محدث نوری

میرزا حسین نوری (۱۳۲۰-۱۲۵۴ ق) مشهور به «محدّث نوری»، از محدثان و محققان شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان میرزای شیرازی است. محدث نوری دارای آثار متعددی در علوم مختلف اسلامی از جمله «مستدرک الوسائل» است. آقا بزرگ تهرانی و شیخ عباس قمی از شاگردان او هستند.

تحصیل و اساتید

حسین بن محمدتقی نوری در هیجدهم شوال در ۱۲۵۴ شهر نور استان مازندران به دنیا آمد. وی در همان سال‌های آغازین عمر، تحصیلاتش را از موطن خود آغاز نمود و سپس در تهران، نزد شیخ عبدالرحیم بروجردی (که پدر زن محدث نوری نیز می باشد)، علم آموزى را دنبال کرد. در سن ۱۹ سالگی، براى فراگیرى علوم و معارف اسلامی، به نجف اشرف مهاجرت نمود و در آن‌جا، نزد اساتید بنام و پر آوازۀ روزگار خویش، از جمله میرزای شیرازی، کسب فیض و علم نمود.

محدث نوری همچنین در کربلا از محضر آیت الله شیخ عبدالحسین تهرانی معروف به «شیخ العراقین» استفاده کرده و پس از آن در درس آیت الله شیخ مرتضی انصاری‌ که در نجف اشرف دایر بود حاضر می‌شود. استفاده از افادات شیخ اعظم بیش از چند ماه طول نمی‌کشد زیرا در همین زمان (۱۲۸۱ ق.) شیخ انصاری دار فانی را وداع می‌گوید.

برخی دیگر از اساتید ایشان عبارتند از:

1. فقیه فاضل، ملا محمدعلی محلاتی (۱۲۳۲ ـ ۱۳۰۶ ق).
2. جمال السالکین، آخوند ملا فتحعلی سلطان آبادی (۱۳۱۲ ق).
3. فقیه کبیر، ملا شیخ علی خلیلی (۱۲۲۶ ـ ۱۲۷۹ ق).
4. معزالدین سید مهدی قزوینی (۱۲۲۲ ـ ۱۳۰۰ ق).
5. میرزا محمدهاشم خوانساری (۱۲۳۵ ـ ۱۳۱۸ ق).
6. آیت الله ملا علی کنی (۱۲۲۰ ـ ۱۳۰۶ ق).

شاگردان و راویان

برخی از شاگردان محدث نوری عبارتند از:

1. شیخ آقا بزرگ تهرانی، نویسنده «الذریعه الی تصانیف الشیعه» در ۲۶ جلد.
2. حاج شیخ عباس قمی، محدث بزرگ صاحب کتاب مفاتیح الجنان.
3. مصلح مجاهد آیت الله شیخ محمدحسین کاشف الغطاء (۱۲۹۴ ـ ۱۳۷۳ ق) از آثار پرارج او در عالم ادب قصیده‌ای است غرا در دفاع از مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه شریف که چکیده‌ای از کتاب کشف الاستار استادش محدث نوری است.
4. اندیشمند نامی آیت الله علامه سید عبدالحسین شرف الدین عاملی (۱۲۹۰ ـ ۱۳۷۷ ق).
5. شیخ اسماعیل اصفهانی.
6. شیخ مرتضی بن محمد عاملی.
7. سید جمال الدین عاملی اصفهانی.
8. حاج شیخ محمدباقر بیرجندی (۱۲۷۶ ـ ۱۳۵۲ ق.) مؤلف کبریت احمر.
9. حاج شیخ علی اکبر نهاوندی.
10. حاج شیخ علی زاهد قمی (۱۲۷۳ ـ ۱۳۷۱ ق).
11. حاج شیخ محمدتقی قمی.
12. عارف واصل میرزا جواد آقا ملکی تبریزی.
13. حاج میرزا ابوالفضل تهرانی معروف به کلانتری نوری و نویسنده «شفاء الصدور فی زیارة العاشور».
14. شیخ جعفر نوری نجمی.
15. سید علم الهدی نقوی کابلی (متولد ۱۲۸۸ ق).
16. آقا میرزا محمد تهرانی (متولد ۱۲۸۱ ق).
17. شیخ مهدی نوری، برادرزاده محدث نوری. ایشان پیش عمویش رسائل و مکاسب و ... آموخته بود.
18. شیخ جلیل محمدحسن آل کبه (۱۲۶۹ ـ ۱۳۳۳ ق).
19. صدر الاسلام حاج میرزا علی اکبر همدانی معروف به دبیر که ابوالمکارم هم خوانده می‌شود.
20. حاج میرزا محمد ارباب قمی (۱۲۷۳ ـ ۱۳۴۱ ق).
21. شیخ علی اکبر همدانی (۱۲۷۰ ـ ۱۳۲۵ ق) نویسنده ناسخ التفاسیر.
22. پسر خواهرش و دامادش شیخ شهید، آیت الله شیخ فضل الله نوری (۱۲۹۵ ـ ۱۳۲۷ ق)
23. آیت الله شیخ محمدتقی بافقی (۱۲۹۲ ـ ۱۳۲۵ ق).

