سلام

سلام و تحیت، پیام‌آور سلامت و امنیت و آشتی و دوستی و محبت است؛ سلام نشانه آسودگی از خطرها و کدورتها است و در یک کلام: سلام، سلامت می‌آورد. سلام، تحیت دین اسلام است. همه امت ها و اقوام و طوایف، به هنگام برخورد با یکدیگر، برای خود تحیّت و تعارف و احترامی داشته و دارند. منتها خود در گفتار و عمل، انواع و اقسام گوناگون دارد مانند: برداشتن کلاه، دست بلند کردن، سر فرود آوردن، زانو زدن، (مخصوصا در برابر بزرگان و شاهان و....) و یا گفتن کلماتی به فراخور آداب و رسوم هر قوم و طایفه‌ای که حاکی از خضوع و خشوع و احترام اشخاص در برابر یکدیگر است.

معنای تحیت

«تحیت» در لغت از ماده «حیات» و به معنی دعا برای حیات دیگری کردن است، خواه این دعا به صورت «سلام علیک» (خدا تو را به سلامت دارد) و یا «حیّاک اللّه» (خدا تو را زنده بدارد) و یا مانند آن باشد؛ ولی معمولاً این کلمه هر نوع اظهار محبتی را که افراد به وسیله سخن با یکدیگر می‌کنند، شامل می‌شود که روشنترین مصداق آن همان موضوع «سلام کردن» است.

همچنین از تفاسیر استفاده می‌شود اظهار محبت های عملی نیز در مفهوم «تحیت» داخل است، چنان که در تفسیر قمی از امام باقر علیه‌السلام نقل شده: «المرادُ بالتحیّة فی الآیة السّلام و غیره من البِرّ»: منظور از تحیت در آیه (وَإِذَا حُییتُم بِتَحِیةٍ فَحَیواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا...) سلام و هر گونه نیکی کردن است.

یکی از کنیزان امام حسن علیه‌السلام به آن حضرت گلی اهدا کرد، امام در برابر آن گل، کنیز را آزاد کرد. عرض کردند: ارزش یک شاخه گل آزادی کنیز بود؟ آن حضرت با استناد به این آیه شریفه فرمود: ادب ما ایجاب می‌کند که پاسخ محبت را به بهترین وجه بدهیم.

سلام، تحیت اسلامی

اسلام که خود دین صلح و آشتی و محبت و مودت بوده و همیشه پیروان خود را به این امر مهم دعوت کرده، طرز برخورد با اشخاص را به بهترین وجه بیان کرده و روشن ساخته است که جایگاه تحیت در اسلام چیست و چه کسانی باید آغازگر این مهم باشند؟ و آیا مانند زمان جاهلیت (جاهلیت قرون وسطائی یا عصر ارتباطاتی)، باید همیشه ضعفا و کوچکترها و بی‌پولها و... به بزرگان و قدرتمندان و پولداران و صاحبان اسم و رسم احترام بکنند، یا اسلام در این مورد تعریف دیگری دارد؟

برخلاف آداب و رسوم اکثر مردم جهان در گذشته و حال که احترامشان بر همدیگر، بیشتر احترام و تحیت ارباب و رعیتی یا نوکر و آقائی و یا شاه و گدائی می‌باشد، تحیّت و احترام در ادیان الهی بالاخص اسلام، در سطح عالی روحی و روانی و روانشناسی طراحی شده و حاکی از سلامت و ایجاد آرامش و امنیت می‌باشد. چرا که دستور اسلام هنگام ملاقات و برخورد انسان ها با همنوعان خود، لفظ «تحیت» و «سلام» است.

وقتی کسی به دیگری سلام می‌کند، در واقع به طرف مقابل می‌فهماند که از طرف من در امانی و یا خدا تو را از تمام بلیات و زشتی ها حفظ کند و آرزوی سلامت تو را دارم و زنده باشی.

راستی غیر از اسلام در کدام مکتب اعم از مادی و معنوی دیده شده که احترام انسانها هنگام برخورد با یکدیگر تا این اندازه با الفاظ لطیف و روح‌بخش و محبت‌آمیز و مایه صلح و دوستی آغاز شده باشد؟ اسلام در این مورد آنقدر پیش می‌رود که اگر کسی بدون این‌که سلام بگوید، شروع به سخن گفتن کند، جواب ندهید؛ چنان که پیشوای اسلام می‌فرماید: فَمَن بدأ بِالکلامِ قبلَ السَّلام فَلا تُجیبُوهُ؛ هر کس پیش از سلام، سخن گفتن آغاز نماید، پاسخ ندهید.

همچنین فرمود: نزدیکترین مردم به خدا و پیامبر کسی است که سخن خود را با سلام شروع نماید: «إِنَّ اَولیَ النّاسِ بِاللّهِ و بِرَسُوله مَن بدءَ بِالسّلام» «نزدیک‌ترین مردم به خدا و پیامبرش، کسی است که سخن خود را با سلام آغاز نماید».

باز نقل شده است که رسول گرامی اسلام صلی ‌الله ‌علیه‌ و‌ آله به انس فرمود: «یا أنس سَلِّم علی مَن لقَیتَ یزید اللّه فِی حسناتِکَ و سلّمْ فی بیتِکَ یزید اللّه فی برکتک». «ای انس هر کس را ملاقات کردی سلام کن که خدا بر حسنات تو می‌افزاید و (هروقت) به خانه خود وارد شدی سلام کن که خدا برکت خانه‌ات را زیاد می‌کند».

