ابوشجاع شهاب‌الدین احمد بن حسین اصفهانیابو شُجاعِ اِصْفَهانی، از فقهاء و محدّثین شافعی اصفهانی در قرن پنجم هجری بوده است. ۱ - معرفی اجمالیشهابالدّین ابوشجاع احمد بن حسین بن احمد اصفهانی، از فقهاء و محدّثین شافعی در قرن پنجم هجری است، در سال ۵۳۳ق متولّد شد، و در آن جا به تحصیل پرداخت. وی بیش از چهل سال به تدریس فقه پرداخت. وفات او در سال ۵۹۳ق اتّفاق افتاده است. [۱]
الیان سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات، ج۱، ص۳۹۸.
[۲]
یارشاطر، احسان، دانشنامه ایران و اسلام، ج۸، ص۱۰۵۷.
۲ - نسبشناسیشهابالدین احمد بن حسین بن احمد، فقیه و قاضی اهل بصره (سده‌های ۵ و ۶ ق/۱۱ و ۱۲م) می‌باشد. کنیة او را ابوالطیب نیز گفته‌اند. حاجی خلیفه نامش را حسین بن احمد و وفاتش را سال ۴۸۸ق در ذیل عنوان غایه الاختصار آورده که یقینا اشتباه است. نیاکان وی از اصفهان بودند، اما پدر او در عبّادان (آبادان) زاده شد و ابوشجاع خود در بصره به ۴۳۴ق/۱۰۴۳م متولّد گردید. ۳ - وفاتسال مرگ او روشن نیست به گفته سلفی در ۵۰۰ق و سالها پس از آن زنده بوده است و به نقل دیربی وی ۱۶۰ سال با سلامت جسم عمر کرده است، در صورتی که روایت اخیر را بپذیریم، ابوشجاع بایستی تا اواخر سده ۶ق زیسته باشد. بنابر روایتی وفات او در سال ۵۹۳ق اتّفاق افتاده است. ۴ - مناصب و مشاغلبنا به گزارش سلفی، ابوشجاع ۴۰ سال در بصره به تدریس فقه شافعی پرداخت و علاوه بر آن، مدتی نیز منصب قضا داشت. گفته‌اند که او به وزارت نیز دست یافت. به نوشته بجیرمی وی سرانجام از دنیا روی برتافت و به مدینه رفت و در همان شهر درگذشت. ۵ - اساتید و شاگراناز استادان و شاگران ابوشجاع تنها ابوطاهر سلفی (۴۷۸ ـ ۵۷۶ق) را می‌شناسیم که متن غایـة الاختصار استاد را روایت کرده است، [۱۲]
فادانی، محمد یاسین، اتحاف المستفید، ج۱، ص۵۱.
ابن جوزی نیز از شخصی به نام احمد بن حسین بن احمد الفقیه روایت می‌کند که وی از قاضی ابویعلی (د ۴۵۸ق) استماع نموده است، با توجه به سازگاری نام و زمان یکی بودن این شخص با ابوشجاع دور از واقع نمی‌نماید. [۱۳]
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱، ص۷۱.
۶ - آثار و تالیفاتابوشجاع اصفهانی شهاب‌الدین احمد بن حسین، دارای آثار و تالیفاتی است: ۶.۱ - غایة الاختصاراثر بازمانده از او غایة الاختصار است که به التقریب نیز شهرت دارد، این کتاب کم حجم در فقه شافعی، نمونه‌ای از سبک نگارش سده‌های ۵ و ۶ ق به شمار می‌رود که مؤلف در آن شقوق مختلف مسأله را به ترتیب عددی ذکر کرده، حکم هر یک را بیان می‌کند، متن این اثر توسط کیزر، همراه با ترجمه فرانسوی در لیدن (۱۸۵۹م) به چاپ رسید و بعد بوسکه ترجمه‌ای جدید از آن را با عنوان «مختصر فقه اسلامی» در ۱۹۳۵ م در الجزیره به طبع رسانید، نیز بخشی از این کتاب (قسم عبادات) را محمد ریاض خورشید با نام متن الغایـة و التقریب در دمشق (۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م) چاپ کرد، طبع جدید متن کامل آن در قاهره (۱۹۷۶م) صورت گرفته است. شروح متعددی بر غایـة الاختصار نوشته شده که مهم‌ترین آن‌ها شرح ابن قاسم غزی با عنوان فتح القریب المجیب است که چاپ‌های متعدد، ترجمه‌ها و تحقیقات انجام شده درباره آن حاکی از اهمیت این اثر است، همچنین شرح خطیب شربینی موسوم به الاقناع فی حل الفاظ ابی‌شجاع و حاشیه‌ای که بجیرمی با عنوان تحفـة الجیب بر آن افزوده است، از منابع مهم فقه شافعی به شمار می‌روند، این دو متن توأماً در بولاق (۱۲۸۴ ق) چاپ شده است. ۶.۲ - شرح اقناع ماوردیعلاوه بر غاییـة الختصار، سبکی شرحی بر الاقناع ماوردی را به او نسبت داده که نسخه‌ای از آن در دست نیست. ۷ - فهرست منابع(۱) ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۸ق. (۲) ابن قاسم غزی، محمد، فتح القریب المجیب، بغداد، مکتبة المثنی. (۳) ابن قاضی شهبه، احمد بن محمّد، طبقات الشافعیـة، حیدرآباددکن، ۱۳۹۹ق/ ۱۹۷۹ م. (۴) بجیرمی، سلیمان، تحفـة الحبیب علی شرح الخطیب، بولاق، ۱۲۸۴ ق. (۵) حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون، الظنون. (۶) زرکلی، خیر الدین، الاعلام. (۷) سبکی، عبدالوهاب ابن علی، طبقات الشافعیة الکبری، قاهره، ۱۳۲۴ ق. (۸) فادانی، محمد یاسین، اتحاف المستفید، دمشق، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳ م. (۹) یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان. ۸ - پانویس۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابوشجاع اصفهانی»، ج۵، ص۲۲۴۵. مهدوی، سید مصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۱، ص۲۷۸. |