آرتور اپهام پوپپوپ، آرتور اپهام (آرثر آپم) (۱۲۵۹-۱۳۴۸ش/۱۸۸۱-۱۹۶۹م)، مورخ آمریکایی هنر، به ویژه هنر ایران، پیشگام در معرفی هنر و تمدن ایرانی و سازمان‌دهنده نمایشگاه‌ها، کنگره‌ها و پژوهش‌های ایران‌شناسی در جهان است. ۱ - شرح حالاو در شهر فنیکس در ایالت رُدآیلند آمریکا زاده شد. رشته فلسفه را در دانشگاه‌های براون، کرنل و هاروارد تا کسب درجه فوق‌لیسانس آموخت، و سپس در دانشگاه‌های براون و کالیفرنیا در همان رشته به تدریس پرداخت. [۱]
آرتور اپهام، پوپ، ترجمه مهوش ابوالضیا، ج۱، ص۵۰۲-۵۰۳، راهنمای کتاب، تهران، ۱۳۴۸ش، س۱۲، شم ۹-۱۰.
در ۱۲۹۹ش/۱۹۲۰م با فیلیس اکرمن، پژوهشگر حوزه هنر ایرانی ازدواج کرد. با آغاز جنگ جهانی اول به جبهه‌های جنگ رفت. در مدتی که از دانشگاه دور بود، مجموعه قالی‌های شرقی خانواده‌اش توجه او را جلب کرد و بدین‌سان علاقه او از تدریس فلسفه به موزه‌داری تبدیل شد. او در بین سال‌های ۱۳۰۲-۱۳۱۱ش/۱۹۲۳-۱۹۳۲م با سمت‌های ریاست و مشاورت در موزه‌های کالیفرنیا، مؤسسه هنر اسلامی در انجمن هنر شیکاگو و مؤسسه صنعتی پنسیلوانیا به کار پرداخت. [۲]
آرتور اپهام، پوپ، ترجمه مهوش ابوالضیا، ج۱، ص۵۰۳-۵۰۴، راهنمای کتاب، تهران، ۱۳۴۸ش، س۱۲، شم ۹-۱۰.
[۳]
Stead R، Arthur Upham Pope، I، PP۳۲۱۷، Champion of Excellence، ibid.
[۴]
The Dictionary of Art، ed J Turner، XXV، P۲۳۴، London/New York، ۱۹۹۸.
۲ - نخستین سفر به ایراننخستین بازدید او از ایران در ۱۳۰۴ش/۱۹۲۵م صورت گرفت و طی این سفر به دعوت حسین علاء سخنرانی مؤثر و فراگیری درباره هنر ایرانی با حضور دولت‌مردان ایران از جمله رضاخان سردار سپه، رئیس‌الوزراء وقت ایراد کرد. در پی این سخنرانی، امکانِ بازدید غیرمسلمانان از بناهای تاریخی ـ مذهبی (که تا آن زمان ممنوع بود) پدید آمد [۵]
بحرالعلومی، حسین، ایران‌شناسی که به ایران عشق می‌ورزید و بزرگ‌ترین آرزویش این بود که در ایران به خاک سپرده شود، ج۱، ص۱۴۳-۱۴۴، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران، ۱۳۵۶ش، شم ۱-۲.
[۶]
Sadiq I، Arthur Upham Pope، I، PP۳۲۰۷-۳۲۰۸، American Expert in Persian Art، A Survey of Persian Art (New Studies ۱۹۶۰-۱۹۶۹، in Memoriam)، Tehran etc، vols XV-XVI.
[۷]
ذکاء، یحییٰ، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، ج۱، ص۱۷۴، تهران، ۱۳۷۶ش.
همچنین اعتبار قابل ملاحظه‌ای برای مرمت بناهای کهن از جمله گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اختصاص یافت و گنبد کاخ مرمر مشابهِ آن برپا شد.از این زمان به بعد، بناهای بسیاری در تهران ـ چون ساختمان‌های بانک ملی، اداره پست، ثبت احوال، شهربانی و... ـ به سبک معماری کهن ایرانی ساخته، و تزیینات هنر ایرانی در آن‌ها به کار گرفته شد. پوپ در این سفر با مجوز دولتی از بسیاری از بناها بازدید کرد و از آن‌ها عکس گرفت. [۸]
Sadiq I، Arthur Upham Pope، I، PP۳۲۰۷-۳۲۰۸، American Expert in Persian Art، A Survey of Persian Art (New Studies ۱۹۶۰-۱۹۶۹، in Memoriam)، Tehran etc، vols XV-XVI.
