اتمام حجت خدا (قرآن)خداوند قبل از عذاب، حجت را بر بندگانش تمام می‌کند. در این مقاله آیات مرتبط با اتمام حجت خداوند معرفی می‌شوند. فهرست مندرجات۱.۱ - اتمام حجّت خدا و عذاب اصحاب رسّ ۱.۲ - اتمام حجّت خدا و عذاب انسان‌ها ۱.۳ - اتمام حجّت خدا و عذاب بنی‌اسرائیل ۱.۴ - اتمام حجّت خدا و عذاب پیشینیان ۱.۵ - اتمام حجّت خدا و عذاب قوم ثمود ۱.۶ - اتمام حجّت خدا و عذاب قوم عاد ۱.۷ - اتمام حجّت خدا و عذاب کافران صدر اسلام ۱.۸ - اتمام حجّت خدا و عذاب گناه‌کاران ۱.۹ - اتمام حجّت خدا و عذاب مسلمانان ۲ - موارد اتمام حجت خدا ۲.۱ - آدم علیه‌السلام و حوا ۲.۲ - اصحاب رس ۲.۳ - انسان‌ها ۲.۴ - اهل کتاب ۲.۵ - بنی‌اسرائیل ۲.۶ - پیشینیان ۲.۷ - قوم ثمود ۲.۸ - قوم عاد ۲.۹ - مشرکان و کافران صدراسلام ۲.۱۰ - گناه‌کاران ۲.۱۱ - محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله ۲.۱۲ - مسلمانان ۳ - موانع تأثیر اتمام حجت خدا ۳.۱ - تقلید کورکورانه ۳.۲ - جبرگرایی ۳.۳ - ختم قلب ۳.۴ - شقاوت ۳.۵ - گمراهی ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - اتمام حجّت خدا و عذاب۱.۱ - اتمام حجّت خدا و عذاب اصحاب رسّحقناپذيرى اصحاب رسّ در برابر اتمام حجّت الهى، سبب نابودى و عذاب شدن آنان از سوى خدا: وعادا وثمودا وأصحب الرّسّ وقرونا بين ذلك كثيرا• و كلّا ضربنا له الأمثل وكلّا تبّرنا تتبيرا. منظور از «ضربنا له الامثال» در اين نوع آيات، اتمام‌حجّت است. ۱.۲ - اتمام حجّت خدا و عذاب انسانهاحقناپذيرى انسان‌ها در برابر اتمام حجّت خدا، سبب عذاب آنان: ۱. وإذ أخذ ربّك من بنى‌ءادم من ظهورهم ذرّيّتهم وأشهدهم على أنفسهم ألست بربّكم قالوا بلى شهدنآ أن تقولوا يوم القيمة إنّا كنّا عن هذا غفلين• أو تقولوا إنّمآ أشرك ءابآؤنا من قبل وكنّا ذرّيّة مّن بعدهم أفتهلكنا بما فعل المبطلون. ۲. وما كان ربّك مهلك القرى حتّى يبعث فى أمّها رسولا يتلوا عليهم ءايتنا و ما كنّا مهلكى القرى إلّاو أهلها ظلمون. ۱.۳ - اتمام حجّت خدا و عذاب بنىاسرائيلسرپيچى و انحراف بنی‌اسرائیل به‌رغم اتمام حجّت خداوند، سبب کیفر سخت الهى: سل بنى إسرءيل كم ءاتينهم مّن ءاية بيّنة ومن يبدّل نعمة اللّه من بعد ما جاءته فإنّ اللّه شديد العقاب. ۱.۴ - اتمام حجّت خدا و عذاب پيشينياننابودى اقوام پيشين از سوى خدا، به دليل حق‌ناپذيرى در برابر اتمام حجّت الهى: ولقد أهلكنا القرون من قبلكم لمّا ظلموا وجآءتهم رسلهم بالبيّنت وما كانوا ليؤمنوا كذلك نجزى القوم المجرمين. وقوم نوح لّمّا كذّبوا الرّسل أغرقنهم وجعلنهم للنّاس ءاية وأعتدنا للظَّلمين عذابا أليما• وعادا وثمودا وأصحب الرّسّ وقرونا بين ذلك كثيرا• و كلّا ضربنا له الأمثل وكلّا تبّرنا تتبيرا. ولقد أهلكنا ما حولكم مّن القرى وصرّفنا الأيت لعلّهم يرجعون. ۱.