تقویم: شهادت محمد بن ابي بكر
|
تقویم هجری قمری |
| روز واقعه:15 جمادی الاول |
| سال 38 هجری قمری |
محمد بن ابي‌بكر در اوائل ذی الحجه سال دهم قمري در بين راه مدينه منوره و مكه معظمه در ذوالحليفه در مكاني به نام "بيداء" ديده به جهان گشود.
در آن ايام پدرش ابوبكر بن ابي‌قحافه و مادرش اسماء بنت عميس بسان بسياري از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله به همراه آن حضرت عازم مكه معظمه بوده تا مراسم حج آن سال را كه به حجة الوداع معروف گرديد، به جاي آورند.
شايان ذكر است كه اسماء بنت عميس پيش از ابوبكر همسر جعفر بن ابي‌طالب علیه‌السلام معروف به جعفر طیار بود كه پس از شهادت وي در جنگ موته همسر ابوبكر شد و محمد را به دنيا آورد. پس از مرگ ابوبكر در سال 13 هجري قمري اسماء بنت عميس افتخار همسري اميرمؤمنان علي بن ابي‌طالب علیه‌السلام را پيدا كرد و فرزند خردسالش محمد را نيز به خانه امام علی علیه‌السلام برد و در مكتب تربيتي وي بزرگش نمود.
محمد بن ابي‌بكر در محاصره قصر عثمان بن عفان و كشته شدن وي به دست انقلابيون مسلمان، نقش مهمي بر عهده داشت و پس از انتخاب شدن اميرمؤمنان علیه‌السلام به خلافت اسلامي، وي از اعضاي شرطة الخميس (فدائيان امام علي علیه‌السلام) بود.
محمد بن ابي‌بكر در غائله اصحاب جمل در كنار مولايش امام علي علیه‌السلام با مخالفان و معاندان ولايت به سختي مي‌جنگيد و در برابر خواهر خويش عایشه بنت ابي‌بكر و برادر خود عبدالرحمن ابي‌بكر مبارزه مي‌كرد و با ناكثين عصر خود، نبرد بي‌اماني به عمل آورد. پس از واقعه جمل وي از سوي امام علي علیه‌السلام به جاي شوهرعمه خود قيس بن سعد انصاري به حكومت مصر منصوب گرديد.
وي در هنگام جنگ صفین كه ميان سپاهيان امام علی علیه‌السلام و لشكريان معاويه بن ابي‌سفيان برپا شده بود، از مصر سربازان را مجهز كرده و به همراه امكانات مالي و رزمي به ياري اميرمؤمنان علیه‌السلام در صفين مي‌فرستاد. پس از واقعه صفين ميان او و معاوية بن ابي‌سفيان نامه‌هايي رد و بدل شد و معاويه از تطميع و تهديد او نااميد گرديد و به ناچار عمرو بن عاص را با سپاهي سنگين به نبرد او در مصر فرستاد.
محمد بن ابي‌بكر كه با تهاجم همه جانبه شاميان و عثمانيان روبرو شده بود، نامه‌اي به امام علي علیه‌السلام فرستاد و از او ياري طلبيد. امام علي علیه‌السلام براي خنثي كردن فتنه‌هاي معاويه و عمرو بن عاص نامه‌اي به مالک اشتر نخعي فرستاد و او را به نزد خويش طلبيد و پس از حضور وي در كوفه طي حكمي وي را به حكومت مصر منصوب كرد تا با دليري و زيركي خويش بتواند در برابر تهاجم همه جانبه دشمن مقاومت كرده و محمد بن ابي‌بكر را از آن وضعيت نجات دهد.
اما متاسفانه مالك اشتر در مسير مصر در ناحيه "قلزم" به دست جاسوسان معاويه مسموم و شهيد گرديد و با شهادت او نيروهاي دشمن دلگرم‌تر و یاران امام علی علیه‌السلام در مصر منزوي‌تر گرديدند.