[۹]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۵۸-۵۹، تهران، ۱۳۸۰ش.
[۱۰]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۱۹۶-۱۹۹، تهران، ۱۳۸۰ش.
[۱۱]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۲۳۶-۲۴۱، تهران، ۱۳۸۰ش.
[۱۲]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۴۰۱-۴۰۲، تهران، ۱۳۸۰ش.
۳ - برگزاری کنگره‌های باستان‌شناسی ایراندر ۱۳۰۵ش/۱۹۲۶م پوپ با حمایت انجمن‌های هنرهای زیبای دانشگاه نیویورک، نخستین کنگره بین‌المللی هنر و باستان‌شناسی ایران و نمایشگاه وابسته به آن را در موزه فیلادلفیا برگزار کرد؛ در این نمایشگاه اشیاء متعلق به موزه‌ها، مجموعه‌داران و فروشندگان آثار هنری ارائه شده بود. [۱۳]
آرتور اپهام، پوپ، ترجمه مهوش ابوالضیا، ج۱، ص۵۰۴-۵۰۵، راهنمای کتاب، تهران، ۱۳۴۸ش، س۱۲، شم ۹-۱۰.
[۱۴]
Pope A U، XVI Proceedings…، I، P۲۸۷۹، A Survey of Persian Art، Tehran etc، ۱۹۷۷، vol XIV.
[۱۵]
Stead R، Arthur Upham Pope، I، P۳۲۱۴، Champion of Excellence، ibid.
پوپ با دلگرمی از موفقیت برگزاری کنگره نخست، برآن شد تا سازمان پژوهشی دائمی‌ای مربوط به این حوزه بنیاد نهد. پس در ۱۳۰۷ش/۱۹۲۸م مؤسسه آمریکایی هنر و باستان‌شناسی ایران را در نیویورک تأسیس کرد. [۱۶]
Stead R، Arthur Upham Pope، I، P۳۲۱۷، Champion of Excellence، ibid.
[۱۷]
ذکاء، یحییٰ، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، ج۱، ص۱۷۶، تهران، ۱۳۷۶ش.
۳.۱ - کنگره دومدومین کنگره و نمایشگاه بین‌المللی هنر و باستان‌شناسی ایران در ۱۲ دی ۱۳۰۹ش/۲ژانویه۱۹۳۱م در لندن در محل آکادمی سلطنتی گشایش یافت. در این دوره انجمن بین‌المللی هنر و باستان‌شناسی نیز در بریتانیا بنیاد نهاده شد که پوپ به مدیریت اجرایی آن رسید و محققانی از ۸ کشور در آن حاضر شدند. [۱۸]
Pope A U، XVI Proceedings…، I، P۲۸۷۹، A Survey of Persian Art، Tehran etc، ۱۹۷۷، vol XIV.
طبق اسناد موجود، نمایشگاه لندن به نام نمایشگاه عمومی صنایع مستظرفه ایرانی با نمایشگاه بزرگ هنر ایران هم‌زمان با کنگره‌ای در برلینگتن هاوس گشایش یافت و مجموعه‌ای متشکل از ۱۰۰ تخته فرش، بیش از هزار نوع از منسوجاتِ گوناگون، ۵۰۰ تابلو مینیاتور، هزار قطعه شیء چینی و چندصد عدد اشیاء دیگر به نمایش درآمد. اقدامات پوپ باعث شد که اشیائی از آستان قدس رضوی، انبارهای سلطنتی (کاخ گلستان)، آستانه شیخ صفی و... به همراه اشیاء خریداری شده موزه‌های بُستن و شیکاگو توسط پوپ، مجموعه شخصی هرتسفلد و مجموعه‌های دیگر به لندن ارسال گردد. [۱۹]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۲۱۵-۲۱۷، تهران، ۱۳۸۰ش.
[۲۰]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۲۳۶-۲۴۱، تهران، ۱۳۸۰ش.