۵ - اتمام حجّت خدا و عذاب قوم ثمودنابودى و عذاب شدن قوم ثمود، به دليل حق‌ناپذيرى در برابر اتمام حجّت خدا: وعادا وثمودا وأصحب الرّسّ وقرونا بين ذلك كثيرا• و كلّا ضربنا له الأمثل وكلّا تبّرنا تتبيرا. ۱.۶ - اتمام حجّت خدا و عذاب قوم عادكيفر شدن قوم عاد در پى اثرناپذيرى در برابر اتمام حجّت خدا: وعادا وثمودا وأصحب الرّسّ وقرونا بين ذلك كثيرا• و كلّا ضربنا له الأمثل وكلّا تبّرنا تتبيرا. ۱.۷ - اتمام حجّت خدا و عذاب كافران صدر اسلامانكار کافران در برابر اتمام حجّت خدا، باعث استحقاق آنان براى كيفر و عذاب: ۱. سيقول الّذين أشركوا لو شآء اللّه مآ أشركنا ولا ءابآؤنا ولاحرّمنا من شى‌ء كذلك كذّب الّذين من قبلهم حتّى ذاقوا بأسنا ...• قل فللَّه الحجَّة البلغة فلو شآء لهديكم أجمعين• وهذا كتب أنزلنه مبارك فاتّبعوه واتّقوا لعلّكم ترحمون• أن تقولوا إنّمآ أنزل الكتب على طآئِفتين من قبلنا وإن كنّا عن دراستهم لغفلين• أو تقولوا لو أنّآ أنزل علينا الكتب لكنّآ أهدى منهم فقد جآءكم بيّنة مّن رّبّكم وهدىً ورحمة فمن أظلم ممّن كذّب بايت اللّه وصدف عنها سنجزى الّذين يصدفون عن ءايتنا سوء العذاب بما كانوا يصدفون. ۲. ولقد جئنهم بكتب فصّلنه على علم هدى ورحمة لّقوم يؤمنون• هل ينظرون إلّاتأويله يوم يأتى تأويله يقول الَّذين نسوه من قبل قد جآءت رسل ربّنا بالحقّ فهل لَّنا من شفعآء فيشفعوا لنآ أو نردّ فنعمل غير الّذى كنّا نعمل قد خسروا أنفسهم وضلّ عنهم مّا كانوا يفترون. ۳. إذ أنتم بالعدوة الدّنيا وهم بالعدوة القصوى والرّكب أسفل منكم ولو تواعدتّم لاختلفتم فى الميعد ولكن لّيقضى اللّه أمرا كان مفعولًا لّيهلك من هلك عن بيّنة ويحيى من حىّ عن بيّنة وإنّ اللّه لسميع عليم. ۴. وأنذر النّاس يوم يأتيهم العذاب فيقول الّذين ظلموا ربّنآ أخّرنآ إلى أجل قريب نّجب دعوتك ونتّبع الرّسل أولم تكونوا أقسمتم مّن قبل ما لكم مّن زوال• وسكنتم فى مسكن الّذين ظلموا أنفسهم وتبيّن لكم كيف فعلنا بهم وضربنا لكم الأمثال. ۵. ولقد صرّفنا فى هذا القرءان للنّاس من كلّ مثل وكان الإنسن أكثر شى‌ء جدلًا• وما منع النّاس أن يؤمنوا إذ جآءهم الهدى ويستغفروا ربّهم إلّاأن تأتيهم سنَّة الأوَّلين أو يأتيهم العذاب قبلا. ۶. وإذا تتلى عليهم ءايتنا بيّنت قال الّذين كفروا للّذين ءامنوا أىّ الفريقين خير مّقاما وأحسن نديًّا• وكم أهلكنا قبلهم مّن قرن هم أحسن أثثا ورءيا. ۷. وقالوا لولا يأتينا باية