ابوعبدالله احمد بن عاصم انطاکیاَنْطاکی، ابوعبدالله (یا ابوعلی) احمد بن عاصم، عارف بزرگ سده های ۲-۳ق/۸ -۹م است. ۱ - زندگیهرچند تاریخ و محل ولادت او به طور دقیق روشن نیست، اما از نسبت او و نیز چون او را « اهل ثغور » دانسته‌اند، [۱]
ابن حبان، محمد، الثقات، ج۸، ص۲۰، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
[۲]
خواجه عبدالله انصاری، طبقات الصوفیه، به کوشش محمد سرور مولایی، ج۱، ص۱۲۳، تهران، ۱۳۶۲ش.
[۳]
ابن عدیم، عمر، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، به کوشش سهیل زکار، ج۲، ص۸۴۸، دمشق، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
می‌توان دریافت که در انطاکیه به دنیا آمده است. [۴]
یاقوت، بلدان، ج۲، ص۷۹-۸۰.
وی مدتی در دمشق به سر برد. [۵]
ابن منظور، محمد، مختصر تاریخ دمشق، ابن عساکر، به کوشش ریاض عبدالحمید مراد، ج۳، ص۱۲۷، دمشق، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۶]
ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، ج۱، ص۴۳، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
[۷]
ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، ج۱، ص۶۶، حیدر آباد دکن، ۱۳۷۱ق/ ۱۹۵۲م.
انطاکی نخست علوم رایج آن زمان را فراگرفت و در آن‌ها مهارت یافت و در زهد و ریاضت ، عرفان و تصوف به کمال رسید. [۸]
ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، ج۹، ص۲۸۰-۲۸۹، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۹]
هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش ژوکوفسکی، ج۱، ص۱۵۹، تهران، ۱۳۵۸ش.
[۱۰]
ابن کثیر، البدایه، ج۱۰، ص۳۱۸.
[۱۱]
عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، ج۱، ص۴۱۰، تهران، ۱۳۶۶ش.
وی را از فرط هوشیاری و بسیاری فراست «جاسوس القلوب» نامیده‌اند. [۱۲]
قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریه، ج۱، ص۱۹، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م.
[۱۳]
عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، ج۱، ص۴۱۰، تهران، ۱۳۶۶ش.
[۱۴]
ابن عدیم، عمر، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، به کوشش سهیل زکار، ج۲، ص۸۴۸، دمشق، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
انطاکی با زهّاد و عارفان بزرگ و مشهور زمان خود از جمله بشر حافی (د ۲۷۷ق/۸۹۰م)، سری سقطی (د ۲۵۳ق/۸۶۷م) و احتمالاً فضیل بن عیاض (د ۱۸۷ق/۸۰۳م) هم‌نشین و هم‌صحبت بوده است. [۱۵]
سلمی، محمد، طبقات الصوفیه، به کوشش پدرسن، ج۱، ص۱۲۷، لیدن، ۱۹۶۰م.
[۱۶]
قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریه، ج۱، ص۱۹، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م.
[۱۷]
هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش ژوکوفسکی، ج۱، ص۱۵۹، تهران، ۱۳۵۸ش.
جامی انطاکی را شاگرد حارث محاسبی (د ۲۴۳ق/۸۵۷م) دانسته است. [۱۸]
جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، به کوشش محمود عابدی، ج۱، ص۹۱، تهران، ۱۳۷۰ش.
احمد بن ابی الحواری (ه م)، عارف مشهور شام در قرن ۲ و ۳ق از جمله شاگردان او بوده، و بسیاری از سخنان او را نیز نقل کرده است. [۱۹]
سلمی، محمد، طبقات الصوفیه، به کوشش پدرسن، ج۱، ص۱۲۹، لیدن، ۱۹۶۰م.
[۲۰]
ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، ج۹، ص۲۸۱، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۲۱]
ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، ج۹، ص۲۸۲، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۲۲]
ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، ج۹، ص۲۹۳، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۲۳]
ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، ج۹، ص۲۹۵-۲۹۶، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۲۴]
بیهقی، احمد، کتاب الزهد الکبیر، به کوشش عامر احمد حیدر، ج۱، ص۱۹۹، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۲۵]
بیهقی، احمد، کتاب الزهد الکبیر، به کوشش عامر احمد حیدر، ج۱، ص۳۵۸، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م.
[۲۶]
قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریه، ج۱، ص۹۰، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م.
[۲۷]
قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریه، ج۱، ص۱۵۵، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م.
انطاکی در علم حدیث نیز دستی داشت و از محدثان بغداد و دمشق احادیثی شنیده، و دیگران نیز از او حدیث روایت کرده‌اند. [۲۸]
ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، حیدر آباد دکن، ۱۳۷۱ق/ ۱۹۵۲م.
