جرجیس

«جرجیس» یکی از پیامبران الهی است که بنابر اخبار و روایات در فاصله زمانی میان حضرت عیسى علیه السلام و حضرت محمد صلی الله علیه و آله می‌زیست. نام او در قرآن کریم نیامده است، اما در برخی از تفاسیر، روایات و قصص اسلامی از نام و سرگذشت او به عنوان یکی از پیامبران الٰهی پس از عیسى علیه السلام یاد شده است.

سرگذشت جرجیس

جرجیس بنابر اخبار و روایات در فاصله زمانی میان حضرت عیسى علیه السلام و حضرت محمد صلی الله علیه و آله می‌زیست. آنچه در منابع مختلف اسلامی درباره سرگذشت او آمده، با اختلافاتی جزئی در شکل، سرانجام و نحوه روایت به اختصار چنین است: جرجیس در فلسطین بازماندگان حواریون حضرت مسیح را یافت و آیین صحیح مسیحیت را از آنان فراگرفت و پس از آن به سبب اوضاع نامساعد سیاسی و اجتماعی فلسطین به موصل یا شام مهاجرت کرد.

پادشاه بت‌پرست آنجا، داذیانه یا رازانه مسیحیان را شکنجه می‌کرد و می‌کشت. جرجیس او را به یکتاپرستی فراخواند و با براهین روشن به بطلان بت‌پرستی پرداخت؛ ولی دعوت او به نتیجه‌ای نرسید و شاه از او خواست که بر بت او افلون سجده کند اما جرجیس از این کار سرباز زد.

از این‌رو، شاه فرمان داد که او را به زندان افکنند و بارها شکنجه کنند. با این‌ همه جرجیس هربار شکنجه‌ها را تحمل می‌کرد و زنده می‌ماند تا این که از جانب خداوند به او وحی شد که: «نترس و صبور باش که خداوند با تو ست. آنها ۴ بار تو را می‌کشند و من روانت را بازمی‌گردانم و بار چهارم جانت را می‌پذیرم و پاداشت می‌دهم». بنابر قولی دیگر: «در چهارمین بار تو را بر وی مسلط می‌کنم، آنگاه شاه را می‌کشی و دین حق را آشکار می‌کنی».

در این دوره ـ که ظاهراً ۷ سال طول کشید ـ جرجیس به انواع گوناگون مانند پاره پاره کردن اندامها، سوزاندن و خاکستر شدن و... شکنجه می‌شد و می‌مرد، اما هربار به اراده خداوند زنده می‌گشت. چگونگی این شکنجه‌ها به تفصیل در برخی منابع اسلامی آمده است. شمار ایمان‌آورندگان به او در این دوران را ۴ هزار و برخی دیگر ۳۴ هزار تن گفته‌اند. همسر پادشاه، اسکندره نیز از گروندگان بود و مانند بسیاری دیگر از مؤمنان شکنجه و شهید شد.

سرانجام وعده خداوند تحقق یافت و جرجیس پس از مرگ چهارم دیگر زنده نشد و کافران نیز با نفرین وی و عذاب الٰهی نابود شدند. مدفن جرجیس نامعلوم است. برخی آن را در شهر شوشتر و برخی دیگر در موصل عراق دانسته‌اند.

جرجیس همانند حضرت ایوب نماد بردباری و استقامت در راه حق است و نکته برجسته در داستان زندگی او مقاومت باور نکردنی‌اش در برابر شکنجه کافران و چندین‌ بار کشته و دوباره زنده شدن اوست و از این‌ رو از وی به عنوان نماد رستاخیز هم یاد شده است.

جرجیس در فرهنگ و ادب فارسی و بیش از همه در اشعار عرفانی عطار و مولانا حضور چشمگیری دارد. او نماد عاشقان وفاداری است که مرگ در راه معشوق را زندگی می‌دانند و آرزو می‌کنند که در این راه بارها بمیرند و زنده شوند. به باور مولانا، خداوند هم از عاشقان خود انتظار دارد که مانند جرجیس در آزمون عشق او شهامت صدها بار کشته شدن را داشته باشند.

جرجیس در دین مسیح

باید اشاره کرد که در تاریخ و فرهنگ مسیحی قدیس شهیدی به نام جرج یا جرجیوس وجود دارد که نام و سرگذشت او شباهت زیادی با احوال جرجیس نبی دارد و واقعیت تاریخی او در گذر تحولات کلیساهای شرقی با افسانه درآمیخته است. بنابر روایات سنتی، جرج مسیحی دلاوری بود که به سبب ایستادگی بر سر ایمانش چندین بار کشته و دوباره زنده شد و مرگهای او هر بار همراه با شکنجه‌های طاقت‌فرسا بود. وی ظاهراً معجزاتی نیز داشته است که بسیار شبیه به معجزات جرجیس است. معجزات متعددی به جرجیس نبی منسوب است که از میان آنها می‌توان به زنده کردن مردگان، سبز کردن چوب خشک و بینایی بخشیدن به کوران اشاره کرد.

