ام‌البنين
فاطمه بنت حزّام مشهور به ام البنین، از همسران امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع) و از شخصیت های محترم در میان شیعیان است.
او مادر حضرت عباس(ع) و سه پسر دیگر به نام های عبدالله، جعفر و عثمان است که هر چهار تن در روز عاشورا به شهادت رسیدند.
از آنجا که او مادر چهار پسر بود، به‌ام البنین مشهور شد. پس از شهادت امام حسین(ع)، ام البنین برای آن حضرت و فرزندانش سوگواری می‌کرد به طوری که دشمنان اهل بیت(ع) نیز با ایشان هم نوا می‌شدند.
در نگاه شیعیان مقدم کردن ام البنین، امام حسین(ع)را بر فرزندان خود در عزاداری و ادبش نسبت به فرزندان فاطمه زهرا(س) نشان از مقام بالای معرفت دینی او دارد.
مدفن ام البنین در قبرستان بقیع زیارتگاه شیعیان است .
محتویات
- ۱ نسب و درگذشت
- ۲ ازدواج با حضرت علی(ع)
- ۳ ام البنین بعد از واقعه کربلا
- ۳.۱ حضرت زینب و ام البنین
- ۳.۲ سوگواری ام البنین برای فرزندان
- ۴ سخن بزرگان درباره‌ام البنین
- ۵ پانویس
- ۶ منابع
نسب و درگذشت
پدر ام البنین ابوالمجْل حزّام بن خالد، از قبیله بنی کلاب و مادرش لیلی یا ثمامه دختر سهیل بن عامر بن مالک است.
از تاریخ وفات ام البنین اطلاع دقیقی در دست نیست. معروف است که روز ۱۳جمادی الثانی سالروز رحلت او است. پیکر او دربقیع، در جوار امام حسن مجتبی(ع) و فاطمه بنت اسد(ع) و دیگر شخصیت‌های مدفون در آن جا مدفون است.
ازدواج با حضرت علی(ع)
روایت است که پس از وفات حضرت فاطمه(ع) در ۱۱ق، امام علی(ع) با برادرش عقیل که در نسب شناسی عرب شهره بود، درباره انتخاب همسری که اصیل باشد و فرزندانی دلیر و جنگاور بیاورد، مشورت کرد و عقیل، فاطمه بنت حزام بن خالد را پیشنهاد کرد و گفت در میان عرب دلیرتر از مردان بنی کلاب دیده نشده‌اند و علی(ع) با او ازدواج کرد.
ثمرۀ این ازدواج ۴ پسر به نام‌های عباس، عبدالله، جعفر و عثمان بود. این ۴ تن به شجاعت و دلیری مشهور بودند و از این رو فاطمه را ام البنین [= مادر پسران] نامیدند. هر چهار فرزند ام البنین در کربلا در کنار برادر و پیشوای خود امام حسین(ع) به شهادت رسیدند.
گفته‌اند او پس از چندی به امام علی (ع) پیشنهاد داد که به جای فاطمه، که اسم اصلی‌اش بود، او را ام البنین صدا زنند، تا حسنین(ع) از ذکر نام فاطمه توسط حضرت علی(ع) به یاد مادرشان، فاطمه زهرا(س) نیفتاده و خاطرات تلخ گذشته در ذهنشان تداعی نگردد.
ام البنین بعد از واقعه کربلا
ام البنین در واقعه کربلا حضور نداشت، اما هنگامی که کاروان اسرای کربلا وارد مدینه می‌شد، شخصی خبر شهادت فرزندانش را به ایشان داد ولی ایشان گفت : از حسین(ع) برایم بگویید. ام البنین وقتی شنید ۴ فرزندش همراه امام حسین(ع) کشته شده‌اند، گفت :ای کاش فرزندانم و تمامی آنچه در زمین است فدای حسین می‌شد و او زنده می‌ماند. این سخن او را دلیل اخلاص کامل او به اهل بیت و امام حسین(ع) دانسته‌اند.
حضرت زینب و ام البنین
آورده‌اند که حضرت زینب(س) پس از ورود به مدینه به دیدار ام البنین رفت و شهادت فرزندان ایشان را به او تعزیت گفت و این از جایگاه بلند ام البنین حکایت دارد.
سوگواری ام البنین برای فرزندان
پس از خبر شهادت فرزندان ام البنین، ایشان هر روز با نوه‌اش عبیدالله (فرزند عباس) به قبرستان بقیع می‌رفت و در آنجا اشعاری که خود سروده بود، می‌خواند و دردمندانه می‌نالید و می‌گریست. اهل مدینه گرد ایشان جمع می‌شدند و با او در گریستن همنوا می‌شدند. حتی گفته‌اند مروان بن حکم نیز با آنان همراه می شد و می‌گریست. ایشان در رثای حضرت عباس(ع) این اشعار را سروده بودند و می‌خواندند:
یا من رَاَی العباس کرّ *** علی جماهیر النقد
و وراه من ابـنـاء حیدر ***کل لیث ذی لبد
انبئّت اَنّ ابنی اصیب ***براسه مقطوع ید
ویلی علی شبلی اما ***ل براسه ضرب العمد
لو کان سیفک فی ید ***یک لما دنا منه احد
«ای کسی که عباس را دیدی که بر دشمن حمله می‌کرد و فرزندان حضرت علی(ع) پشت سر او بودند. می‌گویند دست فرزندم قطع شده و بر سرش عمود فروده آمده. اگر شمشیرت را در دست داشتی کسی به تو نزدیک نمی‌شد.» او را ادیب و شاعری فصیح و اهل فضل و دانش دانسته‌اند.
