ابویعقوب نهرجوریابویعقوب نهرجوری، از علما و عرفای قرن چهارم می‌باشد. ۱ - معرفینام وی اسحاق و نام پدرش محمد بود. او به نهرجور، قریه‌ای میان اهواز و میزان (میسان)، منسوب است. [۱]
محمد بن حسین سلمی، طبقات‌الصوفیه، ج۱، ص۳۷۸، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۲]
یاقوت حموی، ج۴، ص۸۳۸.
[۳]
صفی‌الدین بغدادی، مراصدالاطلاع، ج۳، ص۱۴۰۱، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت۱۴۱۲/ ۱۹۹۲.
از زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست، همین قدر می‌دانیم که سالها در مکه مجاور بود و در آن‌جا از دنیا رفت. [۴]
عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه، ج۱، ص۴۳۸، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه چی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۵]
محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۰۶، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
[۶]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۱۳۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ش.
اورا از علمای مشایخ دانسته اند. ۲ - اساتیددرمنابع به استادان وی در علوم دینی اشاره‌ای نشده است، اما در تصوف ، برخی او را شاگرد ابویعقوب سوسی دانسته‌اند. [۷]
عبداللّه بن محمد انصاری، طبقات‌الصوفیه، ج۱، ص۳۵۲، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
[۸]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۱۳۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ش.
۳ - سلسله ارادت در تصوفگفته شده است که سلسله ارادت نهرجوری در تصوف، با چهار واسطه، به پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌رسد. این واسطه‌ها عبارت‌اند از: ابویعقوب سوسی، عبدالواحد بن زید ، کمیل بن زیاد و علی علیه‌السلام. ۴ - ارتباط با عرفااو مصاحب جنید و عمرو بن عثمان مکی بود. [۱۰]
محمد بن حسین سلمی، طبقات‌الصوفیه، ج۱، ص۳۷۸، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۱۱]
عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه، ج۱، ص۴۳۸، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه چی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۲]
ابن‌خمیس، مناقب الابرار و محاسن‌الاخیار، ج۲، ص۷۲۴، ج ۲، چاپ محمد ادیب جادر، امارات العربیه المتحده ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
در مکه با گروهی از عرفا در موضوعات عرفانی حلقه گفتگو داشت، از جمله با ابوعمر زجاجی ، ابوبکر کتانی و مرتعش. [۱۳]
محمد بن حسین سلمی، طبقات‌الصوفیه، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۱۴]
ابن‌خمیس، مناقب الابرار و محاسن‌الاخیار، ج۲، ص۷۸۳، ج ۲، چاپ محمد ادیب جادر، امارات العربیه المتحده ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
برخی از صوفیه، از جمله ابن‌خفیف و ابوعثمان مغربی ، نیز وی را درک کرده بودند. [۱۵]
طبقات‌الصوفیه، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۱۶]
هجویری، ۲۴۰، ج۱، ص۴۳۴، عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه چی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
۵ - ارتباط با حلاجبرخی از دیدار نهرجوری با حلاج در مکه سخن گفته‌اند. از این میان، اغلب معتقدند که نهرجوری، حلاج را انکار کرده است. [۱۷]
علی بن محمد دیلمی، سیرت شیخ‌الکبیر ابوعبدالله ابن‌خفیف شیرازی، ج۱، ص۷۳-۷۲، ترجمۀ رکن‌الدین یحیی‌بن جنید شیرازی، چاپ آنه‌ماری شیمل، تهران ۱۳۶۳ش.
[۱۸]
نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس‌المؤمنین، ج۲، ص۳۶، تهران ۱۳۵۴ش.
فقط هجویری [۱۹]
علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، ج۱، ص۱۸۹، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۳ش.
گفته است که حلاج نزد نهرجوری مقبول بود. همچنین اگر گزارشهای کتاب اخبار الحلاج [۲۰]
کتاب اخبار الحلاج، چاپ لویی، ج۱، ص۴۰-۴۱، ماسینیون وب ککراوس، پاریس۱۹۳۶.
درست باشد، به نظر می‌رسد که ابتدا نهرجوری با دیدن خرق عادتی از حلاج، او را انکار کرده و عمل او را ساحری دانسته، اما بعد‌ها معتقد شده که از کرامات حلاج بوده است. ۶ - آثاراز نهرجوری اثر مکتوبی بر جای نمانده است، اما کلاباذی [۲۱]
ابوبکر محمدبن ابراهیم کلاباذی، التعرف لمذهب اهل التصوف، ج۱، ص۳۱، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶.
وی را از بزرگانی خوانده که در نشر علوم اشارت ( علوم باطنی ) کتابها و رسایلی داشته‌اند. از نهرجوری اقوال و حکایات و دو بیت شعر در سِر قدر و علم ازلی حق و عذر تقصیر به درگاه خداوند باقی‌مانده است. [۲۲]
محمد بن حسین سلمی، طبقات‌الصوفیه، ج۱، ص۳۸۱، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۲۳]
عبداللّه بن محمد انصاری، طبقات‌الصوفیه، ج۱، ص۳۵۳، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
[۲۴]
ابن‌خمیس، مناقب الابرار و محاسن‌الاخیار، ج۲، ص۷۲۶، ج ۲، چاپ محمد ادیب جادر، امارات العربیه المتحده ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
[۲۵]
برای تفسیر این شعر رجوع کنید به، محمدمعصوم‌بن زین العابدین معصوم علیشاه، ج۲، ص۹۸-۹۹، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ ۱۳۴۵ش.