در کنار نمایشگاه، مجموعه عکس‌های پوپ در بهمن/فوریه همان سال در محل مؤسسه سلطنتی معماری در بریتانیا به نمایش درآمد. [۲۱]
آرتور اپهام، پوپ، ترجمه مهوش ابوالضیا، ج۱، ص۵۰۵، راهنمای کتاب، تهران، ۱۳۴۸ش، س۱۲، شم ۹-۱۰.
۳.۲ - کنگره سومسومین کنگره در مهر ۱۳۱۴/اکتبر۱۹۳۵ در شهر سن‌پترزبورگ و جلسات فرعی آن در مسکو برپا شد و سومین نمایشگاه وابسته به آن با ۲۵ هزار شیء با موضوع هنر ایران و ارتباط آن با دیگر هنرها و فرهنگ‌ها برگذار گردید. [۲۲]
Pope A U، XVI Proceedings…، I، P۲۸۷۹، A Survey of Persian Art، Tehran etc، ۱۹۷۷، vol XIV.
حاصل کنگره‌ها، فعالیت‌ها و سفرهای پوپ در ایران، خرید اشیاء هنری و باستانی برای موزه‌ها، تأسیس مؤسسه مطالعات هنر و باستان‌شناسی ایران، تأسیس مدرسه مطالعات آسیایی، حمایت از برنامه‌های کاوش و باستان‌شناختی در ایران، و حمایت از محققان مهاجر اروپایی همگی منجر به ماندگارترین فعالیت‌های پوپ در قالب تدوین یک دوره ۶ جلدی با عنوان بررسی هنر ایران (A Survey of Persian Art) شد که در ۱۳۱۷-۱۳۱۸ش/۱۹۳۸-۱۹۳۹م به چاپ رسید. در فاصله سال‌های بین دو کنگره سوم و چهارم ظاهراً پوپ وضع مالی مناسبی نداشت؛ از این‌رو، دولت ایران به پاس خدمات وی مقرری ماهانه‌ای برای او برقرار کرد. در ۱۳۳۴ش، ۶۰ سکه طلای پهلوی به عنوان حقوق ۳ ماهه سوم به او پرداخت گردید. در ۱۳۳۵ش در سمت مشاور رسمی صنایع مستظرفه ایران (مشاور کل هنرهای زیبای ایران) شهریه مشخصی (معاف از مالیات و به صورت هدیه) به او اختصاص یافت. [۲۳]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۸، تهران، ۱۳۸۰ش.
[۲۴]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۱۲۹-۱۳۴، تهران، ۱۳۸۰ش.
[۲۵]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۱۳۹، تهران، ۱۳۸۰ش.
۳.۳ - کنگره چهارمدر فروردین ۱۳۳۹/آوریل۱۹۶۰ پوپ توانست چهارمین کنگره را برپا کند که در نمایشگاهِ همراه آن تنها مجموعه‌های موجود در موزه‌های آمریکا (از جمله موزه‌های شهرهای نیویورک، فیلادلفیا و واشینگتن) به نمایش گذاشته شد. کنگره با دعوت از ۲۰ کشور و با حضور ۷۰ عضو از ایران‌شناسان در مؤسسه هنرهای زیبای دانشگاه نیویورک گشایش یافت. در کنار نمایشگاهِ اشیاء، مجموعه‌ای از اسناد و عکس‌ها نیز عرضه شد. [۲۶]
Surveyors of Persian Art: A Companion Volume to A Survey of Persian Art، P۴۲۰، eds J Gluck and N Siver، ۱۹۹۶.
در همین کنگره تصمیم گرفت کنگره پنجم در تهران برگزار شود. در این کنگره پوپ به ریاست برگزیده شد و گیرشمن معاونت او را برعهده گرفت. [۲۷]
Pope A U، XVI Proceedings…، I، P۲۸۸۲، A Survey of Persian Art، Tehran etc، ۱۹۷۷، vol XIV.
[۲۸]
یادنامه پنجمین کنگره بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران، وزارت فرهنگ و هنر، تهران، ۱۳۴۷ش.
