آیه 8 سوره حاقه

فَهَلْ تَرى‌ لَهُمْ مِنْ باقِيَةٍ «8»

فَهَلْ تَرى‌ لَهُمْ مِنْ باقِيَةٍ: پس آيا مى‌بينى مر ايشان را هيچ نفسى باقيمانده، (استفهام) براى انكار است)، يعنى هيچ نفسى باقى نماند، تمام مستأصل و هلاك شدند.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

الْحَاقَّةُ «1» مَا الْحَاقَّةُ «2» وَ ما أَدْراكَ مَا الْحَاقَّةُ «3» كَذَّبَتْ ثَمُودُ وَ عادٌ بِالْقارِعَةِ «4»

فَأَمَّا ثَمُودُ فَأُهْلِكُوا بِالطَّاغِيَةِ «5» وَ أَمَّا عادٌ فَأُهْلِكُوا بِرِيحٍ صَرْصَرٍ عاتِيَةٍ «6» سَخَّرَها عَلَيْهِمْ سَبْعَ لَيالٍ وَ ثَمانِيَةَ أَيَّامٍ حُسُوماً فَتَرَى الْقَوْمَ فِيها صَرْعى‌ كَأَنَّهُمْ أَعْجازُ نَخْلٍ خاوِيَةٍ «7» فَهَلْ تَرى‌ لَهُمْ مِنْ باقِيَةٍ «8» وَ جاءَ فِرْعَوْنُ وَ مَنْ قَبْلَهُ وَ الْمُؤْتَفِكاتُ بِالْخاطِئَةِ «9»

فَعَصَوْا رَسُولَ رَبِّهِمْ فَأَخَذَهُمْ أَخْذَةً رابِيَةً «10»

ترجمه‌

ساعتى كه حقّ است وقوع آن‌

چه ساعت حقّى است آن‌

و چه ميدانى چيست آن ساعت حق‌

تكذيب كردند قبيله ثمود و عاد كوبنده در هم شكننده را

پس امّا ثمود پس هلاك شدند بصيحه فوق العاده‌

و اما عاد پس هلاك شدند به باد بسيار سردى متجاوز از حدّ

مسخّر فرمود آنرا بر آنها هفت شب و هشت روز پى در پى پس مى‌بينى آنگروه را در آن افتادگان گوئى آنها تنه‌هاى درخت خرماى ميان تهى هستند

پس آيا مى‌بينى براى آنها باقى مانده‌اى‌

و بجا آوردند فرعون و كسانيكه پيش از او بودند و اهل آباديهاى زير و رو شده گناه را

پس نافرمانى كردند فرستاده پروردگارشان را پس گرفت آنها را گرفتن سخت‌ترى.

تفسير

روز و ساعت قيامت حقّ است براى آنكه محقّقا واقع خواهد شد و حق است كه در آنروز حقائق امور مكشوف ميگردد و حق است كه خداوند در آنروز بحساب خلق رسيدگى فرموده بجزاى اعمالشان ميرساند پس از هر جهت حق است و حقيق است بنام حاقّه كه خداوند او را بآن خوانده و براى شدّت اهوال آن بايد بفرمايد چه ساعت سخت حقّى است آن و براى عدم معرفت كسى بكنه آن و خصوصيّات احوالش بايد بفرمايد به پيغمبر خود كه چه چيز دانا كرده است تو را