سخن بزرگان درباره‌ام البنین
زین الدین عاملی، معروف به شهید ثانی درباره حضرت ام البنین(ع) میگوید: «ام البنین از بانوان با معرفت و پر فضیلت بود. نسبت به خاندان نبوت، محبت و دلبستگی خالص و شدید داشت و خود را وقف خدمت به آن‌ها کرده بود. خاندان نبوت نیز برای او جایگاه والایی قائل بودند و به او احترام ویژه میگذاشتد. در روزهای عید، به احترام او به محضرش می‌رفتند و به ایشان ادای احترام می‌کردند.»
سید محمود حسینی شاهرودی (متوفی ۱۷ شعبان ۱۳۹۴ هجری قمری) گوید: «من در مشکلات، صد مرتبه صلوات برای مادر حضرت ابوالفضل العباس(ع)، ام البنین(ع)، می‌فرستم و حاجت می‌گیرم.»
سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه می‌نگارد: «ام البنین(ع) شاعری خوش بیان و از خانواده‌ای اصیل و شجاع بود.»
مقرم میگوید: «ام البنین از بانوان با فضیلت به شمار می‌رفت. وی حق اهل بیت را خوب می‌شناخت و در محبت و دوستی با آنان خالص بود و متقابلا خود در میان آنان جایگاه بلند و مقام ارجمندی داشت.» علی محمد علی دُخَیل، نویسنده معاصر عرب در وصف این بانوی بزرگوار مینویسد: «عظمت این زن (ام البنین) در آنجا آشکار می‌‌شود که وقتی خبر شهادت فرزندانش را به او می‌‌دهند، به آن توجه نمی‌کند، بلکه از سلامت حضرت امام حسین(ع) می‌‌پرسد؛ گویی امام حسین(ع) فرزندِ اوست نه آنان.»
باقر شریف قرشی؛ نویسنده کتاب عباس بن علی، رائد الکرامة در فضیلت حضرت ام البنین(ع) مینویسد: «در تاریخ دیده نشده است که زنی نسبت به فرزندان هووی خود محبتی خالصانه ورزد و آنان را بر فرزندان خویش پیش‌تر بدارد، جز این بانوی پاک؛ یعنی ام البنین(ع).»
پانویس
- ↑ طبری، ج۴، ص۱۱۸.
- ↑ ابن عنبه، ص۳۵۶؛ غفاری، ص۱۷۴.
- ↑ ابن عنبه، ص۳۵۷.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، ص۸۲ -۸۴؛ ابن عنبه، ص۳۵۶؛ حسّون، ص۴۹۶.
- ↑ حسون، ص۴۹۶-۴۹۷؛ محلاتی، ج۳، ص۲۹۳.
- ↑ موسوی، ص۱۶
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، ص۸۵
- ↑ شبر، ادب الطف، ج۱، ص۷۱
- ↑ ریاحین الشریعه، ذبیح الله محلاتی، ج ۳، ص۲۹۴ و تنقیح المقال، ج۳، ص۷۰
- ↑ حسون، ص۴۹۶-۴۹۷.
- ↑ ستاره درخشان مدینه؛ حضرت ام البنین، ص۷
- ↑ چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس(ع)، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ اعیان الشیعه، ج۸، ص۳۸۹.
- ↑ مقرم،العباس(ع)، ص۱۸.
- ↑ العباس(ع)، ص۱۸.
- ↑ العباس بن علی؛ رائد الکرامة و الفداء فی الاسلام، ص۲۳
منابع
- ویکی شیعه
- ابن عنبه، احمد، عمدة الطالب، نجف، ۱۳۸۱ق /۱۹۶۱م.
- ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، به کوشش احمد صقر، قاهره، ۱۳۶۸ق /۱۹۴۹م.
- باقر شریف القرشی،العباس بن علی؛ رائد الکرامة و الفداء فی الاسلام،، دار الکتاب الاسلامی، ص۲۳، برگرفته از: ام البنین؛ نماد از خود گذشتگی.
- حسون، محمد و ام علی مشکور، اعلام النساءالمومنات، تهران،۱۴۱۱ق.
- شبر، جواد، أدب الطف، أو، شعراء الحسین علیه‌السلام من القرن الأول الهجری حتی القرن الرابع عشر، دار المرتضی، بیروت.
- طبری، تاریخ ؛ ناشر مکتبه ارومیه، ارومیه.
- علی محمد علی دخیل العباس بن امیرالمؤمنین علیه‌السلام، لبنان ـ بیروت، مؤسسة اهل البیت، ۱۴۰۱ ه. ق.
- غفاری، حسن، تعلیقات بر مقتل الحسین ابومخنف، قم، ۱۳۶۴ش.
- محلاتی، ذبیح الله، ریاحین الشریعة، تهران، ۱۳۶۴ش.
- موسوی مقرم، عبدالرزاق، قمر بنی هاشم، نجف، ۱۳۶۹ق / ۱۹۵۰م.