در ۱۳۰۹ش/۱۹۳۰م پوپ با توجه به مشکلات حاصل از به قدرت رسیدنِ نازی‌ها در آلمان، مدرسه مطالعات آسیایی را در مؤسسه خود مستقر کرد و محققان متعدد اروپایی را که بیش‌تر آن‌ها آلمانی بودند، به آن‌جا جذب نمود. برای گسترش مطالعات آسیایی این مؤسسه مدرسه، گالری و کتابخانه‌ای ایجاد گردید. در مدرسه مؤسسه ۲۷ زبان آسیایی و تاریخ و هنر آسیایی تدریس می‌شد، ولی مطالعات هنر و باستان‌شناسی ایران همچنان کار پژوهشی اصلی بود. [۲۹]
Stead R، Arthur Upham Pope، I، P۳۲۱۲، Champion of Excellence، ibid.
مؤسسه تازه تأسیس پوپ به حمایت از فعالیت‌های باستان‌شناسی در ایران پرداخت و توانست در دهه پیش از جنگ جهانی دوم هیئت پژوهش‌های باستان‌شناسی هُلْمز را به سرپرستی اریک اشمیت برای کاوش‌های گسترده در لرستان و اجرای طرح تهیه عکس‌های هوایی از بناها و محوطه‌های باستانی روانه ایران کند. [۳۰]
Stead R، Arthur Upham Pope، I، P۳۲۱۴، Champion of Excellence، ibid.
[۳۱]
نوروززاده چگینی، ناصر، هیئت هلمز، ج۱، ص۹۷-۱۰۰، نخستین فعالیت‌های باستان‌شناسی در لرستان، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، تهران، ۱۳۷۲ش، س۷، شم ۱۳-۱۴.
پوپ طی این سال‌ها مجموعه بزرگی از عکس‌های آثار معماری ایران در بیش از ۱۰هزار قطعه تهیه کرد و در نمایشگاه‌های متعددی در دنیا به نمایش گذارد. [۳۲]
ذکاء، یحییٰ، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، ج۱، ص۱۷۵، تهران، ۱۳۷۶ش.
[۳۳]
ذکاء، یحییٰ، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، ج۱، ص۱۷۶، تهران، ۱۳۷۶ش.
در ۱۳۲۶ش/۱۹۴۷م مدرسه مطالعات آسیایی به مؤسسه آسیایی (The Asia Institute) تغییرنام یافت و در ۱۳۴۵ش/۱۹۶۶م به عنوان بخشی از دانشگاه شیراز (پهلوی سابق) به ایران منتقل شد. [۳۴]
Stead R، Arthur Upham Pope، I، P۳۲۲۰، Champion of Excellence، ibid.
طی سال‌های ۱۳۰۴-۱۳۱۴ش/۱۹۲۵-۱۹۳۵م پوپ مشاور هنری افتخاری دولت ایران بود؛ در ۱۳۱۴ش به عضویت فرهنگستان اول ایران درآمد. [۳۵]
و در ۱۳۴۳ش/۱۹۶۴م نشان همایون را دریافت داشت، یادنامه پنجمین کنگره بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران، وزارت فرهنگ و هنر، تهران، ۱۳۴۷ش.
[۳۶]
Sadiq I، Arthur Upham Pope، I، P۳۲۰۸، American Expert in Persian Art، A Survey of Persian Art (New Studies ۱۹۶۰-۱۹۶۹، in Memoriam)، Tehran etc، vols XV-XVI.
[۳۷]
دایرةالمعارف فارسی.
[۳۸]
آرتور اپهام، پوپ، ترجمه مهوش ابوالضیا، ج۱، ص۵۰۹، راهنمای کتاب، تهران، ۱۳۴۸ش، س۱۲، شم ۹-۱۰.
[۳۹]
Stead R، Arthur Upham Pope، I، P۳۲۲۰، Champion of Excellence، ibid.
۳.۴ - ریاست موسسه آسیاییپوپ از ۱۳۲۶تا۱۳۲۲ش/۱۹۴۷تا۱۹۵۳م ریاست مؤسسه آسیایی را به عهده داشت. مؤسسه در ۱۳۴۳ش/۱۹۶۴م در شیراز، و در عمارت و باغ معروف نارنجستان، از ابنیه قوام‌الملک شیرازی استقرار یافت. [۴۰]
Stead R، Arthur Upham Pope، I، P۳۲۲۰، Champion of Excellence، ibid.