بنابر روایت های مسیحی، در نتیجه بردباری و پایداری جرج، مسیحیت به گستردگی جایگزین کفر گردید و حتى کسانی چون ملکه الکساندرا نیز به او ایمان آوردند و همانند او شکنجه و کشته شدند. به این ترتیب، مهم‌ترین عنصر تاریخی که از ابتدا با نام و شخصیت جرج آمیخته و همراه شده است، شهادت اوست.

از جمله محققانی که به شباهت میان جرج و جرجیس توجه کرده‌اند، نویسنده مقاله جرجیس در دائرةالمعارف اسلام است که داستان کامل جرجیس در نسخه فارسی طبری را آورده است. با این همه، افسانه‌زدایی از شخصیت جرج و جست‌وجو برای کشف حقیقت تاریخی او توسط محققان غربی نتیجه چندانی نداشته و تنها به طرح نظریات مختلفی انجامیده است. بنابر یافته‌های این محققان، زائران اولیه مسیحی دیوسپولیس در لیدیای فلسطین را محل دفن بقایای پیکر او و نیز محل بزرگداشت وی دانسته‌اند و شواهدی از کتیبه‌های موجود در برخی کلیساهای کهن در سوریه نیز مبنی بر تقدیم این بناها ـ که روزگاری معابد بت‌پرستان بوده‌اند ـ به جرج قدیس و تبدیل آنها به کلیسا در دست است. به این ترتیب، می‌توان گفت که چنین شواهدی وجود تاریخی جرج را اثبات می‌کند، اما درباره جزئیات زندگی و سرنوشت دردناک وی مطلبی دربر ندارد. چنین به نظر می‌رسد که از سده ۶ میلادی به بعد، افسانه‌پردازی درباره شخصیت جرج قدیس به تدریج افزایش یافت و در قرون وسطى به اوج خود رسید، چندان‌که از وی چهره‌ای کاملاً افسانه‌ای ساخت. وی به عنوان قدیس حامی انگلستان و برخی دیگر از کشورهای اروپایی شناخته می‌شود و ۲۳ آوریل روز یادبود اوست.

پانویس

↑ ترجمه تفسیر طبری، ج۳، ص۶۹۵؛ بلعمی، تاریخ، ص۵۹۹؛ مجلسی، حیوةالقلوب، ج۲، ص۱۲۹۳.
↑ طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ۴۸؛ بلعمی، تاریخ، ص۵۹۹؛ میرخواند، روضةالصفا، ج۱، ص۴۷۹.
↑ طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ۴۸؛ مقدسی، البدء و التاریخ، ص۱۳۴؛ راوندی، قصص الانبیاء، ص۲۳۸؛ جزایری، النورالمبین فی قصص الانبیاء و المرسلین، ص۵۰۵-۵۰۶.
↑ ثعلبی، قصص الانبیاء، ۳۸۶-۳۸۷؛ابن اثیر، الکامل، ج۱، ص۲۳۹؛ مجمل التواریخ و القصص، ص۲۲۳؛ دینوری، الاخبارالطوال، ص۴۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۴، ص۴۴۵.
↑ طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۴۹-۵۰؛ ثعلبی، قصص الانبیاء، ص۳۸۷-۳۸۸؛ جزایری، النورالمبین فی قصص الانبیاء و المرسلین، ص۵۰۶-۵۰۷.
↑ ترجمه تفسیر طبری، ج۳، ص۶۹۸-۶۹۹؛ سورآبادی، عتیق، ص۵۶؛ نیشابوری، قصص الانبیاء، ص۴۷۱؛ حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ص۶۱.
↑ نک‌: طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۰-۵۴.
↑ نیشابوری، الٰهی‌نامه، ص۴۷۳.
↑ طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۵؛ سورآبادی، عتیق، ص۵۶؛ابن اثیر، الکامل، ج۱، ص۲۴۳.
↑ طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۴-۵۵؛ نیشابوری، قصص الانبیاء، ۴۷۷؛ ثعلبی، قصص الانبیاء، ص۳۹۲.
↑ طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۵.
↑ اقتداری، دیار شهریاران، ج۱، ص۸۱۹؛ غروی، آرامگاه در گسترۀ فرهنگ ایرانی، ص۴۵؛ پاپلی یزدی، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، ص۶۲۸.
↑ هروی، الاشارات الى معرفة الزیارات، ص۶۹.
↑ پورنامداریان، داستان پیامبران در کلیات شمس، ص۲۶۵، ۲۶۷؛ EI۲، New Catholic Encyclopedia, VII,P۵۵۳
↑ عطار، الٰهی‌نامه، ص۳۶۵؛ مولوی، مثنوی معنوی، دفتر ۶، بیت ۱۵۴۱؛ پورخالقی، فرهنگ قصه‌های پیامبران، ص۱۴۳.
↑ مولوی، کلیات شمس، ص۳۱۰.
↑ نک‌ : طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۱-۵۳.
↑ نک‌: تورستن، Catholic Encyclopedianpn.
↑ هوید، New Catholic Encyclopedia, P۳۵۴.
↑ EI۲, New Catholic Encyclopedia
↑ نک‌: استوکس، A Dictionary of Christian Biography and Literature, ed, p۳۹۰.
↑ تورستن، Catholic Encyclopedia, نیز کالینز، Britannia Internet Magazinnpn؛ هوید، New Catholic Encyclopedia؛ استوکس، p۳۸۸.
↑ استوکس، p۳۸۹.؛ تورستن، Catholic Encyclopedia, npn.
↑ کالینز، Britannia Internet Magazin, npn.؛ کاکرین، A Book of Saints, p۳۸.

