آجرومیه (کتاب)آجُرّومِیّه، عنوان اختصاری رساله المقَّمه الآجرومیه فی مبادی‌ء العربیه در نحو که آن را ابوعبدالله محمد بن محمد بن داوود صَنْهاجی (۶۷۲ ـ۷۲۳ق/۱۲۷۳ـ۱۳۲۳م) معروف به ابن‌آجُرُّوم (ه م) در مکه تألیف کرده است. ۱ - شهرت کتابنسخ خطی و شروح متعدد آجرومیه (که گاه جَرومیه خوانده می‌شود) بر شهرت شگفت‌آور آن دلالت دارد. ۲ - کتاب درسیکوتاهی و سادگی نسبی متن، حفظ آن را آسان ساخته و به همین جهت، از قرن‌ها پیش در بخش باختری جهان اسلام، به خصوص شمال آفریقا و لبنان و حتی نجف، نوآموزان نحو عربی، آن را پایه تحصیلات خود قرار می‌داده‌اند. ۳ - شروح کتابچاپها و شروح این کتاب متعدد است. حاجی خلیفه در ابتدای قرن ۱۱ق/۱۷م از ۲۸ تن که بر این کتاب شرح، یا حاشیه، یا حاشیه بر حاشیه نوشته‌اند و یا آن را به نظم درآورده‌اند یاد می‌کند. بر این کتاب احتمالاً بیش از ۶۰ شرح نوشته‌اند. [۲]
بروکلمان، کارل، ذیل، ج۲، ص۳۰۸.
[۳]
بروکلمان، کارل، ذیل، ج۲، ص۳۳۲.
به ۵۷ شرح، چند تتمه و ۴ ارجوزه آجرومیه اشاره می‌کند. [۴]
دائره المعارف الاسلامیه، ذیل ابن‌آجروم.
۴ - استفاده اروپائیان از کتاباین کتاب در باختر زمین نیز از شهرت خاصی برخوردار است، زیرا اروپائیانِ سده، ۱۶م نخستین اطلاعات خود را در نحو عربی، از طریق آجرومیه، نیز کتاب‌های کافیه ابن‌حاجب، تصریف زنجانی و العوامل المائه جرجانی کسب کرده‌اند. ۴.۱ - چاپ نخست اروپاآجرومیه که در اروپا به Agrumia, Gjarumia, Girumia معروف شده بود، نخست در ۱۰۰۱ق/۱۵۹۳م در رم به چاپ رسید. در ۱۰۱۹ق/۱۶۱۰م چاپ مجددی همراه با ترجمه لاتین آن انتشار یافت. سپس در ۱۰۲۶ق/۱۶۱۷م و ۱۰۴۱ق/۱۶۳۱م ۲ چاپ و ۲ ترجمه لاتین دیگر از آن در رم عرضه شد. نخستین چاپ و ترجمه فرانسوی آن در ۱۲۴۹ق/۱۸۳۳م در پاریس، و اولین ترجمه انگلیسی، در ۱۲۶۹ق/۱۸۵۳م در کمبریج صورت پذیرفت. ۵ - گزارش محتوااین کتاب که مجموعاً بیش از ۱۰۰ صفحه نیست، به ۲ بخش تقسیم شده است: بخش اول ترکیبی از صرف و نحو است که در آن عنایت بیشتری به جانب صرفی شده است و بخش دوم اساساً نحو و اعراب کلمات است. ۶ - نظر سیوطیسیوطی اظهار می‌دارد که با مطالعه کتاب دریافته است که مؤلف در نحو «مذهب کوفی» داشته، زیرا مثلاً لفظ «خفض» را به جای «جر» به کار برده و فعل امر را، برخلاف بصریان، معرب پنداشته است. ۷ - فهرست منابع(۱) بروکلمان، ذیل. (۲) بستانی (فؤاد افرام). (۳) حاجی خلیفه، کشف الظنون، استانبول، ۱۹۴۱م. (۴) دائره المعارف الاسلامیه. (۵) سرکیس، معجم المطبوعات العربیه، ۱/۲۵. (۶) جلال‌الدین سیوطی، بغیه الوعاه، قاهره، ۱۹۰۸م. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «آجرومیه»، ج۱، ص۸۴. |