با استقرار دائمی مؤسسه در شیراز، پوپ و همسرش از ۱۳۴۴ش به بعد به‌طور دائم در ایران مستقر شدند و بولتن مؤسسه آسیایی مجدداً احیاء شد. در نهایت ریچارد نلسن فرای جانشین پوپ گردید. در این سال‌ها مجموعه عکس‌های پوپ نیز توسط اسدالله بهروزان تکمیل، و به روز شد. آخرین فعالیت پوپ مدیریت کنگره پنجم در تهران، اصفهان و شیراز بود. ۴ - مرگدر پی درخواست‌های پوپ در سال‌های ۱۳۳۹ و ۱۳۴۴ش مبنی بر اختصاص محلی برای آرامگاهش، سازمان حفاظت آثار باستانی (سابق) محلی را در باغ شهرداری اصفهان و در ساحل زاینده‌رود و شمال شرقی پل خواجو برگزید، محسن فروغی در ۱۳۴۸ش نقشه بنای آن را به سبک معماری قرن ۵ق/۱۱م شامل اتاقی مستطیل شکل با دو گنبد بر فراز آن تهیه کرد و استاد حسین معارفی در ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۱ش آن را برپا ساخت. اشعاری از استاد همایی با کاشی و به قلم نستعلیق و در حاشیه گنبدهای آن جای گرفته است. [۴۱]
بحرالعلومی، حسین، ایران‌شناسی که به ایران عشق می‌ورزید و بزرگ‌ترین آرزویش این بود که در ایران به خاک سپرده شود، ج۱، ص۱۴۷-۱۴۹، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران، ۱۳۵۶ش، شم ۱-۲.
پوپ در شهریور ۱۳۴۸ در شیراز در آستانه ۸۹ سالگی درگذشت. کالبد او به اصفهان منتقل گردید و در آرامگاهش به خاک سپرده شد. [۴۲]
فروغ، مهدی، مرگ یک دانشمند ایران‌شناس، ج۱، ص۳، هنر و مردم، تهران، ۱۳۴۸ش، شم ۸۴.
همسرش فیلیس اکرمن نیز در ۸۶ سالگی در ۵ بهمن ۱۳۵۵ در شیراز وفات یافت. او نیز در همان بنا دفن گردید. [۴۳]
بحرالعلومی، حسین، ایران‌شناسی که به ایران عشق می‌ورزید و بزرگ‌ترین آرزویش این بود که در ایران به خاک سپرده شود، ج۱، ص۱۴۷-۱۴۹، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران، ۱۳۵۶ش، شم ۱-۲.
اکنون بخشی از مجموعه عکس‌های پوپ در موزه نارنجستان، و شماری در کتابخانه ملی ایران نگهداری می‌شود و بخشی از مجموعه منسوجات و فرش‌های کهن و اشیاء باستانی او نیز در موزه نارنجستان است. کتابخانه او شامل موضوعاتی چون تاریخ، باستان‌شناسی، هنر و زبان‌های ایرانی در کتابخانه میرزای شیرازی دانشگاه شیراز با عنوان مجموعه ایران‌شناسی پوپ محفوظ است. پوپ شیفته ایران بود؛ [۴۵]
به ویژه ایران از او چهره‌ای دوگانه در زمان حیات و بعد از درگذشتش ارائه کرده است.، یادنامه پنجمین کنگره بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران، وزارت فرهنگ و هنر، تهران، ۱۳۴۷ش.
پوپ در تألیفات خود در زمینه هنر ایران چهره‌ای توانا و هشیار دارد و از مدیریتی موفق در اجرای برنامه‌های خود برخوردار بوده است. [۴۶]
Muscarella O W، The Pope and the Bitter Fanatic، I، PP۵-۱۲، The Iranian World، ed A Alizadeh et al، Tehran، ۱۹۹۹.
[۴۷]
Stead R، Arthur Upham Pope، I، PP۳۲۱۴-۳۲۱۵، Champion of Excellence، ibid.
[۴۸]
اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، ج۱، ص۲۲۶، تهران، ۱۳۸۰ش.
