آیه 8 سوره منافقون

يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لكِنَّ الْمُنافِقِينَ لا يَعْلَمُونَ «8»

يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا: مى‌گويند منافقان اگر بازگرديم ما از اين سفر، إِلَى الْمَدِينَةِ: به سوى مدينه طيبه، لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَ‌: هر آينه بيرون كند عزيزتر از مدينه، ذليل‌تر را. مراد ابن ابىّ، از اعزّ، نفس خبيث خود؛ و از لفظ ديگر، اشرف و اكمل مخلوقات عليه افضل التسليمات بود. پس حق تعالى رد قول او فرمود: وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ: و مر خداى راست عزت و قدرت ربوبيت، وَ لِرَسُولِهِ‌: و براى رسول او عزت نبوت و شفاعت، يا عزّ اعلاى دين او بر ساير اديان به فتح و نصرت، وَ لِلْمُؤْمِنِينَ‌: و مر گرويدگان را عز ايمان و طاعت، يا عز خلود در بهشت، چنانكه مذلت و خوارى مر كفار و منافقين راست.

بيان: بزرگان بياناتى نموده‌اند:

عزّ خدا پنج است: 1- عزّ ملك و بقا. 2- عزّ عظمت و كبريا. 3- عزّ بذل و عطا. 4- عزّ جلال و بها. 5- عزّ رفعت و علا.

و عزّت رسول پنج است: 1- عزّ سبق و ابتدا. 2- عزّ اذان و ندا. 3- عزّ قدم صدق‌

جلد 13 - صفحه 182

بر انبياء. 4- عزّ اجتبا و اصطفا. 5- عزّ ظهور بر اعدا.

و عزّت مؤمنان نيز پنج است: 1- عزّ تأخير كه: نحن الآخرون السابقون. 2- تيسير، كه: يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ. 3- عزّ تبشير، كه: وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ*. 4- عزّ توقير، كه:

وَ أَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ*. 5- عزّ تكثير، كه: انّكم اكثر الامم.

و وجه توفيق ميان اين آيه و آيه: فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعاً، آن است كه عزّت رسول و مؤمنان، از او سبحانه افاضه شده، پس فى الحقيقه جميع عزّت از جانب خداى تعالى است و مستحق عزّت به حسب ذات، او باشد نه غير.

تتمه: شخصى به حضرت امام حسن عليه السّلام گفت: مردمان نسبت به شما گمان كبر مى‌برند. فرمود: آن كبر نيست، بلكه عزّ است؛ و آيه شريفه تلاوت فرمود. «1» و از حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام نقل است كه: پيوسته مى‌گفت كيست مثل من، و حال آنكه پروردگار عرش، معبود من است؟ و كيست مثل من، و حال آنكه تو خدا و پروردگار منى. «2» وَ لكِنَّ الْمُنافِقِينَ‌: و لكن منافقان، لا يَعْلَمُونَ‌: نمى‌دانند و در نمى‌يابند حقيقت عزت را، و به جهت فرط جهالت و ضلالت، تصور كنند كه عزت مر ايشان راست.

سَواءٌ عَلَيْهِمْ أَسْتَغْفَرْتَ لَهُمْ أَمْ لَمْ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ لَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ «6» هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لا تُنْفِقُوا عَلى‌ مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّى يَنْفَضُّوا وَ لِلَّهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنَّ الْمُنافِقِينَ لا يَفْقَهُونَ «7» يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ وَ لِلَّهِ الْعِزَّةُ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لكِنَّ الْمُنافِقِينَ لا يَعْلَمُونَ «8» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ «9» وَ أَنْفِقُوا مِنْ ما رَزَقْناكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ فَيَقُولَ رَبِّ لَوْ لا أَخَّرْتَنِي إِلى‌ أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ «10»

وَ لَنْ يُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْساً إِذا جاءَ أَجَلُها وَ اللَّهُ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ «11»

جلد 5 صفحه 210

ترجمه‌

يكسان است براى آنها كه آمرزش طلبى براى آنها يا آمرزش نطلبى برايشان هرگز نميآمرزد خدا آنها را همانا خدا هدايت نميكند گروه متمرّدان را

