ترجمه نهج البلاغه (شهیدی) ( کتاب)

«ترجمه نهج البلاغه» اثر دکتر سید جعفر شهیدی (م، ۱۳۸۶ ش)، یکی از بهترین ترجمه های کتاب شریف «نهج البلاغه» است که در آن علاوه بر انتقال معنا، تلاش شده که فصاحت و بلاغت «نهج البلاغه» نیز در ترجمه تبلور یابد. این ترجمه شیوا و روان در سال ۱۳۶۹ به عنوان کتاب سال شناخته شد.

شرح حال مترجم

سید جعفر شهیدی در سال ۱۲۹۷ در بروجرد متولد شد و در ۲۳ دی ۱۳۸۶ در تهران درگذشت. وی نویسنده، تاریخ نگار، مترجم، رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، استاد تمام دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و از پژوهشگران برجسته زبان و ادبیات فارسی، فقه و تاریخ اسلام بود.

شهیدی از شاگردان برجستهٔ علی‌اکبر دهخدا و بدیع‌الزمان فروزانفر در دانشگاه تهران بود و در سال ۱۳۴۰ دکترای خود را در رشته ادبیات فارسی و تاریخ دریافت کرد. او همچنین در حوزه علمیه قم و حوزه علمیه نجف نزد اساتیدی چون آیت الله بروجردی و آیت الله سید ابوالقاسم خویی تحصیل کرد و درجه اجتهاد گرفت. دکتر سید جعفر شهیدی درجه دکترای افتخاری را از دانشگاه پکن دریافت کرده و در سال ۱۳۷۴ نیز موفق به دریافت بالاترین نشان درجه یک علمی از ریاست جمهوری اسلامی ایران گردید.

شهیدی به جز همکاری در تدوین فرهنگ معین و لغت‌نامه دهخدا، چهار عنوان ترجمه، سه عنوان تصحیح و تعداد زیادی تألیف دارد که شماری از کتاب‌های وی به زبان‌های بیگانه ترجمه شدند و جایزه دریافت کردند. او بعد از تشکیل مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، معاون سازمان بود و بعد از مرگ محمد معین، شهیدی مسؤولیت ادارهٔ سازمان لغت‌نامهٔ دهخدا را بر عهده گرفت.

برخی از تالیفات او عبارتند از: مهدویت و اسلام، جنایات تاریخ، چراغ روشن در دنیای تاریک (یا زندگانی علی بن الحسین)، در راه خانهٔ خدا، پس از پنجاه سال (پژوهشی تازه پیرامون قیام امام حسین سلام الله علیه، تاریخ تحلیلی اسلام، زندگانی حضرت فاطمه، ستایش و سوگ امام هشتم سلام الله علیه، علی از زبان علی، شرح زندگانی امیر مؤمنان سلام الله علیه، شرح مثنوی و... .

انگیزه نگارش

در مقدمه کتاب تحت عنوان "روش مترجم" می خوانیم: «از سالها پیش چون فرصتی دست می داد، برخی از ترجمه های فارسی نهج البلاغه را با متن مقابله می کردم. ضمن این بررسی دیدم مترجمان – که خدمتشان در پیشگاه مولای متقیان علیه السلام پذیرفته باد – هر چند در کار خود موفق بوده اند، کم و بیش در این ترجمه ها یک نکته را چنانکه باید رعایت نکرده اند و آن این است که سخنان مولی چنانکه می بینیم در عین علوّ معنی به زیور لفظی نیز آراسته است: تشبیه، استعاره، جناس، موازنه سجع و مراعات النظیر. مخصوصا صنعت سجع که سراسر کتاب دیده می شود، و امیرمومنان (علیه السلام) به سجع گوئی شناخته بوده است. بدین رو کوشیدم تا در حد توانائی خویش ضمن برگرداندن عبارت عربی به فارسی، چندانکه ممکن است صنعت های لفظی را نیز رعایت کنم. نیز کوشیده ام تا در ترجمه، هر واژه فارسی برابر واژه عربی قرار گیرد.»

محتوای کتاب

در ابتدای کتاب، در مقدمه مترجم پیرامون "نهج البلاغه، بلاغت، ترجمه های نهج البلاغه به فارسی، ویژگی این ترجمه، روش مترجم آن و مختصری از زندگی شریف رضی" آمده است.

پس از مقدمه متن و ترجمه نهج البلاغه به ترتیب خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار قرار گرفته و در یک صفحه متن عربی و در صفحه مقابل آن ترجمه فارسی آمده است. متن نهج البلاغه بر اساس نسخه شیخ محمد عبده مفتى کشور مصر است. جز در مواردى که خطا و یا نقصان آن متن مسلم بود، که در آن صورت به شرح ابن ابى‌الحدید و یا نسخه صبحى صالح مراجعه شده است. شماره خطبه‌ها و نامه‌ها و کلمات قصار بر اساس نسخه مرحوم صبحى صالح می باشد. بدلیل این که معجم المفهرس الفاظ نهج‌البلاغه که از سوى موسسه انتشارات اسلامى تابع جامعه مدرسین حوزه قم فراهم شده، بر اساس همین نسخه است.

بعد از اتمام ترجمه، تعلیقه ها قرار گرفته است. این تعلیقه ها در روشن ساختن وضع اشخاص و یا اجتماع و یا معنی واژه ها و کاربرد آن، تاثیر گفتار امام در سرایندگان و نویسندگان مفید است. جای این تعلیقه ها با گذاشتن شماره در متن فارسی مشخص شده است.

در پایان کتاب، فهرست ها، شامل فهرست مطالب، فهرست موضوعی خطبه ها، نامه ها، کلمات قصار، فهرست آیات قرآن کریم، فهرست احادیث، فهرست اشعار عربی، فهرست اشعار فارسی، فهرست نام اشخاص، قبیله ها، مذهب ها، فهرست نام جای ها و جنگ ها، فهرست نام کتاب ها، رساله ها و مجله هاقرار گرفته است.

منابع

• نهج البلاغه شهیدی، ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺣﮑﻤﺖ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ، ۱۳۸۷، ﺳﺎﻝ ﺳﻮﻡ، ﺷﻤﺎﺭﻩ ۵، در دسترس: مجلات تخصصی نور.
• همشهری‌ آنلاین.
• سید جعفر شهیدی، ویکی نور.
• ترجمه نهج‌البلاغه (شهیدی)، ویکی نور.