۵ - آثارمهمترین اثر پوپ مجموعه کتاب ماندگار بررسی هنر ایران است که در ۱۳۱۷-۱۳۱۸ش/۱۹۳۸-۱۹۳۹م در آکسفورد به چاپ رسید. این مجموعه که به موضوع هنر ایران از پیش از تاریخ تا عصر حاضر پرداخته، حاصل کار پوپ، همسرش فلیپ اکرمن و ۷۱ تن دیگر از پژوهشگران حوزه هنر و باستان‌شناسی ایران است و در ۶ مجلد بزرگ (نزدیک به ۸۰۰‘۲ صفحه و ۰۰۰‘۵ تصویر رنگی و سیاه وسفید) آگاهی‌های قابل دسترس و قابل استنادی را در بردارد که توسط محققان تراز اول دنیا در تاریخ، هنر و فرهنگ ایران تدوین شده است. [۴۹]
Jayne H، A Survey of Persian Art، I، P۲۹۷، its Conception and Development، ۱۹۲۶-۱۹۳۹، Surveyors of Persian Art: A Companion Volume to A Survey of Persian Art، eds J Gluck and N Siver، ۱۹۹۶.
چاپ دوم آن در ۱۳۴۳ش/۱۹۶۴م در ۱۲مجلد در ژاپن، و سومین چاپ آن در ۱۳۵۶ش/۱۹۷۷م در ۱۶ مجلد به انضمام مطالعات جدید، در ایران انتشار یافت که مقالات کنگره چهارم (۱۳۳۹ش/۱۹۶۰م، در نیویورک و واشنگتن) را نیز در برمی‌گیرد. از پوپ کتب و مقالات بسیاری نیز به چاپ رسیده، و بخش مهمی از آن‌ها نیز به فارسی ترجمه شده است. تألیفات مهم و کلیدی دیگری هم از پوپ باقی‌مانده که از آن جمله است: مقدمه‌ای بر هنر ایران،(An Introduction to Persian Art, ۱۹۳۱) شاهکارهای هنر ایران(Master Pieces of Persian Art, New York, ۱۹۵۴) و معماری ایران(Persian Architecture, London, ۱۹۶۵). ۶ - فهرست منابع(۱) آرتور اپهام، پوپ، ترجمه مهوش ابوالضیا، راهنمای کتاب، تهران، ۱۳۴۸ش، س۱۲، شم ۹-۱۰. (۲) اسنادی از باستان‌شناسی در ایران، سازمان اسناد ملی، تهران، ۱۳۸۰ش. (۳) بحرالعلومی، حسین، ایران‌شناسی که به ایران عشق می‌ورزید و بزرگ‌ترین آرزویش این بود که در ایران به خاک سپرده شود، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، تهران، ۱۳۵۶ش، شم ۱-۲. (۴) دانشنامه جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵. (۵) دایرةالمعارف فارسی. (۶) ذکاء، یحییٰ، تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران، تهران، ۱۳۷۶ش. (۷) فروغ، مهدی، مرگ یک دانشمند ایران‌شناس، هنر و مردم، تهران، ۱۳۴۸ش، شم ۸۴. (۸) نوروززاده چگینی، ناصر، هیئت هلمز، نخستین فعالیت‌های باستان‌شناسی در لرستان، مجله باستان‌شناسی و تاریخ، تهران، ۱۳۷۲ش، س۷، شم ۱۳-۱۴. (۹) یادنامه پنجمین کنگره بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران، وزارت فرهنگ و هنر، تهران، ۱۳۴۷ش. (۱۰) The Dictionary of Art، ed J Turner، London/New York، ۱۹۹۸. (۱۱) Jayne H، A Survey of Persian Art، its Conception and Development، ۱۹۲۶-۱۹۳۹، Surveyors of Persian Art: A Companion Volume to A Survey of Persian Art، eds J Gluck and N Siver، ۱۹۹۶. (۱۲) Muscarella O W، The Pope and the Bitter Fanatic، The Iranian World، ed A Alizadeh et al، Tehran، ۱۹۹۹. (۱۳) Pope A U، XVI Proceedings…، A Survey of Persian Art، Tehran etc، ۱۹۷۷، vol XIV. (۱۴) Sadiq I، Arthur Upham Pope، American Expert in Persian Art، A Survey of Persian Art (New Studies ۱۹۶۰-۱۹۶۹، in Memoriam)، Tehran etc، vols XV-XVI. (۱۵) Stead R، Arthur Upham Pope، Champion of Excellence، ibid. (۱۶) Surveyors of Persian Art: A Companion Volume to A Survey of Persian Art، eds J Gluck and N Siver، ۱۹۹۶. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله « آرتور اپهام پوپ »، شماره۵۵۶۵. |