سید علی موسوی بهبهانی
آیت الله سید علی موسوی بهبهانی (۱۳۹۵-۱۳۰۲ ق)، از مراجع تقلید و فقهای مجاهد شیعه در قرن چهاردهم هجری و از شاگردان آخوند خراسانی بود. خدمات و فعالیتهای علمی، اجتماعی و سیاسی متعدد، از ایشان شخصیتی ماندگار به یادگار گذاشته است.
| نام کامل | سید علی موسوی بهبهانی |
| زادروز | ۱۳۰۲ قمری |
| زادگاه | بهبهان |
| وفات | ۱۳۹۵ قمری |
| مدفن | اهواز |
| اساتید |
آخوند خراسانی، سید محمدکاظم یزدی، میرزا محمدحسن بهبهانی،... |
| شاگردان |
سید محمدرضا شفیعی دزفولی، سید عباس حسینی کاشانی، شیخ ناصر حمادی، شیخ محمدحسن مظاهری،... |
| آثار |
مصباح الهدایه فی اثبات الولایه، القواعد الکلیه فیما یبتنی علیه کثیر من معضلات مسائل الفقه والاصول، اساس النحو، حاشیه عروة الوثقی،... |
محتویات
ولادت و خاندان
سید علی موسوی بهبهانی، در سال ۱۳۰۲ یا ۱۳۰۳ هـ.ق در شهر بهبهان قدم به عرصه وجود نهاد. پدرش، آقا سید محمد از نوادگان سید عبدالله بلادی بحرینی و از علمای بهبهان بود. جدش آقا سید علی معروف به مقدس، از معاریف شهرستان بهبهان بود.
تحصیل و استادان
آیت الله سید علی موسوی بهبهانی دروس مقدماتی را در بهبهان، تا ۱۸ سالگی نزد آقا میرزا محمدحسن بهبهانی، آقا شیخ عبدالرسول بهبهانی، آیت الله سید محمد ناظم الشریعه بهبهانی و علمای دیگر بهبهان فراگرفت. از آغاز تحصیل، آثار نبوغ و استعداد در سیمای وی آشکار بود، به طوری که بارها استادانش این موضوع را یادآور شدند.
وی اواخر سال ۱۳۲۲ ه.ق برای ادامه تحصیل، از بهبهان عازم نجف اشرف شد؛ در آن هنگام مجتهدی متجزّی بود. بهبهانی ۶ سال در درس آخوند خراسانی و آیت الله سید محمدکاظم یزدی شرکت کرد و سطح عالی فقه و اصول را فراگرفت. بیشترین استفاده علمی او از محضر آیت الله سید محسن کوه کمری بود.
تدریس و شاگردان
بهبهانی در سال ۱۳۲۸ ه.ق از نجف به بهبهان برگشت و در این شهر ازدواج کرد و به تدریس علوم اسلامی پرداخت و سال بعد عازم عتبات عالیات شد. بیماری باعث شد که بهبهانی یک سال بیشتر در عراق نماند و مجددا به شهر بهبهان برگردد. وی ۷ سال در حوزه علمیه بهبهان، به تدریس پرداخت و در سال ۱۳۳۸ ه.ق به درخواست گروهی از شاگردان ممتاز آیت الله سید محسن کوه کمری، برای سومین بار عازم نجف اشرف شد. بهبهانی پس از تهیه منزل، به ایران بازمی‌گردد تا خانواده خود را نیز به نجف ببرد.
بهبهانی همراه همسرش به سوی عراق حرکت می‌کند، اما بیماری همسرش در رامهرمز که در مسیر راه بهبهان ـ اهواز قرار داشت، سبب شد تا برای معالجه همسرش در رامهرمز بماند. مردم رامهرمز با اصرار از وی خواستند تا در شهرشان اقامت کند و به ارشاد آن ها بپردازد. او برای رفتن به عتبات عالیات استخاره کرد که خوب نیامد؛ لذا ماندگار شد. بهبهانی ۲۳ سال (۱۳۳۹ ـ ۱۳۶۲ ه.ق) در رامهرمز، به هدایت مردم پرداخت. و بیشتر مردم رامهرمز از وی تقلید می‌کردند.