چنان که از فرمایش رسول گرامی اسلام صلی ‌الله ‌علیه ‌و ‌آله استفاده می‌شود، باید به همه سلام کرد مگر جاهائی که استثناء شده است. رهبر بزرگ اسلام، حضرت محمد مصطفی صلی ‌الله ‌علیه‌ و‌ آله به همه سلام می‌کرد حتی به کودکان و بردگان، و در سلام کردن سبقت می‌جست به ‌طوری که اگر کسی می‌خواست پیشدستی کند و به پیامبر زودتر از آن حضرت سلام دهد، مشکل بود.

حتی انسان هنگام ورود به خانه خود هم بهتر است سلام کند. در مقابل، توصیه شده است که جواب سلام را به بهتر از الفاظی که طرف سلام کرده یا حداقل مثل آن لفظ بدهد. چنان که در آیه شریفه ۸۶ سوره نساء می‌خوانیم: «وَإِذَا حُییتُم بِتَحِیةٍ فَحَیواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا...». هرگاه به شما تحیت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید؛ یا (لااقل) به همان گونه پاسخ گوئید... .

آیه فوق، گرچه معنی وسیعی دارد اما یک مصداق روشن آن سلام کردن است. بنابر طبق این آیه، همه مسلمانان موظّفند که سلام را به‌ طور عالیتر و یا لااقل مساوی جواب گویند چرا که سلام کردن مستحب و جواب آن واجب است.

سلام و تحیت در قرآن

در قرآن مجید به مناسبت های گوناگون آیاتی در این زمینه وارد شده و با الفاظی همچون «تحیت» و «سلام» آمده و وظائف اشخاص را نسبت به همدیگر درباره سلام و این که چگونه سلام کنند و به چه کسانی سلام کنند و طرز پاسخ سلام دیگران چیست، یاد داده و به بهترین وجه بیان کرده است.

اینک آیات:

• «وَإِذَا حُییتُم بِتَحِیةٍ فَحَیواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا...» هرگاه به شما تحیت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید؛ یا(لااقل) به همان گونه پاسخ گوئید.

• «...وَتَحِیتُهُمْ فِیهَا سَلاَمٌ...» گفتار آنها (بهشتیان) در بهشت این است که: خداوندا، منزهی تو! و تحیت آنها در آنجا سلام است ... .

• «وَلَقَدْ جَاءتْ رُسُلُنَا إِبْرَاهِیمَ بِالْبُـشْرَى قَالُواْ سَلاَمًا قَالَ سَلاَمٌ...» فرستادگان ما (=فرشتگان) برای ابراهیم بشارت آوردند، گفتند: سلام! (او نیز) گفت: سلام.

• «وَنَبِّئْهُمْ عَن ضَیفِ إِ بْراَهِیمَ * إِذْ دَخَلُواْ عَلَیهِ فَقَالُواْ سَلامًا...» و به آنها (مردم) از مهمان های ابراهیم خبر ده! هنگامی که بر او وارد شدند، گفتند: سلام.

• «...یقُولُونَ سَلامٌ عَلَیکمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ بِمَا کنتُمْ تَعْمَلُونَ» همانها که فرشتگان (مرگ) روحشان را می‌گیرند در حالی که پاک و پاکیزه‌اند؛ به آنها می‌گویند: سلام بر شما! وارد بهشت شوید.

• «قَالَ سَلَامٌ عَلَیک سَأَسْتَغْفِرُ لَک رَبِّی...» ابراهیم (به پدرش) گفت: سلام بر تو! من بزودی از پروردگارم برایت تقاضای عفو می‌کنم... .

• «لَا یسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا إِلَّا سَلَامًا...» (بهشتیان) در آنجا هرگز گفتار لغو و بیهوده‌ای نمی‌شنوند؛ و جز سلام در آنجا سخنی نیست... .

• «...فَإِذَا دَخَلْتُم بُیوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِکمْ تَحِیةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَکةً طَیبَةً...» ... و هنگامی که داخل خانه‌ای شدید بر خویشتن سلام کنید، سلام و تحیتی از سوی خداوند، سلامی پربرکت و پاکیزه!

• «...وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا * ... أُولَٰئِک یجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَیلَقَّوْنَ فِیهَا تَحِیةً وَسَلَامًا» ... و هنگامی که جاهلان آنها (عباد الرحمان) را مخاطب سازند (و سخنان نابخردانه گویند)، به آنها سلام می‌گویند (و با بی‌اعتنایی و بزرگواری می‌گذرند). آری آنها هستند که درجات عالی بهشت در برابر شکیباییشان به آنان پاداش داده می‌شود و در آن با تحیت و سلام روبرو می‌شوند.

• «تَحِیتُهُمْ یوْمَ یلْقَوْنَهُ سَلَامٌ» تحیت آنان (مؤمنان) در روزی که او (خدا) را دیدار می‌کنند، سلام است؛... و برای آنها پاداش پرارزشی فراهم ساخته است.

• «إِلَّا قِیلًا سَلَامًا سَلَامًا» تنها چیزی که (بهشتیان) می‌شنوند، سلام است.

از این آیات استفاده می‌شود که سلام، نه تنها تحیّت و هدیه و شعار مؤمنان و خوبان در دنیا می‌باشد، بلکه تحیت و هدیه اهل بهشت هم می‌باشد. گرچه متأسفانه در جامعه اسلامی ما بعضی ها آن را به فراموشی سپرده‌اند.

پانویس

منابع

• فرج الله فرج اللهی، سلام بهترین هدیه اسلامی، درسهایی از مکتب اسلام، شماره ۵۳۴، شهریور ۱۳۸۴.