همچنین محدث نوری «شیخ روایتی» بسیاری از دانشوران نامی است که از بابت نمونه علمای زیر نام برده می‌شود:

1. آیت الله سید محسن امین عاملی (۱۲۸۴ ـ ۱۳۷۱ ق) نویسنده اعیان الشیعه.
2. آیت الله میرزا محمدحسین نائینی (متوفای ۱۳۵۵ ق).
3. حاج شیخ محمدهادی بیرجندی (۱۲۷۷ ـ ۱۳۶۶ ق) معروف به هادوی و متخلص به «هادی».
4. حاج شیخ محمدباقر همدانی (متوفای ۱۳۳۳ ق) از شاگردان عارف نامی ملا حسینقلی همدانی.
5. فدا حسین کهنویی مشهور به نظیر حسن‌ (متولد ۱۲۷۸ ق).
6. منیرالدین بروجردی (۱۲۶۹ ـ ۱۳۴۱ ق.) نوه دختری میرزای قمی (صاحب «قوانین الاصول»).
7. علامه مجاهد شیخ محمدجواد بلاغی (۱۲۸۲ ـ ۱۳۵۲ ق) نویسنده تفسیر آلاء الرحمن.
8. شیخ محمدعلی کچویی اردستانی (متوفای حدود ۱۳۳۵ ق).
9. حاج شیخ عبدالکریم حائری، مؤسس حوزه علمیه قم، (متولد حدود ۱۲۷۶ ـ ۱۳۵۵ ق).
10. سید حسن صدرالدین موسوی کاظمینی، نویسنده «تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام».
11. سید هبة الدین شهرستانی، نویسنده «الهیئة والاسلام».
12. علامه سید شمس الدین محمود حسینی مرعشی (۱۲۶۰ ـ ۱۳۳۸ ق).
13. شریف الاسلام سید اسماعیل مرعشی نجفی نویسنده قانونچه در علم طب.
14. حاج میرزا علی حسینی مرعشی شهرستانی، شارح و جیزه شیخ بهایی در علم حدیث شناسی.
15. شیخ محمد حرزالدین نجفی نویسنده معارف الرجال.
16. شیخ مهدی حکمی قمی مشهور به پایین شهری.
17. حاج میرزا حسن علیاری تبریزی فرزند حاج ملا علی علیاری سردرودی.
18. حاج شیخ عبدالنبی نوری (۱۳۴۳-۱۲۵۴ ق).
19. آقا ضیاءالدین عراقی (متوفی ۱۳۶۱ ق).

آثار و تألیفات

«هر کس با چشم باز و با در نظر گرفتن شرایط آن روزگار، به آثار خطیر نوری نظر کند، آثاری که در آن ها دقت و تحقیق موج می‌زند، شک و تردید نخواهد کرد که او مؤید به روح القدس بود».

آثار محدث نوری با ملاحظه ترتیب در تاریخ تألیف، چنین است:

1. مواقع النجوم، شجره نامه‌ای است در سلسله اجازات نوریان، و نخستین اثر او است که در ۲۱ سالگی نوشته است.
2. نفس الرحمن فی فضائل سیدنا سلمان، حدیثی است از حیات سلمان فارسی که در شهر کربلا به سال ۱۲۸۳ ق تألیف لطیف آن تمام شده است.
3. دارالسلام، در دو جلد، درباره خواب و تعبیر خواب و...، و جلد دوم در اخلاق و... است که در ۱۲۹۲ ق، در سرزمین سامرا تألیف آن تکمیل شده است.
4. فصل الخطاب فی تحریف کتاب رب‌ الارباب (تألیف: ۱۲۹۲ ق. در نجف، چاپ: ۱۲۹۸ ق).
5. معالم العبر (تألیف: ۱۲۹۶ ق. در شهر سامرا).
6. میزان السماء (تألیف: ۱۲۹۹ ق. تهران).
7. کلمه طیبه: (تألیف: ۱۳۰۱ ق. چاپ نخست: بمبئی ۱۳۵۲ ق، در ۶۱۶ صفحه).
8. جنة المأوی: (تألیف: ۱۳۰۲ ق) تصنیفی است در مقام امام مهدی عجل الله تعالی فرجه.
9. فیض القدسی: (تألیف: ۱۳۰۲ ق، سامرا) اولین کتاب مستند و معتبر در خصوص زندگانی علامه مجلسی. این کتاب چندی پیش به قلم مترجم معاصر حجه الاسلام سید جعفر نبوی به فارسی ترجمه و منتشر شد.
10. بدر مشعشع: (تألیف: ۱۳۰۸ ق.) در شرح حال فرزندان موسی مبرقع پسر امام جواد علیه السلام است که همراه با تقریظ و تأیید میرزای بزرگ چاپ شد.
11. کشف الأستار عن وجه الغائب عن الأبصار (۱۳۱۸ ق.) پرتوی است از حُسن دل انگیز حضرت مهدی روحی فداه.
12. صحیفه ثانیه علویه (۱۳۰۳ ق.).
13. صحیفه اربعه سجادیه.
14. سلامة المرصاد (۱۳۱۷ ق).
15. مستدرک مزار بحار.
16. حاشیه بر منتهی المقال.
17. ظلمات الهاویه در معایب معاویه و...
18. النجم الثاقب فی احوال الامام الحجة الغائب (۱۳۰۳ ق) پر انتشارترین کتاب محدث نوری.
19. موالید الائمه.
20. شاخه طوبی.
21. دیوان شعر، که با نام «مولودیه» چاپ شده است.
22. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بزرگترین اثر محدث نوری و معتبرترین مجموعه مفصل روایی که پس از وسائل الشیعه نوشته شده که مرجعی معتبر برای مجتهدان است و هیچ فقیهی از آن بی‌نیاز نیست.
23. لؤلؤ و مرجان (۱۳۱۹ ق.) نخستین کتاب مستقلی است که در ردّ خرافات مربوط به حماسه عاشورا، سخن می‌گوید و با صمیمیت و صداقت از مداحان و منبریانِ محترم می‌خواهد که در این کار حساس و حیاتی، به هیچ وجه ارکان سه گانه راستگویی، درست گویی و اخلاص را فراموش نکنند و با فدا کردن علم و عقل در پای عشقِ فرضی، آبروی همه را نبرند... .
24. تحیة الزائر، از متون زیارتی است.
25. تقریرات بحث استادش شیخ العراقین.
26. تقریرات درس استاد دیگرش میرزای بزرگ.
27. اربعونیات، همان که در حاشیه «کلمه طیبه» چاپ شده است.
28. اخبار حفظ القرآن.
29. رساله‌ای در شرح حال مولی ابی الحسن شریف عاملی فتونی که در ۱۲۷۶ ق. نوشته است.
30. کشکول، گلستانی که گلبرگ های گوناگونی را شامل می‌شود.
31. حواشی بر «توضیح المقال» ملا علی کنی که در آخر رجال ابی علی چاپ شده است.
32. رساله فارسی در جواب به شبهات کتاب «فصل الخطاب» و در رد، تحریف قرآن مجید. تذکر این نکته ضروری است که علاوه بر کتاب القرآن در ضمن مستدرک الوسائل، محدث نوری سه کتاب دیگر نیز در علوم قرآنی نوشته است و بی‌گمان با چشم پوشی از هر کدام از این چهار کتاب، قضاوت در حق نوری و او را متهم به تحریف، ناقص و ناروا خواهد بود.
33. ترجمه جلد دوم دارالسلام به فارسی.
34. اجوبة المسائل.
35. حواشی بر «رجال» ابی علی که نیمه تمام مانده و غیر از شماره ۳۱ می‌باشد.
36. فهرست کتابخانه کم نظیر خویش که به ترتیب الفبایی نوشته شده و در مقدمه‌اش به تفصیل در خصوص کتاب و نویسندگی سخن گفته است.
37. نامه‌ها و اجازه‌نامه‌ها و اعلامیه‌ها. اگر در کتابی گردآوری شود گنجینه گرانبهایی را تشکیل خواهد داد. بیش از ده نامه از محدث نوری که در جواب نامه‌های میر حامد حسین هندی نویسنده «عبقات الانوار» نوشته شده است در مجله نور علم، البته بخش های بریده‌ای از آن ها چاپ شد. و بسیاری از نامه‌ها و... که در لابه‌لای کتاب ها و... پراکنده‌اند.

وفات

مرحوم میرزا حسین نوری، سرانجام در ۲۷ جمادی الثانی سال ۱۳۲۰ قمری (در ۶۶ سالگی) در نجف دار فانی را وداع گفت و بنا به وصیت خودش در یکی از ایوان های آستان قدس حرم امیرالمومنین علیه السلام به خاک سپرده می‌شود.

پانویس

منابع

• گلشن ابرار، جلد ۱، زندگی نامه "محدث نوری" از صحتی سردرودی.
• سید حسین فلاح زاده ابرقویی، "روش حدیثی محدث نوری در مستدرک الوسائل"، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بازیابی: ۲۳ بهمن ۱۳۹۲.

پیوندها

• زندگينامه

• کتاب مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل

• کتاب كشف الأستار عن وجه الغائب عن الأبصار

• کتاب نجم الثاقب

آرشیو عکس و تصویر

• قبور حسین نوری و عباس قمی، در حرم امام علی علیه السلام