آیت الله بهبهانی در سال ۱۳۶۲ ه.ق برای چهارمین بار به قصد زیارت ائمه اطهار علیهم السلام به عتبات عالیات مشرف می‌شود و بنا به درخواست آیت الله سید حسین طباطبایی قمی ـ که مرجع تقلید و رئیس حوزه علمیه کربلا بود ـ در کربلا اقامت گزید. او دو سال در حوزه علمیه کربلا، به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و بعد از آن، به نجف رفت. در همان آغاز ورود او به نجف، جمعی از فضلا و دانشمندان از وی درخواست نمودند تا تدریس را آغاز نماید، او نیز به تدریس خارج فقه پرداخت. توانایی علمی او چنان بود که یکی از فضلای باسابقه نجف اشرف پس از شرکت در درس او گفت: «چیز عجیبی است! مباحثی که آقای... (یکی از فقیهان بزرگ نجف اشرف که استاد بلامنازع آن روز نجف بود) مدت‌ها درباره آن بحث و بررسی نموده است، آقای بهبهانی با مختصر توضیحی و به بهترین وجهی آن را حل کرد».
آیت الله بهبهانی در سال ۱۳۸۶ هـ.ق برای تغییر آب و هوا به اصفهان می‌رود. علما و مردم متدین اصفهان به او پیشنهاد نمودند که در اصفهان اقامت گزیند. از آنجا که خوزستان به وی احتیاج داشت و سرمای اصفهان در پاییز و زمستان برای وضعیت جسمانی او مناسب نبود، ناگزیر بنا می‌گذارد که بهار و تابستان را در اصفهان بماند و پاییز و زمستان را در خوزستان. این برنامه تا آخر عمر ایشان ادامه داشت.
مبنا و مکتب علمی آیت الله بهبهانی بر اساس مکتب آقا شیخ هادی تهرانی استوار بود، که آن را ـ که عبارت بود از «قاعده مقتضی و مانع» ـ از استاد علامه‌اش مرحوم آقا سید محسن کوه کمری تبریزی به ارث برده بود. او در علم صرف و نحو و معانی و بیان چنان مسلط بود که انسان را به یاد «ابن هشام» و «تفتازانی» می‌انداخت و در این علوم کتاب‌ها و مقالاتی به یادگار نهاده است. او در حدیث، تفسیر، رجال و درایه نیز استادی توانا بود.
آیت الله بهبهانی در مدت حضور در اهواز به عنوان یکی از مراجع تقلید مطرح شد و وقتی جهت زیارت به قم مشرف شد، آیات عظام: امام خمینی و شریعتمداری، از او دیدن کردند که نشان از جایگاه علمی وی دارد. امام خمینی که دقت علمی او را می‌دانست، از وی به عنوان «سید العلما» یاد کردند.
شاگردان:
آیت الله بهبهانی بیش از نیم قرن تدریس کردند و شاگردان فراوانی در حوزه‌های علمیه بهبهان، رامهرمز، کربلا، نجف، اهواز و اصفهان تربیت کردند که به برخی از آنان اشاره می‌کنیم:
- حجت الاسلام سید محمدرضا شفیعی دزفولی: نویسنده مصباح الهدایه، اتمام الحجه، تنزیه سید الانبیاء و فضایح الصوفیه
- علامه سید عباس حسینی کاشانی: نویسنده حدائق الانس، منهاج الجنان و احسن الجزاء
- جواد تارا: استاد دانشگاه تهران و نویسنده خداشناسی یا رشد حکمت در اسلام
- حجت الاسلام شیخ ناصر حمادی: نویسنده صفایا العقول فی علم الاصول و مرآت الواقع
- حاج شیخ محمدحسن مظاهری کرونی فرزند آقا شیخ علی. آیت الله بهبهانی به دعوت وی به اصفهان آمد.