مّن رّبّه أولم تأتهم بيّنة ما فى الصّحف الأولى• ولو أنّآ أهلكنهم بعذاب مّن قبله لقالوا ربّنا لولا أرسلت إلينا رسولًا فنتّبع ءايتك من قبل أن نّذلّ ونخزى. ۸. وإذا تتلى عليهم ءايتنا بيّنت تعرف فى وجوه الّذين كفروا المنكريكادون يسطون بالّذين يتلون عليهم ءايتنا قل أفأنبّئكم بشرّ مّن ذلكم النّار وعدها اللّه الّذين كفروا وبئس المصير. ۹. ولولا أن تصيبهم مّصيبة بما قدّمت أيديهم فيقولوا ربّنا لولا أرسلت إلينا رسولا فنتّبع ءايتك ونكون من المؤمنين. ۱۰. وإذا تتلى عليهم ءايتنا بيّنت قالوا ما هذا إلّارجل يريد أن يصدّكم عمّا كان يعبد ءاباؤكم وقالوا ما هذا إلّاإفك مّفترى وقال الّذين كفروا للحقّ لمّا جاءهم إن هذا إلّا سحر مّبين• وكذّب الّذين من قبلهم وما بلغوا معشار ما ءاتينهم فكذّبوا رسلى فكيف كان نكير. ۱۱. وما علّمنه الشّعر وما ينبغى له إن هو إلّاذكر وقرءان مّبين• لّينذر من كان حيّا ويحقّ القول على الكفرين. ۱۲. و أمّا الّذين كفروا أفلم تكن ءايتى تتلى عليكم فاستكبرتم وكنتم قوما مّجرمين• وبدا لهم سيّات ما عملوا وحاق بهم مّا كانوا به يستهزءون. ۱۳. إنّ الّذين كفروا وصدّوا عن سبيل اللّه وشاقّوا الرّسول من بعد ما تبيّن لهم الهدى لن يضرّوا اللّه شيا وسيحبط أعملهم. ۱.۸ - اتمام حجّت خدا و عذاب گناهكارانحقناپذيرى گناهكاران در برابر اتمام حجّت خدا، سبب دوزخى شدن آنان: ۱. و من خفّت موزينه فأولئك الّذين خسروا أنفسهم فى جهنّم خلدون• تلفح وجوههم النّار وهم فيها كلحون• ألم تكن ءايتى تتلى عليكم فكنتم بها تكذّبون. ۲. إنّ المجرمين فى عذاب جهنّم خلدون• وما ظلمنهم ولكن كانوا هم الظَّلمين• لقد جئنكم بالحقّ ولكنّ أكثركم للحقّ كرهون. ۱.۹ - اتمام حجّت خدا و عذاب مسلمانانهشدار خداوند به مسلمانان از توانايى خود بر عذاب، در صورت ناديده گرفتن اتمام حجّت الهى درباره لزوم اتّحاد و پرهيز از شيطان: يأيّها الّذين ءامنوا ادخلوا فى السّلم كافّة ولاتتّبعوا خطوت الشّيطن إنّه لكم عدوٌّ مّبين• فإن زللتم مّن بعد ما جاءتكم البيّنت فاعلموا أنّ اللّه عزيز حكيم. ۲ - موارد اتمام حجت خدا۲.۱ - آدم علیه‌السلام و حوا••• خدا بر آدم علیه‌السّلام و حوا درباره درخت ممنوع و دشمنی شیطان اتمام حجت کرد. فدلیهما بغرور فلما ذاقا الشجرة بدت لهما سوءتهما وطفقا یخصفان علیهما من ورق الجنة ونادیهما ربهمآ الم انهکما عن تلکما الشجرة واقل لکمآ ان الشیطـن لکما عدو مبین. ••• فریب کاری شیطان و غفلت آدم علیه‌السّلام و حوا از اتمام حجت خدا، باعث هبوط آنان از مقام عالی خود شد. ویــادم اسکن انت وزوجک الجنة فکلا من حیث شئتما ولاتقربا