۷ - مؤلفه های نهرجوری در عرفانبراساس اقوال او، مؤلفه های اصلی عرفان وی، تأکید بر صدق و اخلاص ، ندیدن علم و عمل نیک خود، تقوا ، توکل و ترک دنیا بوده است. [۲۶]
عبداللّه بن محمد انصاری، طبقات‌الصوفیه، ج۱، ص۳۵۲-۳۵۳، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش.
[۲۷]
عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه، ج۱، ص۱۶۵، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه چی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲۸]
عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه، ج۱، ص۴۳۸، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه چی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲۹]
ابن‌خمیس، مناقب الابرار و محاسن‌الاخیار، ج۲، ص۷۲۵، ج ۲، چاپ محمد ادیب جادر، امارات العربیه المتحده ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
[۳۰]
ابن‌خمیس، مناقب الابرار و محاسن‌الاخیار، ج۲، ص۷۲۸-۷۲۹، ج ۲، چاپ محمد ادیب جادر، امارات العربیه المتحده ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
[۳۱]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۲، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ش.
عطار [۳۲]
محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۰۷، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
عبارتی از نهرجوری بدین مضمون نقل کرده که اصل سیاست کم خوردن است و کم خفتن و کم گفتن و ترک شهوات کردن، که تا حدی شیوۀ او را در سیر و سلوک نشان می‌دهد. وی در سلوک الی الله به این امور نیز توصیه کرده است: دوری از جاهلان، مصاحبت با علما، عمل کردن به علم و دوام ذکر. [۳۳]
ابن‌خمیس، مناقب الابرار و محاسن‌الاخیار، ج۲، ص۷۲۹، ج ۲، چاپ محمد ادیب جادر، امارات العربیه المتحده ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶.
[۳۴]
محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، ج۱، ص۵۰۹، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش.
از نظر وی عارف‌ترین مردم به خدا کسی است که حیرت او در حق بیش‌تر باشد. [۳۵]
محمد بن حسین سلمی، طبقات‌الصوفیه، ج۱، ص۳۸۰، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۳۶]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۱۳۲، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ش.
۸ - درگذشتنهرجوری در ۳۳۰، در دورۀ خلافت مقتدر عباسی ، درگذشت. [۳۷]
محمد بن حسین سلمی، طبقات‌الصوفیه، ج۱، ص۳۷۸، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶.
[۳۸]
عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، ج۱، ص۱۳۱، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ش.
[۳۹]
حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ج۱، ص۶۵۲.
۹ - فهرست منابع(۱) ابن‌خمیس، مناقب الابرار و محاسن‌الاخیار، ج ۲، چاپ محمد ادیب جادر، امارات العربیه المتحده ۱۴۲۷/ ۲۰۰۶. (۲) ابن ملقّن، طبقات الاولیاء، چاپ نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶م. (۳) عبداللّه بن محمد انصاری، طبقات‌الصوفیه، چاپ محمد سرور مولایی، تهران ۱۳۸۶ش. (۴) عبدالرحمان بن احمد جامی، نفحات الانس من حضرات القدس، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۶ش. (۵) حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده. (۶) علی بن محمد دیلمی، سیرت شیخ‌الکبیر ابوعبدالله ابن‌خفیف شیرازی، ترجمۀ رکن‌الدین یحیی‌بن جنید شیرازی، چاپ آنه‌ماری شیمل، تهران ۱۳۶۳ش. (۷) محمد بن حسین سلمی، طبقات‌الصوفیه، چاپ نورالدین شریبه، حلب ۱۴۰۶/ ۱۹۸۶. (۸) نورالله بن شریف الدین شوشتری، مجالس‌المؤمنین، تهران ۱۳۵۴ش. (۹) صفی‌الدین بغدادی، مراصدالاطلاع، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت۱۴۱۲/ ۱۹۹۲. (۱۰) محمد بن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء، چاپ محمد استعلامی، تهران ۱۳۷۸ش. (۱۱) عبدالکریم بن هوازن قشیری، الرساله القشیریه، چاپ معروف زریق و علی عبدالحمید بلطه چی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۱۲) کتاب اخبار الحلاج، چاپ لویی، ماسینیون وب ککراوس، پاریس۱۹۳۶. (۱۳) ابوبکر محمدبن ابراهیم کلاباذی، التعرف لمذهب اهل التصوف، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۶. (۱۴) محمدمعصوم‌بن زین العابدین معصوم علیشاه، طرائق الحقائق، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۳۹ـ ۱۳۴۵ش. (۱۵) علی بن عثمان هجویری، کشف المحجوب، چاپ محمود عابدی، تهران ۱۳۸۳ش. (۱۶) یاقوت حموی. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابویعقوب نهرجوری»، ج۱۶، شماره ۷۲۶۰. |