- حاج شیخ علی محمد ابن العلم: نویسنده منتخبات ابن العلم
- حجت الاسلام حاج سید محمدکاظم آل طیب
- حاج سید محمد بن سید نعمت الله جزایری: نویسنده نابغه فقه و حدیث (شرح حال سید نعمت الله الجزایری)، تذکره شوشتر و شجریه نوریه.
اجازه روایی:
عده‌ای که از ایشان اجازه روایی دارند، عبارتند از آیات و حجج اسلام:
- سید محمدعلی روضاتی
- سید عباس حسینی کاشانی
- سید علی شفیعی
- علی دوانی
- ابوالحسن انصاری دزفولی
- سید محمدرضا شفیعی.
آثار و تألیفات
- مصباح الهدایه فی اثبات الولایه: این کتاب که نخستین و مشهورترین اثر وی می‌باشد، درباره ۴۰ آیه قرآن کریم درباره شایستگی ائمه اطهار علیهم السلام برای زمامداری جامعه اسلامی و نقل چهل حدیث در تفسیر آن‌ها از طریق شیعه و سنی است. این کتاب تاکنون دو بار به فارسی ترجمه شده است. سید محمدرضا شفیعی دزفولی آن را با نام «مفتاح العنایه فی ترجمه مصباح الهدایه» و علی دوانی با نام «فروغ هدایت» ترجمه کرده است.
- القواعد الکلیه فیما یبتنی علیه کثیر من معضلات مسائل الفقه والاصول: جلد اول این کتاب در سال ۱۳۷۴ ه.ق و جلد دوم آن در سال ۱۳۸۰ ه.ق در تهران انتشار یافت.
- «الاشتقاق» یا «کشف الاستار عن وجه الاسرار المودعه فی الروایه الشریفه»: درباره حدیث معروف ابوالاسود دُئلی راجع به مبدأ علم نحو و ادبیات زبان عربی به نقل از حضرت امام علی علیه السلام می‌باشد که در سال ۱۳۸۱ ه.ق در تهران چاپ شد.
- اساس النحو: این کتاب در علم نحو و شناخت مبانی زبان عربی و به سبکی کاملاً نو، مباحث گوناگون ادبیات عرب و علم نحو را مورد بحث و بررسی قرار داده و اشتباهات دانشمندان این علم را روشن ساخته و در سال ۱۳۸۵ ه.ق در تهران منتشر شده است.
- حاشیه عروة الوثقی: در سال ۱۳۹۰ ه.ق در قم چاپ شد.
- بیست پرسش و پاسخ آن: این کتاب مشتمل بر مسائل مختلف اعتقادی است و در سال ۱۳۹۰ ه.ق در قم چاپ شد.
- التوحید الفائق فی معرفه الخالق: این کتاب درباره کلام و حکمت الهی است و در سال ۱۳۸۰ ه.ق تجدید چاپ شد.
- مقالات حول مباحث الالفاظ: درباره علم اصول است و جلد اول آن در سال ۱۳۳۵ ه.ق در تهران چاپ شد.
فعالیتهای اجتماعی و سیاسی
آثار خیریه:
- تأسیس دارالعلم (مدرسه علمیّه) آیت الله بهبهانى در اهواز
- احداث ۴۰ مسجد در کهکیلویه و بویراحمد
- تأسیس دبستان و دبیرستان دخترانه اسلامى در اهواز
- تأسیس درمانگاه حجتیه در خیابان سروش اصفهان
- تأسیس رادیولوژى مهدیه در اصفهان
- کمک به بازسازى خانه هاى آسیب دیدگان سیل قریه «اَشَنْ» (از توابع مهردشت علویجه اصفهان)
- تأسیس مؤسسه تبلیغاتى آیت الله بهبهانى.
