حبقوق

«حضرت حَبَقّوق» یکى از دوازده پیامبر غیر اولوالعزم و صاحب کتاب بنی‌اسرائیل به شمار می‌رود که حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد زندگی می‌کرده است. کتاب او با نام خودش در عهد عتیق آمده است. آرامگاهى منسوب به حبقّوق نبی در شهر تویسرکان همدان وجود دارد.

زندگی‌نامه

«حَبقّوق» - که نام یکی انبیای بنی‌اسرائیل می باشد - واژه‌اى عبرى است که براى آن معانى گوناگونى ذکر شده است، از جمله «کسى که به آغوش کشید»، «گیاهى خوشبو» و «کسى که گلاویز می‌شود».

درباره زندگى حضرت حَبقّوق اطلاع دقیقى در دست نیست و جز در کتابش در جاى دیگرى از عهد عتیق نامى از او برده نشده است. بنابر آنچه در کتاب حبقّوق نبى (:۱۶) درباره پیشگویى حمله کلدانیان آمده است، معلوم می‌شود که دوره نبوت او تقریباً هم‌زمان با سقوط پایتخت آشوریان و پیروزى بابلیها ـ به فرماندهى بخت نصّر ـ در سال ۶۱۲ قبل از میلاد بوده است.

به گفته برخى محققان متأخر، وى در دوره سلطنت یهویاقیم (۶۰۹ـ۵۹۸ ق.م) یا کمى پیش‌تر از آن، در اواخر دوره سلطنت یوشیا (۶۳۹ـ۶۰۹ ق.م)، می‌زیسته است. داستان هایى درباره حبقّوق به‌ ویژه بر اساس معناى لغوى نام وى شکل گرفته که به افسانه شبیه‌تر است تا تاریخ، از جمله ماجراى «زیبا و اژدها» که شرح خدمت او به دانیال در چاه شیران است. همچنین درباره حضور وى در میان اسیران بنی‌اسرائیل که به بابل برده شدند و نیز آمدن وى به ایران، گزارشهایى وجود دارد، ولى گفته شده است که این گزارشها مبناى تاریخى ندارند.

حبقوق نبی در منابع اسلامی

نام حضرت حبقّوق و اشاراتى به کتاب او در پاره‌اى متون حدیثى و تفسیرى اسلامى یافت می‌شود. نام وى در این منابع اغلب حَیقوق و حَیقوق ضبط شده است. ذکر نام حبقّوق در متون اسلامى عمدتاً بدان سبب است که گفته‌هاى وى در باب سوم کتابش بشارتى بر ظهور پیامبر اسلام صلی‌ اللّه‌ علیه‌ و آله‌ دانسته می‌شود. بر اساس حدیثى شیعى که ابن‌بابویه نقل کرده است، امام رضا علیه‌السلام در مناظره با رأس الجالوت یهودی، براى دفاع از حقانیت اسلام، به بشارت حبقّوق به ظهور حضرت محمد صلی‌ اللّه‌ علیه‌ و آله‌ و سلم و نزول قرآن استناد کرد و او نیز پذیرفت. این بخش از این حدیث طولانى ـ که گزارشى تفصیلى از مناظره امام رضا علیه السلام با بزرگان ادیان و مذاهب آن روزگار در حضور مأمون است ـ در منابع بعدى شیعى نیز نقل شده است.

در برخى منابع کلامى شیعى نیز بدون اشاره به این حدیث، به جملاتى از کتاب حبقوق ناظر به بشارت به ظهور پیامبر اسلام استناد شده است که با عبارات ذکر شده در این حدیث اختلافاتى دارد. همچنین نام حبقّوق در دعاى امّ داود ـ که خواندن آن در روز نیمه رجب توصیه شده ـ ذکر شده است.

در متون حدیثى و روایى اهل‌سنّت ظاهراً از حضرت حبقّوق نامی‌ برده نشده است؛ اما فخررازى در التفسیر الکبیر خود به مناسبت نقل شواهدى از کتابهاى مقدّس یهود و نصارا در اثبات نبوت پیامبر اسلام، جملاتى از کتاب حبقّوق را نیز آورده است. همچنین کتاب حبقّوق را در زمره کتبى قرار داده که در آنها بشارت به بعثت پیامبر اسلام وجود دارد. در عین حال، عباراتى که در برخى از این منابع، چه شیعى چه سنّى از کتاب حبقّوق درباره بشارت به ظهور پیامبر اسلام نقل شده است، با عبارات نسخه موجود از این کتاب اختلافات بسیارى دارد، از جمله این که در نسخه کنونى نامى از رسول اکرم صلی الله علیه و آله برده نشده است.