آنها كسانى هستند كه ميگويند انفاق نكنيد بر آنانكه نزد پيغمبر خدايند تا متفرّق شوند و مر خدا را است خزانه‌هاى آسمانها و زمين ولى منافقان نميفهمند

ميگويند اگر بازگشتيم بمدينه هر آينه بيرون ميكند البتّه عزيزترين مردم از آن شهر ذليل‌ترين آنانرا و مر خدا را است عزّت و مر پيغمبر او را ولى منافقان نميدانند

اى كسانيكه ايمان آورديد مشغول نگرداند شما را مالهاى شما و نه فرزندانتان از ياد خدا و هر كه چنين كند پس آنگروه آنها زيانكارانند

و انفاق كنيد از آنچه روزى داديم شما را پيش از آنكه بيايد يكى از شما را مرگ پس بگويد پروردگار من چرا تأخير نينداختى مرگ مرا تا مدّت نزديكى پس صدقه دهم و باشم از شايستگان‌

و هرگز تأخير نيندازد خدا مرگ كسيرا وقتى كه بپايان رسد مدّت او و خداوند آگاه است از آنچه بجا ميآوريد.

تفسير

شأن نزول اين آيات در ضمن آيات سابقه ذكر شد خداوند به پيغمبر خود ميفرمايد آنمنافقين بواسطه كثرت معاصى و رسوخ كفر و نفاق و عداوت و شقاق در دلهاى آنها و مسدود شدن روزنه قلبشان بعالم غيب از قابليّت هدايت الهيّه ساقط شده‌اند و ديگر استغفار تو بحال آنها فائده ندارد خدا آنها را نميآمرزد و بحال كفر ميميرند و بجهنّم ميروند اينها همان كسانى هستند كه ميگويند بجماعت انصار كه در مكّه عهد نموده‌اند در حفظ و حمايت تو و پيروانت از جان و مال دريغ ننمايند انفاق ننمائيد بكسانيكه در اطراف پيغمبرند از فقرا تا از دورش متفرّق شوند بگمان آنكه روزى آنها بدست اينها است و نفهميدند كه قسمت كننده ارزاق بندگان خدا است و كليد گنج‌هاى آسمان و زمين بدست او است و بهر كس خواسته باشد ميدهد و ميگيرد ميگويند اگر برگشتيم بمدينه عزيزترين خلق ذليل‌ترين آنها را بيرون ميكند و اراده مينمايند بيرون كردن خودشان پيغمبر و پيروان او را با آنكه عزّت حقيقى و سلطنت واقعى از آن خدا و پيغمبر است و غلبه و فتح و ظفر با اهل ايمان خواهد بود چون خداوند بآنها وعده نصرت داده و او غالب و قادر

جلد 5 صفحه 211

و توانا و مقتدرى است كه هيچ قوه و قدرتى نميتواند مانع از اجراء مراد او گردد و اينها جاهل باوصاف الهى و عظمت مقام رسالت پناهى ميباشند و خطاب باهل ايمان فرموده ميفرمايد عزيزترين اشياء نزد شما كه اموال و اولاد شما است نبايد باز دارد شما را از ياد خدا كه نماز و ساير عبادات است و كسانيكه مشغول بجمع مال و سرگرم به اولاد شوند و از ياد خدا باز بمانند زيان كلّى بر آنها وارد شده چون نعيم باقى را بامر فانى فروخته‌اند پس خوب است زائد از قدر حاجت را در راه خدا صرف نمائيد چون وقتى مرگ سر وقت شما آمد و آنرا بچشم مشاهده نموديد پشيمان خواهيد شد از بخل و ترك انفاق و در دل خواهيد گفت پروردگارا مدّت كمى بما مهلت ده و باقى گذار ما را در دنيا تا از اموال خود صدقه دهيم و بحج مشرّف شويم و از معاصى توبه كنيم و از بندگان صالح تو باشيم زيرا روايت شده كه هر كس زكوة مالش را نداده باشد و مستطيع شده و بحج مشرّف نشده باشد اين تمنّى را از خدا در دم مرگ خواهد نمود و صلاح در اينجا از ائمه اطهار بحج تفسير شده ولى افسوس كه پشيمانى ديگر سودى ندارد چون اجل محتوم وقتى رسيد برنميگردد بلى اجل اگر معلّق باشد قابل تقديم و تأخير است و خداوند از تمام اعمال بندگان از خير و شرّ آگاه است و جزاى آنرا خواهد داد و ثواب قرائت اين سوره در ذيل سوره سابقه ذكر شد و الحمد للّه ربّ العالمين.

