آیه 88 سوره واقعه
| <<87 | آیه 88 سوره واقعه | 89>> | |||||||||||||||
| |||||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
پس (بدانید آن که بمیرد) اگر از مقربان درگاه خداست.
پس اگر [جان به گلو رسیده] از مقربان باشد،
و اما اگر [او] از مقربان باشد،
اما اگر از مقربان باشد،
پس اگر او از مقرّبان باشد،
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
«الْمُقَرَّبِینَ»: اشخاص مقرّب، همان پیشگامانند.
نزول
شأن نزول آیات 88 تا 94:
ابن بابویه بعد از چهار واسطه از ابوالمقدام و او از امام صادق علیه‌السلام روایت نماید که فرمود: آیات 88 و 89 درباره اهل ولایت و دوستى ما نازل شده است و آیات 90 و 91 و 92 درباره اهل عداوت و دشمنى ما نازل گردیده است.
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
فَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ «88» فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ «89»
پس اگر او (محتضر) از مقرّبان باشد. راحت و رحمت و بهشت پر نعمت، روزى او خواهد بود.
وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمِينِ «90» فَسَلامٌ لَكَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمِينِ «91»
و امّا اگر از اصحاب يمين باشد، (به او گفته مى‌شود:) از طرف اصحاب يمين (كه هم فكران تو هستند) به تو سلام باد.
وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ «92» فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ «93» وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ «94» إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ «95»
و امّا اگر از تكذيب كنندگان گمراه باشد، با آبى جوشان پذيرايى مى‌شود. و ورود به دوزخ (جزاى اوست). همانا اين مطلب، حق و يقينى است.
فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ «96»
پس به نام پروردگار بزرگوارت تسبيح كن.
نکته ها
«روح» به معناى راحت و آسايش و رحمت است. «رَيْحانٌ» به گياهان خوشبو و معطّر گفته مى‌شود، همچنين به معناى رزق و روزى نيز آمده است. «تَصْلِيَةُ» از «صلى» به معناى چشيدن، بريان شدن و افتادن است.
آغاز اين سوره، مردم را به سه دسته تقسيم كرد: «كُنْتُمْ أَزْواجاً ثَلاثَةً»: مقرّبان درگاه الهى، اصحاب يمين و اصحاب شمال، پايان سوره نيز سرنوشت اين سه گروه را تكرار مى‌كند.
هركس به ميزان قرب خود، پاداش دريافت مى‌دارد؛ چنانكه امام صادق عليه السلام فرمود: اگر محتضر از مقرّبان باشد، روح و ريحان در قبر و بهشت پر نعمت براى آخرت او مقرر
جلد 9 - صفحه 447
مى‌شود. البتّه «مقربون» با توجّه به آيات 10 و 11، همان پيشتازان در ايمان و عمل صالح مى‌باشند. «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ»
از اصحاب يمين در لحظه مرگ تنها رفع نگرانى مى‌شود تا قيامت پاداش دريافت كنند.
ظاهراً مراد از اصحاب يمين كسانى هستند كه نامه عملشان به دست راستشان داده مى‌شود كه در آيات 71 سوره اسراء و 19 سوره حاقّه و 7 سوره انشقاق از آنان با جمله «فَمَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ»* نام برده است. مراد از اصحاب شمال نيز كسانى هستند كه نامه عملشان به دست چپشان داده مى‌شود. از امام باقر عليه السلام روايت شده كه منظور از «الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ» مشركان مى‌باشند. «1»
براى جمله «فَسَلامٌ لَكَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمِينِ» چند معنا بيان شده است:
الف) به اهل بهشت (بدون آنكه شخص معيّنى در كار باشد) گفته مى‌شود: سلام بر تو.
ب) بهشتيان به پيامبر درود مى‌فرستند، بخاطر زحمات او كه آنان را به اين مقام رسانده است.
ج) پيامبر به خاطر رستگارى اين گروه در خير و سلامتى است. «2»
در آيه 51 خوانديم: «ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ، لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ» ولى در آيه 92 مى‌فرمايد: «وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ» چرا در آيه اول، ضالّين بر مكذّبين مقدّم شده و در پايان برعكس شده است؟
پاسخ: به نظر مى‌رسد كه خطاب آيه اول در دنيا است كه انسان از انحراف و گمراهى به تكذيب كشيده مى‌شود، ولى در آخر سوره مسئله جان دادن مطرح است كه آغاز كيفر است و كيفر، از خلاف سنگين آغاز مى‌شود، تكذيب مهم‌تر از انحراف است.
در اين آيات، لحظات جان دادن سه گروه در كنار هم مطرح شده است تا انسان در اين نمايشگاه معنوى، كدام يك را انتخاب كند: فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ ... فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ
براى پاداش مقرّبان و اصحاب يمين دليلى نيامده است، ولى براى كيفر كافران دليل آمده
«1». تفسير نورالثقلين.