امام علي علیه‌السلام پس از آگاهي از شهادت مالک اشتر، نيروهاي ديگري از كوفه به فرماندهي كعب بن مالك همداني آماده حركت به مصر نمود تا محمد بن ابي‌بكر را در نبرد با شاميان و عثمانيان ياري نمايند. اما به خاطر فاصله طولاني كوفه تا مصر و نزديك بودن فاصله شام به مصر، توطئه‌هاي معاويه پيش از حركت جهادي سپاهيان امام علي علیه‌السلام مؤثر واقع گرديد.
معاويه از يك سو هواداران عثمان مقتول به سردمداري افرادي چون مسلمة بن مخلد و معاوية بن حديج را در داخل مصر بر ضد محمد بن ابي‌بكر وادار به شورش و جنگ داخلي كرد و از سوي ديگر عمرو بن عاص را با شش هزار مرد جنگي براي نبرد با محمد بن ابي‌بكر بسوي مصر اعزام كرد.
محمد بن ابي‌بكر دليرانه در برابر سپاهيان دشمن مقاومت كرد و در اين بين بسياري از سپاهيان و فرماندهان او و همچنين مخالفانش كشته شدند ولي كثرت دشمنان و مهاجمان، صحنه را به تدريج بر وي تنگ كرد و عاقبت او را در ميدان نبرد تنها نمود. سرانجام وي را دستگير و در غل و زنجيرش نمودند و به نزد عمرو بن عاص در فسطاط فرستادند.
با اين كه برادرش عبدالرحمن بن ابي‌بكر در سپاه عمرو بن عاص بود، با اين حال نتوانست براي رهايي و آزادي او كاري انجام دهد. سرانجام با شكنجه‌هاي زياد روحي و جسمي، او را مظلومانه به شهادت رسانيده و بدن مقدسش را در شكم حيواني گذاشته و به دستور معاوية بن حديج سكوني جنايتكار در آتش سوزانيدند.
پس از شهادت وي مصر به تصرف شاميان درآمد و امام علي علیه‌السلام در شهادت او بسيار متاثر و ناراحت گرديد و در ضمن خطبه‌اي فرمود: ألا ان محمد بن ابي‌بكر قد قتل، و تغلب ابن النابغة - يعني عمرو بن العاص - علي مصر، فعندالله نحتسب محمداً، فقد كان ممن ينتظر القضاء و يعمل للجزاء.
پس از آن واقعه جانسوز، امام علي علیه‌السلام لشكريان خود را كه به ياري محمد بن ابي‌بكر فرستاده بود و آنان به مقدار پنج فرسنگ از كوفه دور شده بودند به كوفه بازگردانيد.
شیخ طوسی روايت كرد كه روزي محمد بن ابي‌بكر به امام علي علیه‌السلام عرض كرد: دستت را جلو بياور تا با تو بيعت كنم. امام علي علیه‌السلام فرمود: مگر با من بيعت نكرده بودي؟ گفت: چرا، بيعت كرده بودم و حال مي‌خواهم تجديد بيعت كنم. آنگاه با امام علي علیه‌السلام بيعت كرد و به وي عرض كرد: اشهد انك امام مفترض طاعتك، و أنّ أبي في النّار.
پانویس
- ↑ الطبقات الكبري (محمد بن سعد)، ج 8، ص 282.
- ↑ نك: أنساب الاشراف - ترجمة امیرالمومنین علیه‌السلام - (بلاذري)، ص 297، تاريخ ابن خلدون، ج 1، ص 615؛ العقد الفريد (قرطبي)، ج 1، ص 123؛ وقايع الايام (شیخ عباس قمی)، ص 249؛ معجم رجال الحديث (آيت الله خويی)، ج 51؛ ص 168.
- ↑ اختيار معرفة الرجال (شیخ طوسی)، ج 1، ص 281.
منابع
سيد تقى واردى، روز شمار تاريخ اسلام، جلد چهارم، ماه جمادی الاول