگیری خواهند کرد. [۱۴]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱، ص۶۷۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۴ - فهرست منابعالاقتصاد الاسلامی؛ اقتصادنا؛ انقلاب تکاملی اسلام؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر التحریر و التنویر؛ تفسیر المراغی؛ تفسیر المنار؛ تفسیر من وحی القرآن؛ تفسیر نمونه؛ تهذیب الاحکام؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ رسالة‌الاسلام؛ غررالحکم و دررالکلم؛ الفرقان فی تفسیر القرآن؛ فرهنگ اصطلاحات معاصر؛ فرهنگ فارسی؛ فقه القرآن، راوندی؛ فی ظلال القرآن؛ کشف‌الاسرار و عدة الابرار؛ لسان‌العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ معجم مقاییس‌اللغه؛ مفردات الفاظ القرآن؛ المیزان فی‌تفسیر‌القرآن. ۵ - عناوین مرتبط•استثمار (قرآن)•استثمار برده (قرآن)•استثمار بنی اسرائیل (قرآن)•استثمار در جاهلیت (قرآن)•استثمار در عصر جاهلیت (قرآن)•استثمار زنان•استثمار زنان (قرآن)•استثمارگران (قرآن)•منشأ استثمار•عدم مشروعیت استثمار•زمینه استثمار (قرآن)•نجات از استثمار (قرآن) ۶ - پانویس
۷ - منبع• دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «استثمار». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های اخلاقی امام خمینی
|