«2». تفسير راهنما.
جلد 9 - صفحه 448
كه چون مكذّب و ضالّ هستند. پس تنبيه، دليل مى‌خواهد ولى در لطف و محبت، كسى سراغ علّت نمى‌رود. «1»
امام صادق عليه السلام فرمود: پذيرايى با آب جوشان، در برزخ و قبر است و ورود به دوزخ، در قيامت است. «2»
اين سوره با ياد معاد آغاز و با نام معاد ختم گرديده است.
پیام ها
1- مقرّبان، پس از جان دادن، بلافاصله به راحت و رفاه مى‌رسند. «فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ» (حرف «ف» دلالت بر گذشت زمانى اندك مى‌كند.)
2- مرگ براى مقرّبان، زمينه‌ساز سه رحمت است: رهايى از غصّه‌ها و سختى‌هاى دنيا «فَرَوْحٌ»، رسيدن به الطاف الهى «رَيْحانٌ» و رسيدن به كاميابى ابدى. «جَنَّةُ نَعِيمٍ»
3- لحظات احتضار و مرگ و اخبار چگونگى جان دادن مقرّبان، اصحاب يمين و اصحاب شمال را باور كرده و جدّى بگيريم. «إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ»
4- سختى جان دادن كفار و كيفر آنان با حميم و جحيم، حق و عادلانه است. فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ ... إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ
5- كيفر يك عمر انحراف و تكذيب، «الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ» پذيرايى با نوشيدنى سوزان در جايگاهى آتشين است، «فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ» و خداوند از كيفر نابجا منزّه است. فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ ...
6- وجود قيامت و نظام كيفر و پاداش، نشانه ربوبيّت خداوند در جهت تربيت انسان است كه ستايش پروردگار را مى‌طلبد. «فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ»
«والحمدللّه ربّ العالمين»
«1» تفسير كبير فخررازى
«2» تفسير نورالثقلين
جلد 9 - صفحه 451
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
فَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ (88)
بعد از آن تفصيل و تبيين بندگان فرمايد:
فَأَمَّا إِنْ كانَ: پس اگر باشد آن محتضر، مِنَ الْمُقَرَّبِينَ: از نزديك شدگان بدرگاه ربانى، يعنى از سابقان كه اقسام سه‌گانه‌اند.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
فَأَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ (88) فَرَوْحٌ وَ رَيْحانٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ (89) وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمِينِ (90) فَسَلامٌ لَكَ مِنْ أَصْحابِ الْيَمِينِ (91) وَ أَمَّا إِنْ كانَ مِنَ الْمُكَذِّبِينَ الضَّالِّينَ (92)
فَنُزُلٌ مِنْ حَمِيمٍ (93) وَ تَصْلِيَةُ جَحِيمٍ (94) إِنَّ هذا لَهُوَ حَقُّ الْيَقِينِ (95) فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ (96)
ترجمه
پس امّا اگر باشد از مقرّبان درگاه خدا
پس استراحت و خوشى است و روزى و گياه خوشبو و بهشت پرنعمت
و امّا اگر باشد از ياران جانب راست
پس سلام بر تو است از ياران جانب راست
و امّا اگر باشد از تكذيب كنندگان كه گمراهانند
پس تشريفات بدوى است از آب داغ
و وارد كردن در دوزخ
همانا اين
جلد 5 صفحه 138
هر آينه آن خبر حق يقينى است
پس تسبيح كن بنام پروردگارت كه بزرگ است.