هـذه الشجرة فتکونا من الظـلمین؛ فوسوس لهما الشیطـن لیبدی لهما ماوری عنهما من سوءتهما وقال ما نهـیکما ربکما عن هـذه الشجرة الآ ان تکونا ملکین او تکونا من الخــلدین؛ وقاسمهمآ انی لکما لمن النصحین؛ فدلیهما بغرور فلما ذاقا الشجرة بدت لهما سوءتهما وطفقا یخصفان علیهما من ورق الجنة ونادیهما ربهمآ الم انهکما عن تلکما الشجرة واقل لکمآ ان الشیطـن لکما عدو مبین؛ قالا ربنا ظـلمنآ انفسنا وان لم تغفر لنا وترحمنا لنکونن من الخـسرین؛ قال اهبطوا بعضکم لبعض عدو ولکم فی الارض مستقر ومتـع الی حین. ۲.۲ - اصحاب رساتمام حجّت خدا بر اصحاب رسّ: وعادا وثمودا واصحـب الرس وقرونا بین ذلک کثیرا؛ و کلا ضربنا له الامثـل وکلا تبرنا تتبیرا. (از آن جا که در پایان آیه سخن از عذاب و هلاکت به میان آمده، استفاده می‌شود که مراد از «ضربنا له الامثال»، اتمام حجت است.) ۲.۳ - انسان‌ها••• اتمام حجّت خدا بر انسان‌ها با فرستادن انبيا: انآ اوحینآ الیک کمآ اوحینآ الی نوح والنبیین من بعده... ؛ ورسلا قد قصصنـهم علیک من قبل ورسلا لم نقصصهم علیک وکلم الله موسی تکلیما؛ رسلا مبشرین ومنذرین لئلا یکون للناس علی الله حجة بعد الرسل... ••• اتمام حجّت خدا بر انسان‌ها در عالم ذر (نشئه شهود)، مبنى بر ربوبیّت خود: واذ اخذ ربک من بنیءادم من ظهورهم ذریتهم واشهدهم علی انفسهم الست بربکم قالوا بلی شهدنآ ان تقولوا یوم القیـمة انا کنا عن هـذا غـفلین. ••• اتمام حجّت خدا بر انسان‌ها با نازل كردن قرآن: یـایها الناس قد جآءکم برهـن من ربکم وانزلنآ الیکم نورا مبینا. ••• اتمام حجّت خدا بر انسان‌ها پيش از عذاب كردن آنان در دنیا: وما کان ربک مهلک القری حتی یبعث فی امها رسولا یتلوا علیهم ءایـتنا و ما کنا مهلکی القری الا و اهلها ظــلمون. ••• اتمام حجّت خدا به انسان‌ها مبنى بر دشمنی شیطان و لزوم پرهيز از اطاعت وى: الم اعهد الیکم یـبنی ءادم ان لاتعبدوا الشیطـن انه لکم عدو مبین. ۲.۴ - اهل كتاب••• تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه، اتمام حجتی از سوی خدا بر اهل کتاب، جهت اثبات حقانیت پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم : سیقول السفهاء من الناس ما ولیـهم عن قبلتهم التی کانوا علیها قل لله المشرق والمغرب یهدی من یشاء الی صرط مستقیم؛ وکذلک جعلنـکم امة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس ویکون الرسول علیکم شهیدا وما جعلنا القبلة التی کنت علیها الا لنعلم من یتبع الرسول ممن ینقلب علی عقبیه وان کانت لکبیرة الا علی الذین هدی الله وما کان الله لیضیع‌ایمـنکم ان الله بالناس لرءوف رحیم. (مقصود