علم معانی
«علم معانی» علم به اصول و قواعدی است که به یاری آنها کیفیت مطابقت کلام با مقتضای حال و مقام شناخته می شود. موضوع آن الفاظی است که رساننده مقصود متکلم باشد و فایده آن آگهی بر اسرار بلاغت است در نظم و نثر.
تعریف علم معانی
علم معانی، دانشی است که با آن، شناخت حالات گوناگون کلام برای هماهنگ شدن با حال شنونده یا مخاطب میسّر می‌گردد. به تعبیر دیگر، گوینده سخندان (بلیغ)، سخنش را به میزان آگاهی شنونده و برابر با اندیشه مخاطب و اندازه شوق او یا عدم اشتیاقش ادا کرده و مقصودی خاص را منظور دارد.
علم معانی معمولاً در کنار علم بیان به صورت «علم معانی و بیان» تعبیر می شود. علم معانی یکی از فنون بلاغت است. دانشمند معاصر، فؤاد سزگین، علم معانی را «نحو انشائی» می‌خواند.
آنچه موجب شد تا دانشمندان ادیب به این دانش توجه نمایند، همه برای کشف شیوایی و فصاحت کلام خداوند سبحان در آخرین کتاب آسمانی (قرآن کریم) بوده است.
مباحث علم معانی
در این علم از چند مبحث اساسی که هر یک منقسم به اقسامی می شود بحث می کنند، زیرا کلام یا خبری است و یا انشائی؛ در صورت اول بحث در «اسناد» و تحقیق در «مسندالیه» و متعلقات آن پیش می آید. اسناد ممکن است به نحو «قصر یا حصر» صورت پذیرد و جمله های خبری و انشائی که در کنار یکدیگر قرار گیرند می توانند به هم معطوف گردند (وصل) و یا به نحو انفصال از یکدیگر آورده شوند (فصل)، و همچنین می توان معنی مقصود را در کمترین کلمات (ایجاز) و یا در کلمات بسیار (اطناب) و یا در کلماتی که مساوی معنی باشد (مساوات) آورد.
بنابراین مباحث زیر در علم معانی مورد بحث قرار می گیرد:
- اسناد خبری (خبر، مسندالیه، مسند)
- قصر.
- انشاء.
- وصل و فصل.
- ایجاز و اطناب و مساوات.
پانویس
- ↑ لغت نامه دهخدا، ذیل واژه معانی، به نقل از آیین سخن، تألیف دکتر صفا، ص ۱۰.