تفسير
خداوند متعال بمناسبت ذكر حال محتضر در ضمن آيات سابقه بيان فرموده است احوال هر يك از دستجات سه‌گانه مشروحه در اين سوره را باين تقريب كه امّا اگر محتضر از سابقين و مقرّبين باشد پس براى او است آسايش و راحتى و انبساط و خوشى و نيز رزق طيّب و طاهر و گياه خوشبوى بهشتى از وقت مرگ تا وقتى كه ببهشت پرنعمت جاويد الهى مستقرّ گردد و روح بضمّ نيز قرائت شده و در مجمع آنرا به پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم و امام باقر عليه السّلام نسبت داده و برحمت و حيات دائم تفسير نموده است و امّا اگر از اصحاب يمين باشد تو و آل اطهارت ببالين او حاضر ميشويد و آنها بتو سلام ميكنند و مژده سلامتى و خوبى حال و حسن مئال خودشان را بشما عرضه ميدارند چنانچه قمّى ره فرموده مراد آنست كه كسى كه از اصحاب امير المؤمنين عليه السّلام باشد پس سلام براى تو است اى محمّد از اصحاب يمين كه معذّب نميشوند و قبلا نقل فرموده و مراد از يمين امير المؤمنين عليه السّلام و مراد از اصحاب شيعيان اويند و بعضى گفته‌اند مخاطب يكى از اصحاب يمين است و مراد آنست كه آنها بدوستان خودشان سلام ميكنند يا خداوند مژده سلامتى آنها را بآنان ميدهد و اما اگر از اصحاب شمال و كسانى باشند كه پيغمبر و امام را تكذيب نموده‌اند و در وادى ضلالت و گمراهى عمرى بسر برده‌اند پس بجاى تشريفات ورودى ميهمان بدوا آب جوشان جهنّمى براى آنها ميآورند و بعدا در جهنمشان مى‌اندازند و قمّى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه نزل من حميم در قبر است و تصلية جحيم در آخرت و آنچه در اين سوره مباركه ذكر شد در احوال فرق ثلاثه و غيرها محض حق و عين صدق و قطعى و يقينى است كه بايد بشود و شده و خواهد شد و جاى شك و شبهه نيست پس تسبيح نما اى پيغمبر بنام پروردگار بزرگ و تنزيه و تقديس نما او را از آنچه لايق بمقام او نيست و بگو در ركوع سبحان ربّى العظيم و بحمده چنانچه سابقا بيان شد و در ثواب الاعمال از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه كسيكه قرائت نمايد سوره واقعه را در هر شب قبل از آنكه بخوابد ملاقات نمايد خداوند را با آنكه روى او مانند ماه شب چهاردهم باشد و در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه هر كس بخواند آنرا در هر شب هيچ وقت مبتلا بفقر نگردد و الحمد للّه رب العالمين.
جلد 5 صفحه 139
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
فَأَمّا إِن كانَ مِنَ المُقَرَّبِين‌َ (88) فَرَوح‌ٌ وَ رَيحان‌ٌ وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ (89)
توضيح كلام اينكه ايمان و اعمال صالحه و اخلاق حميده و تقواي از معاصي مورث قرب به مقام ربوبي مي‌شود و كفر و شرك و صفات خبيثه و اعمال سيّئه موجب بعد مي‌شود. مقرّبون كساني هستند که در تمامي عمر خردلي از صراط مستقيم الهي منحرف نشدند و اينکه خاص‌ّ معصومين است از انبياء و ائمّه طاهرين و ساير معصومين که در اوائل اينکه سوره فرمود وَ السّابِقُون‌َ السّابِقُون‌َ أُولئِكَ المُقَرَّبُون‌َ اينکه آيه شريفه که مي‌فرمايد:
فَأَمّا إِن كانَ مِنَ المُقَرَّبِين‌َ يعني كساني که روح به حلقوم رسيده و از دار دنيا مي‌روند اگر از مقربين باشند از براي آنها پس از مردن که فاء تفريع است فَرَوح‌ٌ راحت مي‌شوند از اينکه محبس دنيا و كثافات آن و خلاصي از شرّ اشرار و معاندين و از آنها تكليف دعوت و ابلاغ و مجاهده با كفّار و ساير تكاليف ساقط مي‌گردد و موت اوّل راحت آنها است چنانچه در ادعيه دارد
(اللهم اجعل الموت أول راحتنا).
وَ رَيحان‌ٌ مجرّد بوي خوش در قبر و در برزخ و در قيامت و در بهشت نيست بلكه كيف و لذت مقام قرب دارند که
اذا اشتغل اهل الجنة بالجنة اشتغل اهل اللّه باللّه
وَ جَنَّةُ نَعِيمٍ که اختيار بهشت به دست آنها است هر جا اراده كنند سكونت
جلد 16 - صفحه 412
ميكنند و هر که را اراده كنند سكونت مي‌دهند و جاي هر يك را معيّن ميكنند و سهم هر يك را از حور و نعيم بهشتي براي او تعيين مي‌فرمايند بالاخص امير المؤمنين که
(قسيم الجنّة و النّار)
است.
برگزیده تفسیر نمونه
(آیه 88)- سر انجام نیکوکاران و بدکاران! قرآن در اینجا یک نوع جمع‌بندی از آیات آغاز سوره و آیات اخیر می‌کند، و تفاوت حال انسانها را به هنگامی که در آستانه مرگ قرار می‌گیرند مجسم می‌سازد که چگونه بعضی در نهایت آرامش و راحتی و شادی چشم از جهان می‌پوشند، و جمعی دیگر با مشاهده دورنمای آتش سوزان جهنم با چه اضطراب و وحشتی جان می‌دهند؟
نخست می‌فرماید: کسی که در حالت احتضار و واپسین لحظات زندگی قرار می‌گیرد «پس اگر او از مقربان باشد ...» (فَأَمَّا إِنْ کانَ مِنَ الْمُقَرَّبِینَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ البرهان فی تفسیر القرآن.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.