از «الناس» در آیه ۱۴۲ به دلیل سیاق آیات، اهل کتاب هستند که تغییر قبله نزد ایشان از نشانه‌های حقانیت پیامبر موعود شمرده می‌شد.) ••• بعثت پیامبر اسلام و بیان حقایق و آیات از سوی او، اتمام حجتی از سوی خدا بر اهل کتاب: ۱. یـاهل الکتـب قد جآءکم رسولنا یبین لکم کثیرا مما کنتم تخفون من الکتـب ویعفوا عن کثیر قد جآءکم من الله نور وکتـب مبین؛ یـاهل الکتـب قد جآءکم رسولنا یبین لکم علی فترة من الرسل ان تقولوا ما جآءنا من بشیر ولانذیر فقد جآءکم بشیر ونذیر... ۲. لم یکن الذین کفروا من اهل الکتـب والمشرکین منفکین حتی تاتیهم البینة؛ رسول من الله یتلوا صحفا مطهرة؛ فیها کتب قیمة؛ وما تفرق الذین اوتوا الکتـب الا من بعد ما جاءتهم البینة. ۲.۵ - بنىاسرائيلاتمام حجّت خداوند بر بنی‌اسرائیل: ۱. سل بنی اسرءیل کم ءاتینـهم من ءایة بینة... ۲. ولقد ءاتینا بنی اسرءیل الکتـب... ؛ وءاتینـهم بینـت من الامر فما اختلفوا الا من بعد ما جاءهم العلم بغیا بینهم... ۲.۶ - پيشينياناقوام گذشته، مورد اتمام حجّت از سوى خداوند: ۱. ولقد اهلکنا القرون من قبلکم لما ظـلموا... ؛ واذا تتلی علیهم ءایاتنا بینـت قال الذین لایرجون لقآءنا ائت بقرءان غیر هـذا او بدله... ۲. وقوم نوح لما کذبوا الرسل اغرقنـهم وجعلنـهم للناس ءایة واعتدنا للظـلمین عذابا الیما؛ وعادا وثمودا واصحـب الرس وقرونا بین ذلک کثیرا؛ و کلا ضربنا له الامثـل وکلا تبرنا تتبیرا. («و کلا ضربنا له الامثال» یعنی برای آنان روشن ساختیم که در صورت ایمان نیاوردن، عذاب بر آنان نازل خواهد شد که به منزله اتمام حجت است.) ۳. ولقد اهلکنا ما حولکم من القری وصرفنا الایـت لعلهم یرجعون. ۲.۷ - قوم ثمودتمام شدن حجت بر قوم ثمود از سوی خداوند: وعادا وثمودا واصحـب الرس وقرونا بین ذلک کثیرا؛ و کلا ضربنا له الامثـل وکلا تبرنا تتبیرا. ۲.۸ - قوم عاداتمام حجت خدا بر قوم عاد با ارائه مثل‌های روشنگرانه بود. وعادا وثمودا واصحـب الرس وقرونا بین ذلک کثیرا؛ و کلا ضربنا له الامثـل وکلا تبرنا تتبیرا. ۲.۹ - مشرکان و كافران صدراسلاماتمام حجّت خدا بر کافران و مشرکان صدر اسلام به وسيله پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله: ۱. وقالوا لولا یاتینا بـایة من ربه اولم تاتهم بینة ما فی الصحف الاولی؛ ولو انآ اهلکنـهم بعذاب من قبله لقالوا ربنا لولا ارسلت الینا رسولا فنتبع ءایـتک من قبل ان نذل ونخزی. ۲. ولولا ان تصیبهم مصیبة بما قدمت ایدیهم فیقولوا ربنا لولا ارسلت الینا رسولا فنتبع ءایـتک ونکون من المؤمنین؛ فلما جاءهم الحق من عندنا قالوا لولا اوتی مثل ما اوتی موسی