ابن‌فرحون برهان‌الدین ابوالوفا ابراهیم بن علیابوالوفا ابراهیم بن علی بن محمد، قاضی، فقیه و طبقات‌نویس مالکی، یکی از شخصیت‌های خاندان اِبْن‌فَرْحون، می‌باشد؛ ابن‌فرحون عنوان افراد خاندانی از فقها و علمای مالکی ساکن مدینه می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیابوالوفا ابراهیم بن علی بن محمد، ملقب به برهان‌الدین (د ۷۹۹ق/۱۳۹۷م)، قاضی، فقیه و طبقات‌نویس مالکی. وی چندی پس از ۷۳۰ق/۱۳۳۰م در مدینه چشم به‌جهان گشود و از مشایخی چون جمال‌الدین محمد بن احمد مطری، ابن عبدالله وادی آشی [۳]
ابن‌قاضی، شهبه، تاریخ، ج۳، ص۶۲۳، به کوشش عدنان درویش، دمشق، ۱۹۷۷م.
و عمویش عبدالله استفاده نمود.محب‌الدین طبری و ابوالفتح مراغی از شاگردان او به شمار می‌روند. [۴]
بابا تنبکتی احمد، نیل الابتهاج، ج۱، ص۳۰، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
وی سفرهای متعددی به مصر و شام داشت. ۲ - منصب قضامهمترین مرحله زندگی او زمانی بود که در ۷۹۳ق به عنوان قاضی مدینه تعیین گردید، در آن زمان فقه مالکی در مدینه بسیار محدود شده و پیروان آن رو به کاهش بودند، ولی ابن‌فرحون در دوران تصدی قضا کوشش بسیاری در جهت قوّت بخشیدن به این مذهب کرد. [۶]
بابا تنبکتی احمد، نیل الابتهاج، ج۱، ص۳۰-۳۱، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۳ - آثارابوالوفا دارای آثار چاپی و آثار خطی است که به ذکر آنها می‌پردازیم. ۳.۱ - آثار چاپی۱. تبصرة الحکام فی اصول الاقضیة و مناهج الاحکام. این اثر نخستین بار در ۱۳۰۱ق در مصر به چاپ رسیده و چندین بار پس از آن تجدید چاپ شده است. ۲. درّة الغواص فی محاضرة الخواص یا الغاز ابن‌فرحون، که از اولین آثار مالکیان در الغاز فقهی است و یک بار به کوشش محمد ابوالاجفان و عثمان بطینح، در تونس، (۱۹۸۰م) و بار دوم به کوشش همان محققان در بیروت (۱۹۸۵م) منتشر شده است. ۳. الدیباج المُذْهَب فی معرفة اعیان علماءِ المَذْهَب، در طبقات مالکیّه و یکی از مشهورترین تألیفات اوست و مؤلف در آن از ۶۳۰ تن از فقیهان و راویان و مؤلفان مالکی یاد کرده است، ولی بیش‌تر به نقل سخن گذشتگان پرداخته و تنها آن قسمت از این تألیف حائز اهمیت است که در آن از معاصران خود سخن گفته است. این کتاب چندین بار چاپ شده و آخرین چاپ آن در دو جلد در قاهره به کوشش محمد احمدی ابوالنور در ۱۹۷۲-۱۹۷۶م انجام گرفته است. محقق در مقدمه کتاب تحلیلی نیز از سبک مؤلف ارائه کرده است. بر این کتاب ذیل‌هایی نوشته شده است. از آن جمله کفایة المحتاج، از خود ابن‌فرحون و نیل الابتهاج، از بابا تنبکتی. ۳.۲ - آثار خطی۱. ارشاد السالک الی افعال المناسک، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه صبیحیه در سلا مضبوط است. [۸]
حجی، محمد، فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة بسلا، ج۱، ص «شم ۱۹۴»، کویت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
[۹]
بابا تنبکتی احمد، نیل الابتهاج، ج۱، ص۳۲، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
۲. تسهیل المهمات فی شرح جامع الامهات ابن‌حاجب، که نسخه‌ای از آن در ژنو نگهداری می‌شود. [۱۰]
لوکا، کاتالوگ، نسخ خطی عربی، ۱۹۶۸.
[۱۱]
بابا تنبکتی احمد، نیل الابتهاج، ج۱، ص۳۲ برای دیگر آثار وی، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، ۱۳۵۱ق.
ابن‌فرحون فرزندی به نام ابوالیمن محمد [۱۲]
مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیه، ج۱، ص۲۳۹، بیروت، ۱۳۵۰ق.
داشته که تألیفی با عنوان المسائل الملقوطة من الکتب المبسوطه دارد و نسخه‌ای از آن در کتابخانه‌ای شخصی در تونس موجود است. [۱۳]
ابوالاجفان، محمد، عثمان، بطبخ، فهرست مآخذ تحقیق درباره درة الغواص ابن‌فرحون، ج۱، ص۳۷۵، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۵م.
۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن فرحون»، ج۴، ص۱۵۹۳. |