ابان بن سعیداَبانِ بن سَعید (د ۱۳ق/۶۳۴م)، از اصحاب پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) بود. فهرست مندرجات۲ - از دشمنان سرسخت پیامبر ۳ - ملاقات با راهبی نصرانی ۴ - مسلمان شدن ابان ۵ - شرکت در سریه ها ۶ - مأموریت از طرف پیامبر ۷ - دستورالعمل پیامبر به ابان ۸ - اعتراض منافقان به فرمان پیامبر ۹ - بازگشت ابان به مدینه ۱۰ - بیعت با ابوبکر ۱۱ - کتابت ۱۲ - املای قرآن بر زید بن علی ثابت ۱۳ - شهادت ابان ۱۴ - فهرست منابع ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - نسب نامهنسبنامۀ کامل او بدین‌گونه است: ابان بن سعید بن امیه بن عبد شمس بن عبد مناف. چون جد پنجم وی عبد مناف است، می‌توان او را هم نسب پیامبر داسنت. مادرش صفیّه یا هند، دختر مغیرة بن عبدالله بن عمر بن مخزوم است. [۱]
خلیفه بن خیاط، الطبقات، ج۱، ص۲۵، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م، ۱/۲۴.
[۲]
ا بن حبان بستی، محمد بن احمد، الثقات، ج۳، ص۱۳، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۳م.
۲ - از دشمنان سرسخت پیامبروی در آغاز از دشمنان سرسخت پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود و هنگامی که دو برادر دیگرش عاص و عبیده در جنگ بدر به دست حضرت علی (علیه السلام) و زبیر کشته شدند، به قصد بازرگانی، از مکه عازم شام شد. ۳ - ملاقات با راهبی نصرانیمنابع موجود داستان مفصلی از برخورد او با راهبی نصرانی آورده‌اند و اشاره می‌کنند که این ملاقات در روح او تأثیری بسزا داشت و شاید به همین دلیل بود که وقتی عثمان از جانب پیامبر برای دعوت قریش به اسلام ، به مکه آمد، ابان از وی به نیکی استقبال کرد. او را بر اسب خود نشاند و به داخل شهر برد و عثمان در پناه او رسالت خود را به خوبی انجام داد و نزد پیامبر بازگشت. ۴ - مسلمان شدن ابانابان پیش از فتح مکه در فاصلۀ دو غزوۀ حدیبیّه (۶ق/۶۲۷م) و خیبر (۷ق/۶۲۸م) اسلام آورد. ۵ - شرکت در سریه هاو از جانب پیامبر از شهر مدینه مأمور سریه‌ای شد و با غنایمی که از این سریّه به دست آورد، پس از جنگ خیبر همراه یارانش به حضور پیامبر رسید و پس از آن مأمور سریّۀ نجد شد. [۴]
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۱، ص۱۳-۱۴، بیروت، ۱۳۲۸ق.
[۵]
ا بن عبدالبر، محمد، الاستیعاب، ج۱، ص۶۲، به کوشش علی محمد بجاوی، مصر، مکتبة النهضه، ۱/۶۵.
[۶]
ابن عساکر، علی ابن حسن، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۲۷، به کوشش عبدالقادر افندی، ۱۳۳۰ق.
۶ - مأموریت از طرف پیامبردر ۹ق/۶۳۰م که پیامبر علاء بن حَضرمی را از عاملیت بحرین برکنار کرد، این مأموریت را به ابان واگذاشت. ۷ - دستورالعمل پیامبر به ابانوی در مورد چگونگی دریافت صدقات ( زکات ) و جزیه و سهمی از سود تجارت خواستار دریافت فرمان شد. پیامبر دستور العملی به او داد که از هر زن و مرد بالغ یهودی ، نصرانی و مجوسی ، یک دینار بگیرد و نیز پیامبر نوشت: اسلام را بر مجوسان عرضه کند و در صورت نپذیرفتن، از آنان جزیه بخواهد. [۸]
ابن عساکر، علی ابن حسن، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۲۷-۱۲۸، به کوشش عبدالقادر افندی، ۱۳۳۰ق.