واذا تتلی علیهم ءایـتنا بینـت قالوا ما هـذا الا رجل یرید ان یصدکم عما کان یعبد ءاباؤکم.... («بینة» به معنای دلیل و حجت روشن و آشکار و لازمه روشنی دلیل، تمام شدن حجت بر مخاطب است.) ۳. واذا تتلی علیهم ءایـتنا بینـت قال الذین کفروا للحق لما جاءهم هـذا سحر مبین؛ قل ما کنت بدعا من الرسل وما ادری ما یفعل بی ولا بکم ان اتبع الا ما یوحی الی وما انا الا نذیر مبین. ۴. ان الذین کفروا وصدوا عن سبیل الله وشاقوا الرسول من بعد ما تبین لهم الهدی لن یضروا الله شیـا وسیحبط اعمــلهم. ••• اتمام حجّت خدا بر كافران از رهگذر وقوع جنگ بدر ميان آنان و مسلمانان و پيروزى اعجازآميز اهل ایمان: اذ انتم بالعدوة الدنیا وهم بالعدوة القصوی والرکب اسفل منکم ولو تواعدتم لاختلفتم فی المیعـد ولـکن لیقضی الله امرا کان مفعولا لیهلک من هلک عن بینة ویحیی من حی عن بینة وان الله لسمیع علیم. ••• اتمام حجّت خداوند بر كافران و مشركان صدر اسلام: ۱. سیقول الذین اشرکوا لو شآء الله مآ اشرکنا ولا ءابآؤنا ولاحرمنا من شیء کذلک کذب الذین من قبلهم حتی ذاقوا باسنا... ؛ قل فلله الحجة البــلغة فلو شآء لهدیکم اجمعین. ۲. وانذر الناس یوم یاتیهم العذاب فیقول الذین ظـلموا ربنآ اخرنآ الی اجل قریب نجب دعوتک ونتبع الرسل اولم تکونوا اقسمتم من قبل ما لکم من زوال؛ وسکنتم فی مسـکن الذین ظـلموا انفسهم وتبین لکم کیف فعلنا بهم وضربنا لکم الامثال. ۳. واذا تتلی علیهم ءایـتنا بینـت قال الذین کفروا للذین ءامنوا‌ای الفریقین خیر مقاما واحسن ندیا. ۴. واذا تتلی علیهم ءایـتنا بینـت تعرف فی وجوه الذین کفروا المنکر یکادون... ۵. و اما الذین کفروا افلم تکن ءایـتی تتلی علیکم فاستکبرتم وکنتم قوما مجرمین. ••• تنوّع بيانى حقايق دین در قرآن براى اتمام حجّت خدا بر كافران و مشركان: ۱. ولقد صرفنا فی هـذا القرءان لیذکروا وما یزیدهم الا نفورا. (از این که خداوند می‌فرماید: قرآن با این تنوع بیانی در مخاطبان مشرک تاثیر منفی دارد، روشن می‌شود که حکمت بیان حقایق، اتمام حجت است. ۲. ولقد صرفنا فی هـذا القرءان للناس من کل مثل وکان الانسـن اکثر شیء جدلا؛ وما منع الناس ان یؤمنوا اذ جآءهم الهدی ویستغفروا ربهم الا ان تاتیهم سنة الاولین او یاتیهم العذاب قبلا. ••• اتمام حجّت خدا بر كافران عرب در صدر اسلام، با نازل كردن قرآن به زبان عربی: ولو جعلنـه قرءانا اعجمیا لقالوا لولا فصلت ءایـته ءاعجمی وعربی قل هو للذین ءامنوا هدی وشفاء والذین لایؤمنون فی ءاذانهم وقر وهو علیهم عمی اولـئک ینادون من مکان بعید. ••• اتمام حجّت خدا بر كافران و مشركان صدر اسلام، با نازل