منابع

آمنه صادقی شهمیرزادی، مدخل «جرجیس» در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱۷.

پیامبران

پیامبران اولوالعزم

محمد (ص) * عیسی * موسی * نوح * ابراهیم

سایر پیامبران

آدم * ادریس * یعقوب * یوسف * یونس * اسحاق * اسماعیل * الیاس * ایوب * خضر * داوود * سلیمان * ذوالکفل * زکریا * شعیب * صالح * لوط * هارون * هود * یحیی * یسع * شعیا * اِرميا * جرجیس * حبقوق * يوشع بن نون

[1] ترجمه تفسیر طبری، ج۳، ص۶۹۵؛ بلعمی، تاریخ، ص۵۹۹؛ مجلسی، حیوةالقلوب، ج۲، ص۱۲۹۳.

[2] طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ۴۸؛ بلعمی، تاریخ، ص۵۹۹؛ میرخواند، روضةالصفا، ج۱، ص۴۷۹.

[3] طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ۴۸؛ مقدسی، البدء و التاریخ، ص۱۳۴؛ راوندی، قصص الانبیاء، ص۲۳۸؛ جزایری، النورالمبین فی قصص الانبیاء و المرسلین، ص۵۰۵-۵۰۶.

[4] ثعلبی، قصص الانبیاء، ۳۸۶-۳۸۷؛ابن اثیر، الکامل، ج۱، ص۲۳۹؛ مجمل التواریخ و القصص، ص۲۲۳؛ دینوری، الاخبارالطوال، ص۴۵؛ مجلسی، بحارالانوار، ج۱۴، ص۴۴۵.

[5] طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۴۹-۵۰؛ ثعلبی، قصص الانبیاء، ص۳۸۷-۳۸۸؛ جزایری، النورالمبین فی قصص الانبیاء و المرسلین، ص۵۰۶-۵۰۷.

[6] ترجمه تفسیر طبری، ج۳، ص۶۹۸-۶۹۹؛ سورآبادی، عتیق، ص۵۶؛ نیشابوری، قصص الانبیاء، ص۴۷۱؛ حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، ص۶۱.

[7] نک‌: طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۰-۵۴.

[8] نیشابوری، الٰهی‌نامه، ص۴۷۳.

[9] طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۵؛ سورآبادی، عتیق، ص۵۶؛ابن اثیر، الکامل، ج۱، ص۲۴۳.

[10] طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۴-۵۵؛ نیشابوری، قصص الانبیاء، ۴۷۷؛ ثعلبی، قصص الانبیاء، ص۳۹۲.

[11] طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۵.

[12] اقتداری، دیار شهریاران، ج۱، ص۸۱۹؛ غروی، آرامگاه در گسترۀ فرهنگ ایرانی، ص۴۵؛ پاپلی یزدی، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، ص۶۲۸.

[13] هروی، الاشارات الى معرفة الزیارات، ص۶۹.

[14] پورنامداریان، داستان پیامبران در کلیات شمس، ص۲۶۵، ۲۶۷؛ EI۲، New Catholic Encyclopedia, VII,P۵۵۳

[15] عطار، الٰهی‌نامه، ص۳۶۵؛ مولوی، مثنوی معنوی، دفتر ۶، بیت ۱۵۴۱؛ پورخالقی، فرهنگ قصه‌های پیامبران، ص۱۴۳.

[16] مولوی، کلیات شمس، ص۳۱۰.

[17] نک‌ : طبری، تاریخ، ج۱(۲)، ص۵۱-۵۳.

[18] نک‌: تورستن، Catholic Encyclopedianpn.

[19] هوید، New Catholic Encyclopedia, P۳۵۴.

[20] EI۲, New Catholic Encyclopedia

[21] نک‌: استوکس، A Dictionary of Christian Biography and Literature, ed, p۳۹۰.

[22] تورستن، Catholic Encyclopedia, نیز کالینز، Britannia Internet Magazinnpn؛ هوید، New Catholic Encyclopedia؛ استوکس، p۳۸۸.

[23] استوکس، p۳۸۹.؛ تورستن، Catholic Encyclopedia, npn.

[24] کالینز، Britannia Internet Magazin, npn.؛ کاکرین، A Book of Saints, p۳۸.