کتاب حبقوق نبی

کتاب حبقوق اندک زمانی پیش از تبعید به بابل نوشته شد. حبقوق در این کتاب مردم را به ترک گناه و توبه دعوت مى کند و از مجازات آنها و حمله بابلی ها خبر مى دهد. او با وجود مشکلات زیاد، هیچ گاه از خدا دست برنمى دارد و در سرودى نشان مى دهد که در هر حال اعتمادش به خداست. مقصود نبی این بود تا نشان دهد که علی رغم حضور شرارت در دنیا، خدا بر اوضاع مسلط می باشد. حبقوق نبی این کتاب را احتمالاً بین سالهای ٦٠٥ و ٥٨٦ ق.م نوشته است. در کتابش سؤالی مطرح می کند مبنی بر این که چرا قوم یهود تا این حد پلید و گناهکار شده اند. او از آنان می خواهد که توبه کنند و از شرارت خود دست بردارند، و الّا خداوند دشمن شمالی آنان، بابلی ها را می فرستد تا سرزمین یهودا را با خاک یکسان کنند. در ضمن حبقوق اضافه می کند که خداوند به موقع خود بابلی ها را نیز که بدتر از یهودیان هستند نابود خواهد کرد.

حبقوق همچنین یادآور می شود که در زحمات و مشکلات باید بخاطر داشت که خداوند امین و وفادار است و باید به او اعتماد داشت. حبقوق در کتابش سؤالاتی مطرح می کند و منتظر می ماند تا خداوند به آنها پاسخ گوید.

در آخرین فصل کتاب، حبقوق دعای خود را به صورت سرودی ارائه می دهد. کلمات این سرود حاکی از ایمان حبقوق است به خدایی که با قدرت خویش عالم هستی را اداره می کند و بر آن تسلط کامل دارد. با وجود مشکلات و ناکامی های زندگی، ایمان حبقوق محکم و پابرجاست و او را از شادی خداوند سرشار می سازد: «هر چند درخت انجیر شکوفه ندهد و درخت انگور میوه نیاورد، هر چند محصول زیتون از بین برود و زمین ها بایر بمانند، هر چند گله ها در صحرا بمیرند و آغلها از حیوانات خالی شوند اما من شاد و خوشحال خواهم بود زیرا خداوند نجات دهنده من است». این است پیغامی که خداوند در رؤیا به حبقوق نبی نشان داد.

آرامگاه حبقوق نبی

درباره آرامگاه حضرت حبقوق روایت‌های مختلفی وجود دارد. یکی از آرامگاه‌های منسوب به وی در شهر کاداریم در فلسطین است. همچنین آرامگاهى منسوب به حضرت حبقّوق در جنوب‌غربى شهر تویسرکان استان همدان قرار دارد که از بناهاى ارزشمند تاریخى ایران است. سازمان میراث فرهنگى جمهورى اسلامى ایران در ۱۳۶۹ش این آرامگاه و محوطه اصلى آن را کشف کرد.

ساختمان آرامگاه احتمالاً از بناهاى قرون هفتم و هشتم هجری و متعلق به دوره سلجوقیان است. در منابع، نماى این بنا و اوصاف معمارى آن به‌ ویژه سقف مخروطى شکل آن که نمونه‌اى از آثار باارزش معمارى قدیم ایرانى است به‌ تفصیل گزارش شده و درباره وضع داخلى مقبره اطلاعاتى آمده است.

آرامگاه حبقّوق مورد احترام و تقدیس یهودیان و مسلمانان است و اهالى منطقه درباره کرامات وى حکایات فراوانى نقل می‌کنند.

پانویس

منابع

• سرگذشت زندگی حضرت حبقوق علیه السلام، کتابخانه طهور، تاریخ بازیابی: ۳ دی ماه ۱۳۹۲.
• دانشنامه جهان اسلام، "مدخل حبقوق" از پرویز سلمانى.