۸ - اعتراض منافقان به فرمان پیامبرفرمان پیامبر دربارۀ گرفتن جزیه از مجوسان بحرین که اهل کتاب نبودند، باعث اعتراض گروهی از عرب‌ها شد که بلاذری ایشان را منافقان عرب می‌خواند. ۹ - بازگشت ابان به مدینهابان پیوسته بر شغل خود باقی بود تا پس از رحلت پیامبر، عده‌ای از عربهای بحرین (از آن جمله اهل هجر) عصیان کردند و از پذیرش اسلام سرباز زدند. ابان که وضع را چنین دید، عزم بازگشت کرد و با ۰۰۰‘۱۰۰ درهم وارد مدینه شد و در مقابل اعتراض ابوبکر ، صراحتاً اعلام کرد که بعد از پیامبر عامل هیچ‌کس نخواهد بود. [۹]
ابن عساکر، علی ابن حسن، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۲۹، به کوشش عبدالقادر افندی، ۱۳۳۰ق.
۱۰ - بیعت با ابوبکروی در ابتدا از بیعت با ابوبکر خودداری کرد، ولی پس از بیعت علی ابن ابی‌طالب ، او نیز بیعت کرد. [۱۰]
ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، ج۱، ص۳۶، تهران، المکتبه الاسلامیه.
[۱۱]
مامقانی، محمدحسین، ج۱، ص۵، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق.
[۱۲]
خویی، ابوالقاسم، ج۱، ص۱۵۴، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق، ۱/۱۵۵.
باتوجه به این رویداد، اینکه ابوبکر او را به یمن فرستاده باشد، محل تردید است. [۱۳]
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۱، ص۱۴، بیروت، ۱۳۲۸ق.
[۱۴]
ابن عساکر، علی ابن حسن، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۱۲۵، به کوشش عبدالقادر افندی، ۱۳۳۰ق.
۱۱ - کتابتبرحسب روایتی نه چندان روشن که بلاذری آورده، او یکی از ۱۷ نفر قرشی بوده که «به هنگام ورود اسلام» نوشتن می‌دانسته‌اند. [۱۵]
بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۲۲۵، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، ۱۳۶۴ش.
همچنین نام وی در زمرۀ اولین کاتبان پیامبر آمده است. [۱۶]
طبری، تاریخ، ج۴، ص۱۷۸۲، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۷۹-۱۸۸۱م، ۳/۱۵۴۲، ۱۵۴۳، ۴/۲۱۰۱، ۵/۲۳۴۹.
[۱۷]
بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۲۲۶، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، ۱۳۶۴ش.
۱۲ - املای قرآن بر زید بن علی ثابتاملای قرآن بر زید بن علی ثابت را که به فرمان عثمان انجام گرفت، گاه به وی نسبت می‌دهند که این امر بعید می‌نماید، زیرا بنا بر اقوال متعدد، ابان در زمان ابوبکر و یا عمر کشته شد. ۱۳ - شهادت اباندربارۀ شهادت وی تاریخهای متعدد یاد کرده‌اند: یوم اجنادین (۱۳ق/۶۳۴م)، مرج الصفر (۱۴ق/۶۳۵م) و یوم الیرموک (۱۵ق/۶۳۶م)، ولی برخی را عقیده بر این است که او کشته نشده، بلکه در ۲۷ق/۶۴۸م در خلافت عثمان به مرگ طبیعی درگذشته است. ۱۴ - فهرست منابع(۱) آذرنوش، آذرتاش، راههای نفوذ فارسی در فرهنگ و زبان تازی، تهران، ۱۳۵۴ش. (۲) ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، تهران، المکتبه الاسلامیه. (۳) ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل، بیروت، ۱۳۹۹ق/۲/۲۰۳. (۴) ا بن حبان بستی، محمد بن احمد، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۹۷۳م. (۵) ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، بیروت، ۱۳۲۸ق. (۶) ا بن عبدالبر، محمد، الاستیعاب، به کوشش علی محمد بجاوی، مصر، مکتبه النهضه، ۱/۶۵. (۷) ابن عساکر، علی ابن حسن، التاریخ الکبیر، به کوشش عبدالقادر افندی، ۱۳۳۰ق. (۸) بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران، ۱۳۶۴ش. (۹) خلیفه بن خیاط، الطبقات، به کوشش سهیل زکار، دمشق، ۱۹۶۶م، ۱/۲۴. (۱۰) خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق، ۱/۱۵۵. (۱۱) طبری، تاریخ، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۷۹-۱۸۸۱م، ۳/۱۵۴۲، ۱۵۴۳، ۴/۲۱۰۱، ۵/۲۳۴۹. (۱۲) مامقانی، محمدحسین، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق. (۱۳) مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، به کوشش محمود محمد شاکر، قاهره، ۱۹۴۸م، ص ۳۸۹. ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابان بن سعید »،ج۲، ص۵۹۴. |