کردن قرآن: ۱. وهـذا کتـب انزلنـه مبارک فاتبعوه واتقوا لعلکم ترحمون؛ ان تقولوا انمآ انزل الکتـب علی طـآئفتین من قبلنا وان کنا عن دراستهم لغـفلین؛ او تقولوا لو انآ انزل علینا الکتـب لکنآ اهدی منهم فقد جآءکم بینة من ربکم... ۲. ولقد جئنـهم بکتـب فصلنـه علی علم هدی ورحمة لقوم یؤمنون؛ هل ینظرون الاتاویله یوم یاتی تاویله یقول الذین نسوه من قبل قد جآءت رسل ربنا بالحق فهل لنا من شفعآء فیشفعوا لنآ او نرد فنعمل غیر الذی کنا نعمل قد خسروا انفسهم وضل عنهم ما کانوا یفترون. ۳. وما علمنـه الشعر وما ینـبغی له ان هو الا ذکر وقرءان مبین؛ لینذر من کان حیا ویحق القول علی الکـفرین. ۲.۱۰ - گناهكاراناتمام حجّت خداوند بر گناهكاران و مجرمان در دنیا: ۱. و من خفت موزینه فاولـئک الذین خسروا انفسهم فی جهنم خــلدون؛ الم تکن ءایـتی تتلی علیکم فکنتم بها تکذبون. ۲. ان المجرمین فی عذاب جهنم خــلدون؛ وما ظـلمنـهم ولـکن کانوا هم الظـلمین؛ لقد جئنـکم بالحق ولـکن اکثرکم للحق کـرهون. ۲.۱۱ - محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله••• ابلاغ وحی به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، سبب تمام شدن حجت خدا بر وی در پیروی نکردن از اهل کتاب بود. ولن ترضی عنک الیهود ولاالنصـری حتی تتبع ملتهم قل ان هدی الله هو الهدی ولـئن اتبعت اهواءهم بعد الذی جاءک من العلم ما لک من الله من ولی ولا نصیر. ولـئن اتیت الذین اوتوا الکتـب بکل ءایة ما تبعوا قبلتک وما انت بتابع قبلتهم وما بعضهم بتابع قبلة بعض ولـئن اتبعت اهواءهم من بعد ما جاءک من العلم انک اذا لمن الظـلمین وکذلک انزلنـه حکما عربیا ولـئن اتبعت اهواءهم بعدما جآءک من العلم ما لک من الله من ولی ولا واق. ••• تمام شدن حجت بر محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم از سوی خداوند: قل انی نهیت ان اعبد الذین تدعون من دون الله لما جاءنی البینـت من ربی وامرت ان اسلم لرب العــلمین ۲.۱۲ - مسلمانان••• تمام شدن حجت خدا بر مسلمانان، مبنی بر لزوم اتحاد و پرهیز از پیروی شیطان : یـایها الذین ءامنوا ادخلوا فی السلم کافة ولاتتبعوا خطوت الشیطـن انه لکم عدو مبین؛ فان زللتم من بعد ما جاءتکم البینـت فاعلموا ان الله عزیز حکیم. ••• نهی شدن مؤمنان از پذیرش دوستی و ولایت کافران، اتمام حجتی از سوی خدا: یـایها الذین ءامنوا لاتتخذوا الکـفرین اولیآء من دون المؤمنین اتریدون ان تجعلوا لله علیکم سلطـنا مبینا. (از این که ذیل آیه می‌فرماید: با پذیرش دوستی و ولایت کافران، خداوند بر ضد مؤمنان حجت و دلیل آشکار خواهد داشت، استفاده می‌شود که با نهی مذکور، حجت خدا بر مؤمنان تمام شده است.) ۳ - موانع تأثیر اتمام حجت خدا۳.