فعالیتهای سیاسی:
- در نیمه دوم سال ۱۳۴۱ ه.ش، رژیم پهلوی تصمیم گرفت انجمن ایالتی و ولایتی را در شهرها ایجاد نماید، ولی روحانیون به سبب مسائل خلاف شرعی که در این طرح گنجانیده شده بود، با این اقدام دولت به شدت مخالفت کردند. علمای طراز اول کشور، از جمله امام خمینی، آیت الله بهبهانی و... با صدور اعلامیه و سخنرانی، به مخالفت با این طرح برخاستند. بعد از مدت‌ها که مبارزات روحانیون و مردم اوج گرفت، رژیم پهلوی طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی را رها کرد.
- در تاریخ ۲/۱/۱۳۴۲ (مطابق با ۲۵ شوال، سالروز شهادت امام صادق علیه السلام) مزدوران رژیم پهلوی به مدرسه فیضیه حمله کردند، که منجر به زخمی شدن و شهادت شماری از طلاب گردید. اعلامیه‌های زیادی از سوی مراجع تقلید، در محکومیت اقدام رژیم صادر گردید. آیت الله بهبهانی نیز به این عمل اعتراض کرد.
- پس از دستگیری امام خمینی در سال ۱۳۴۲، شماری از علمای شهرستانها به عنوان اعتراض به دستگیری امام خمینی، در تهران اجتماع کردند. آیت الله بهبهانی نیز در این اجتماع شرکت داشت و در این راستا، اعلامیه بسیار تندى علیه دستگاه پهلوى صادر کرد که در آن، مرجعیت امام خمینى را اعلام نمود و از ایشان با عنوان «آیت الله العظمى» تعبیر کرد.
- آیت الله بهبهانى در جنگ ۶ روزه اعراب و اسرائیل، اعلامیه شدید الّحنى از اصفهان علیه اسرائیل و آمریکا و انگلیس صادر کرد و معامله با اسرائیل را تحریم نمود. این اعلامیه منجر به بازداشت وى شد. رژیم پهلوى نتوانست آیت الله سید على موسوى بهبهانى را بیش از چند ساعت زندانى کند زیرا مردم اصفهان پس از با خبر شدن از دستگیرى وى، به اعتراض علیه رژیم دست زدند، به طورى که وضعیت شهر متشنّج شد.
- پس از آن که رژیم پهلوى گوشت منجمد با ذبح غیر اسلامى از خارج وارد کرد، آیت الله بهبهانى حکم به تحریم آن داد که در نتیجه، امکان توزیع این گوشت براى دولت در خوزستان به وجود نیامد.
وفات
مرحوم آیت الله سید علی موسوی بهبهانی، در شب ۱۸ ذی القعده سال ۱۳۹۵ ه.ق در ۹۲ سالگی چشم از جهان فروبست و مردم از شهرهای مختلف در مراسم تشییع جنازه او در اهواز شرکت کردند. پیکر مطهرش در دارالعلمی که خود بنا نهاده بود و وصیت نموده بود که در آن جا دفن شود، به خاک سپرده شد.
پانویس
- ↑ شرح حال، آثار و افکار آیت الله بهبهانی، علی دوانی، ص۹۰.
- ↑ یکی از قواعد علم اصول است که برای استنباط احکام شرعی بکار برده می‌شود.
- ↑ مجله نور علم، دوره چهارم، شماره سوم، ص ۵۶.
- ↑ مجله نور علم، دوره چهارم، شماره سوم، ص ۵۶.
- ↑ همان، ص ۵۰، و شرح حال، آثار و افکار آیت الله بهبهانی، ص ۱۲۵.
- ↑ شرح حال، آثار و افکار آیت الله بهبهانی، ص ۱۲۰.
منابع
- تلخیص از مجموعه گلشن ابرار، جلد ۳، زندگی نامه "آیت الله بهبهانی" از مصطفی محمدی اهوازی.
- داود قاسم‌پور، موسوی بهبهانی، سید علی (آیت‌الله)، فرهنگنامه روحانیون معاصر امام، بازیابی: ۱۴ اسفند ۱۳۹۲.
- سایت فرهیختگان تمدن شیعی.