[۲۹]
ابن حبان محمد، الثقات، ج۸، ص۲۰، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
[۳۰]
ابن عدیم، عمر، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، به کوشش سهیل زکار، ج۲، ص۸۴۸، دمشق، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
[۳۱]
ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، ج۱، ص۴۳، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م.
[۳۲]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۱۱، ص۴۰۹، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
تاریخ وفات انطاکی را برخی پس از ۲۲۰ق دانسته‌اند. ابن کثیر آن را به طور تقریب ۲۳۹ق حدس زده است [۳۳]
ابن کثیر، البدایه، ج۱۰، ص۳۱۸-۳۱۹.
و ذهبی [۳۴]
ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، ج۱۰، ص۴۸۸، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
نیز احتمال داده که تا ۲۳۰ق زنده بوده است. در اقوال منسوب به انطاکی بسیاری از مفاهیم عرفانی و اخلاقی همچون: معرفت ، فقر ، صبر ، صدق ، یقین ، خوف و رجاء سخن رفته است. [۳۵]
سلمی، محمد، طبقات الصوفیه، به کوشش پدرسن، ج۱، ص۱۲۷-۱۳۰، لیدن، ۱۹۶۰م.
[۳۶]
ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، ج۹، ص۲۸۰-۲۹۶، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۳۷]
ابن جوزی، عبدالرحمان، صفة الصفوه، به کوشش محمود فاخوری، ج۴، ص۲۷۷-۲۷۹، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
[۳۸]
ابن منظور، محمد، مختصر تاریخ دمشق ابن عساکر، به کوشش ریاض عبدالحمید مراد، ج۳، ص۱۲۷-۱۲۹، دمشق، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۲ - آثاراز انطاکی اثر مستقلی در دست نیست و بیش‌تر سخنان او برگرفته از تذکره‌ها و کتاب‌های صوفیه است. سخنان انطاکی به سبب تعلق به اولین دوره زهد و تصوف در اسلام، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ماسینیون بر این باور است که آثار او پیش از آثار محاسبی بوده، و محاسبی از آن‌ها در تألیفات خود بهره برده است. این تألیفات را به او نسبت داده‌اند: ۱. المعاملات ، که در شناخت تصوف بوده، و در آن ژرف بینی‌های جالب توجهی داشته است. [۳۹]
کلاباذی، محمد، التعرف لمذهب اهل التصوف، به کوشش محمد جواد شریعت، ج۱، ص۳۲، تهران، ۱۳۷۱ش.
۲. الشبهات ؛ ۳. دواء داء القلوب و معرفة همم النفس و آدابها . انطاکی شعر نیز می‌سروده، و اشعاری از او بر جای مانده است. [۴۰]
ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، ج۹، ص۲۹۶-۲۹۷، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
[۴۱]
ابن عدیم، عمر، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، به کوشش سهیل زکار، ج۲، ص۸۵۲، دمشق، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م.
[۴۲]
ابن منظور، محمد، مختصر تاریخ دمشق ابن عساکر، به کوشش ریاض عبدالحمید مراد،ج۳، ص۱۳۰، دمشق، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۴۳]
ابن کثیر، البدایه، ج۱۰، ص۳۱۸.
۳ - فهرست منابع(۱) ابن ابی حاتم، عبدالرحمان، الجرح و التعدیل، حیدر آباد دکن، ۱۳۷۱ق/ ۱۹۵۲م. (۲) ابن جوزی، عبدالرحمان، صفة الصفوه، به کوشش محمود فاخوری، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۳) ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۴) ابن عدیم، عمر، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۴۰۸ق/ ۱۹۸۸م. (۵) ابن کثیر، البدایه. (۶) ابن منظور، محمد، مختصر تاریخ دمشق ابن عساکر، به کوشش ریاض عبدالحمید مراد، دمشق، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۷) ابونعیم اصفهانی، احمد، حلیة الاولیاء، بیروت، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م. (۸) بیهقی، احمد، کتاب الزهد الکبیر، به کوشش عامر احمد حیدر، بیروت، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۷م. (۹) جامی، عبدالرحمان، نفحات الانس، به کوشش محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش. (۱۰) خواجه عبدالله انصاری، طبقات الصوفیه، به کوشش محمد سرور مولایی، تهران، ۱۳۶۲ش. (۱۱) ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۱م. (۱۲) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۱۳) سلمی، محمد، طبقات الصوفیه، به کوشش پدرسن، لیدن، ۱۹۶۰م. (۱۴) عطار نیشابوری، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، تهران، ۱۳۶۶ش. (۱۵) قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریه، قاهره، ۱۳۵۹ق/۱۹۴۰م. (۱۶) کلاباذی، محمد، التعرف لمذهب اهل التصوف، به کوشش محمد جواد شریعت، تهران، ۱۳۷۱ش. (۱۷) هجویری، علی، کشف المحجوب، به کوشش ژوکوفسکی، تهران، ۱۳۵۸ش. (۱۸) یاقوت، بلدان. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «انطاکی، ابوعبدالله»، ج۱۰، ص۴۰۶۲. |