۱ - تقليد كوركورانهتقلید کورکورانه از نیاکان، مانع تأثير اتمام حجّت: ألم يأتكم نبؤا الّذين من قبلكم قوم نوح وعاد وثمود والّذين من بعدهم لايعلمهم إلّااللَّه جآءتهم رسلهم بالبيّنت فردّوا أيديهم فى أفوههم ...• قالت رسلهم أفى اللّه شكٌّ فاطر السّموت والأرض ... قالوا إن أنتم إلّابشر مّثلنا تريدون أن تصدّونا عمّا كان يعبد ءابآؤنا .... اسلك يدك فى جيبك تخرج بيضاء من غير سوء واضمم إليك جناحك من الرّهب فذنك برهنان من رّبّك إلى فرعون وملإيه إنّهم كانوا قوما فسقين• فلمّا جاءهم مّوسى بايتنا بيّنت قالوا ما هذا إلّاسحر مّفترى وما سمعنا بهذا فى ءابائِنا الأوّلين. وإذا تتلى عليهم ءايتنا بيّنت قالوا ما هذا إلّارجل يريد أن يصدّكم عمّا كان يعبد ءاباؤكم وقالوا ما هذا إلّاإفك مّفترى وقال الّذين كفروا للحقّ لمّا جاءهم إن هذا إلّا سحر مّبين• وما ءاتينهم مّن كتب يدرسونها وما أرسلنا إليهم قبلك من نّذير• وكذّب الّذين من قبلهم وما بلغوا معشار ما ءاتينهم فكذّبوا رسلى فكيف كان نكير. ۳.۲ - جبرگرايىجبرگرایی و پندار باطل كافران در نسبت دادن شرك و گناه خود به خواست خدا، مانع اثربخشى اتمام حجّت الهى: سيقول الّذين أشركوا لو شآء اللّه مآ أشركنا ولا ءابآؤنا ولاحرّمنا من شى‌ء كذلك كذّب الّذين من قبلهم حتّى ذاقوا بأسنا ...• قل فللَّه الحجَّة البلغة فلو شآء لهديكم أجمعين. ۳.۳ - ختم قلبختم قلب و کوردل شدن امّت‌هاى پيشين در پى تکذیب حق، از موانع ديگر تأثير اتمام حجّت: تلك القرى نقصّ عليك من أنبآئِها ولقد جآءتهم رسلهم بالبيّنت فما كانوا ليؤمنوا بما كذّبوا من قبل كذلك يطبع اللّه على قلوب الكفرين. ثمّ بعثنا من بعده رسلا إلى قومهم فجآءوهم بالبيّنت فما كانوا ليؤمنوا بما كذّبوا به من قبل كذلك نطبع على قلوب المعتدين. ۳.۴ - شقاوتشقاوت گناهكاران، مانع تأثير اتمام حجّت خدا بر آنان: و من خفّت موزينه فأولئك الّذين خسروا أنفسهم فى جهنّم خلدون• تلفح وجوههم النّار وهم فيها كلحون• ألم تكن ءايتى تتلى عليكم فكنتم بها تكذّبون• قالوا ربّنا غلبت علينا شقوتنا وكنّا قوما ضالّين. ۳.۵ - گمراهىگمراهی ديرين گناهكاران، مانع از تأثير اتمام حجت خدا بر آنان: و من خفّت موزينه فأولئك الّذين خسروا أنفسهم فى جهنّم خلدون• تلفح وجوههم النّار وهم فيها كلحون• ألم تكن ءايتى تتلى عليكم فكنتم بها تكذّبون• قالوا ربّنا غلبت علينا شقوتنا وكنّا قوما ضالّين. ۴ - پانویس۵ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۲۲۹، برگرفته از مقاله «اتمام حجت خدا». |