جلد 5 صفحه 212

يَقُولُون‌َ لَئِن‌ رَجَعنا إِلَي‌ المَدِينَةِ لَيُخرِجَن‌َّ الأَعَزُّ مِنهَا الأَذَل‌َّ وَ لِلّه‌ِ العِزَّةُ وَ لِرَسُولِه‌ِ وَ لِلمُؤمِنِين‌َ وَ لكِن‌َّ المُنافِقِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ «8»

‌اينکه‌ منافقين‌ ميگويند: ‌هر‌ آينه‌ ‌اگر‌ برگشتيم‌ بمدينه‌ ‌هر‌ آينه‌ البته‌ خارج‌ ميشوند عزيزها ‌از‌ ‌آن‌ مدينه‌ بذلت‌ و خاري‌ ‌خدا‌ ميفرمايد: و ‌از‌ ‌براي‌ ‌خدا‌ عزت‌ ‌است‌ و ‌از‌ ‌براي‌ ‌رسول‌ ‌او‌ و ‌از‌ ‌براي‌ مؤمنين‌.

يَقُولُون‌َ ‌اينکه‌ منافقون‌ پيش‌ ‌خود‌ بيكديگر ميگويند:

لَئِن‌ رَجَعنا إِلَي‌ المَدِينَةِ ‌از‌ جنگ‌ و غزوه بني‌ المصطلق‌ بمدينه‌ بخيال‌ اينكه‌ مسلمانان‌ منكوب‌ و مغلوب‌ ميشوند و كفار فاتح‌ و غالب‌ ميگردند.

لَيُخرِجَن‌َّ الأَعَزُّ ‌که‌ مراد حضرت‌ رسالت‌ و اصحاب‌ ‌او‌ و مؤمنين‌ باشند ‌که‌ عزت‌ و شوكت‌ داشتند بيرون‌ ميروند.

منها ‌از‌ مدينه‌ ‌که‌ ديگر نميتوانند ‌در‌ مدينه‌ زيست‌ كنند.

الاذل‌ ‌با‌ ذلت‌ و خواري‌ و خفت‌ خداوند ‌در‌ جواب‌ ‌آنها‌ ميفرمايد:

جلد 17 - صفحه 26

وَ لِلّه‌ِ العِزَّةُ وَ لِرَسُولِه‌ِ وَ لِلمُؤمِنِين‌َ اما عزت‌ الهي‌ ذاتي‌ ‌است‌ قاهر و غالب‌ و قادر ‌بر‌ سر ‌تا‌ سر ممكنات‌ ‌است‌: مَن‌ كان‌َ يُرِيدُ العِزَّةَ فَلِلّه‌ِ العِزَّةُ جَمِيعاً فاطر آيه 10، الَّذِين‌َ يَتَّخِذُون‌َ الكافِرِين‌َ أَولِياءَ مِن‌ دُون‌ِ المُؤمِنِين‌َ أَ يَبتَغُون‌َ عِندَهُم‌ُ العِزَّةَ فَإِن‌َّ العِزَّةَ لِلّه‌ِ جَمِيعاً نساء آيه 139، وَ لا يَحزُنك‌َ قَولُهُم‌ إِن‌َّ العِزَّةَ لِلّه‌ِ جَمِيعاً يونس‌ آيه 65، سُبحان‌َ رَبِّك‌َ رَب‌ِّ العِزَّةِ عَمّا يَصِفُون‌َ و الصافات‌ آيه 180 و ‌غير‌ اينها، ذات‌ مقدسي‌ ‌که‌ مستجمع‌ جميع‌ صفات‌ كمال‌ و جمال‌ و جلال‌ ‌باشد‌ ‌که‌ معني‌ اللّه‌ ‌است‌ ديگر ‌که‌ ميتواند ‌به‌ عزت‌ ‌او‌ پي‌ ببرد، و اما عزت‌ ‌رسول‌ اشرف‌ مخلوقات‌ سيد رسل‌ خاتم‌ انبياء، داراي‌ مقام‌ محمود، نصرت‌ الهي‌ غلبه‌ ‌بر‌ كفار و مشركين‌ شرفياب‌ حضورش‌ مؤمنين‌ ‌که‌ ميفرمايد: إِذا جاءَ نَصرُ اللّه‌ِ وَ الفَتح‌ُ وَ رَأَيت‌َ النّاس‌َ يَدخُلُون‌َ فِي‌ دِين‌ِ اللّه‌ِ أَفواجاً ... السورة نصر جميع‌ آيات‌، و اما عزت‌ مؤمنين‌ بشارتي‌ ‌که‌ خداوند و وعده‌هايي‌ ‌که‌ بآنها داده‌ چه‌ ‌در‌ دنيا و حين‌ الموت‌ و ‌در‌ قبر و عالم‌ برزخ‌ و صحراي‌ محشر و دخول‌ بهشت‌ و جميع‌ نعم‌ بهشت‌ چه‌ عزتي‌ ‌است‌ بالاتر ‌از‌ ‌اينکه‌: وَعَدَ اللّه‌ُ المُؤمِنِين‌َ وَ المُؤمِنات‌ِ جَنّات‌ٍ تَجرِي‌ مِن‌ تَحتِهَا الأَنهارُ خالِدِين‌َ فِيها وَ مَساكِن‌َ طَيِّبَةً فِي‌ جَنّات‌ِ عَدن‌ٍ وَ رِضوان‌ٌ مِن‌َ اللّه‌ِ أَكبَرُ ذلِك‌َ هُوَ الفَوزُ العَظِيم‌ُ توبه‌ آيه 72 و بسيار ‌از‌ آيات‌ ديگر ‌از‌ قرآن‌.

وَ لكِن‌َّ المُنافِقِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ چون‌ نه‌ اعتقاد ‌به‌ پيغمبر و دين‌ و قرآن‌ و مؤمنين‌ دارند و نه‌ بقيامت‌ و مثوبات‌ ‌آن‌.

]

(آیه 8)- سپس به یکی دیگر از نفرت انگیزترین سخنان آنها اشاره کرده، می‌افزاید: «آنها می‌گویند: اگر به مدینه بازگردیم، عزیزان ذلیلان را بیرون می‌کنند»! (یقولون لئن رجعنا الی المدینة لیخرجن الاعز منها الاذل).

این همان گفتاری است که از دهان آلوده «عبد اللّه بن ابی» خارج شد، و منظورش این بود که ما ساکنان مدینه، رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و مؤمنان مهاجر را بیرون می‌کنیم.

سپس قرآن پاسخ دندان شکنی به آنان داده، می‌گوید: «عزّت مخصوص خدا و رسول او و مؤمنان است ولی منافقان نمی‌دانند» (و لله العزة و لرسوله و للمؤمنین و لکن المنافقین لا یعلمون).

تنها منافقان مدینه نبودند که این سخن را در برابر مؤمنان مهاجر گفتند بلکه قبل از آنها نیز سران قریش در «مکّه» می‌گفتند: اگر این گروه اندک مسلمان فقیر را در محاصره اقتصادی قرار دهیم، یا از مکّه بیرونشان کنیم، مطلب تمام است!

ج5، ص194

امروز نیز دولتهای استعماری به پندار این که خزائن آسمان و زمین را در اختیار دارند می‌گویند ملتهائی را که در برابر ما تسلیم نمی‌شوند باید در محاصره اقتصادی قرار داد تا بر سر عقل آیند و تسلیم شوند! این کوردلان خبر ندارند که با یک اشاره خداوند تمام ثروتها و امکاناتشان بر باد می‌رود و عزت پوشالی آنها دستخوش فنا می‌گردد.