جلد 5 صفحه 259

كه چيست حقيقت و احوال آن و نام ديگر آنروز قارعه است براى آنكه كوبنده و شكننده و پراكنده كننده اجزاء عالم دنيا است و بهم زننده اوضاع و احوال آن و با اينهمه اوصاف قبيله ثمود كه قوم حضرت صالح بودند و قبيله عاد كه قوم هود پيغمبر بودند منكر آن شدند و خدا قوم ثمود را بصيحه آسمانى يا زلزله زمينى يا هر دو بشرحى كه در سوره اعراف گذشت هلاك فرمود و آنواقعه مهلكه امر فوق العاده‌اى بود كه از حدّ متعارف طغيان و تجاوز نموده بود لذا خداوند آنرا طاغيه خوانده بحذف موصوف كه واقعه است و قبيله عاد را بباد تند سردى كه اختيار ضبط آن از دست ملائكه در رفت و باين مناسبت عاتيه خوانده شده هلاك فرمود بمسلّط نمودن آن باد را بر آنها هفت شب و هشت روز متوالى و پى در پى كه اوّل آنها چهارشنبه بود و بچهارشنبه ديگر ختم شد و خداوند آنرا در سوره قمر روز نحس مستمرّ خوانده و اگر پيغمبر اكرم و اهالى مكّه آنجا بودند ميديدند آن قوم را در آن ايّام كه بزمين خورده و مرده‌اند و مانند تنه‌هاى درختهاى خرما بر زمين افتاده‌اند اگر خاويه بمعناى ساقطه باشد و الا ميديدند آنها بر زمين افتاده مانند درختان خرماى پوسيده ميان خالى اگر بمعناى باليه خاليه باشد و در هر حال خدا از مخاطب سؤال نموده كه آيا احدى از آن قبيله در عالم باقى مانده كه تو او را به‌بينى يا بشناسى تا معلوم شود كه نمانده و بنابراين باقيه صفت نفس محذوف است و شرح اين قضايا در سوره اعراف و غيره گذشته است و فرعون و اقوام سابقه بر او يا اتباع او چون قبله بكسر قاف و فتح باء نيز قرائت شده و من قبله در اينصورت بمعناى من عنده است و اهل مؤتفكات كه قراء زير و زبر شده قوم لوط است مرتكب خطا و عصيان شدند چون خاطئه محتمل است مصدر باشد مانند عافيه و ممكن است صفت نفس محذوف باشد يعنى آمدند با نفس خطاكار و از اوامر پيغمبرشان كه در هر زمان از جانب خداوند براى ارشاد آن اقوام فرستاده شده بود تخلّف نمودند و بمجازات زيادترى از انواع عذاب يا زيادى بخودى خود در مقابل معصيت زيادشان از جانب خداوند رسيدند و محتمل است مراد آن باشد كه خداوند گرفت و مؤاخذه فرمود آنها را بعذابيكه زيادتر بود از لذّتيكه آنها

جلد 5 صفحه 260

از معصيت برده بودند چنانچه از بعضى روايات استفاده ميشود و اللّه اعلم و قصه فرعون و حضرت موسى و قوم لوط پيغمبر بكرّات و مرّات مفصّلا و مشروحا ذكر شده است.

فَهَل‌ تَري‌ لَهُم‌ مِن‌ باقِيَةٍ «8»

‌پس‌ آيا ميبيني‌ ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ ‌که‌ باقي‌ مانده‌ ‌باشد‌ يك‌ نفر ‌آنها‌.

فَهَل‌ تَري‌ ‌يعني‌ ‌هر‌ چه‌ ‌بر‌ فرض‌ سير كني‌ ‌در‌ بلاد و بيوتات‌ و مساكن‌ ‌آنها‌ احدي‌ ‌از‌ ‌آنها‌ باقي‌ نمانده‌.

سؤال‌: البته‌ ‌در‌ ميان‌ ‌آنها‌ اطفال‌ و مجانين‌ و قاصرين‌ بودند و ‌آنها‌ مكلف‌ نبودند و بيگناه‌ بودند ‌آنها‌ ‌براي‌ چه‌ هلاك‌ شدند!.

جواب‌: اولا معلوم‌ نيست‌ ‌که‌ ميان‌ ‌آنها‌ بوده‌ باشند زيرا ممكن‌ ‌است‌ مدتي‌ توليد و تناسل‌ نداشته‌ باشند، و ثانيا يك‌ نوع‌ تفضلي‌ ‌بود‌ ‌در‌ حق‌ ‌آنها‌ زيرا ‌اگر‌ كبير ميشدند مسلما بهمان‌ طريقه آباء بودند و مستحق‌ عذاب‌ ميشدند خداوند ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌

جلد 17 - صفحه 161

عذاب‌ آخرت‌ نجات‌ داد و ‌لو‌ قابليت‌ بهشت‌ ‌هم‌ نداشتند، مثل‌ اينها بعين‌ مثل‌ اطفال‌ كفار و ظلمه‌ و اهل‌ ضلالت‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ حال‌ طفوليت‌ ‌از‌ دنيا ميروند بلكه‌ بالاتر ‌اگر‌ اينها باقي‌ ميماندند ‌تا‌ حد كبر و تكليف‌ علاوه‌ ‌بر‌ اينكه‌ ‌خود‌ ‌را‌ مورد عذاب‌ قيامت‌ ميكردند ديگران‌ ‌را‌ ‌هم‌ اضلال‌ ميكردند و شاهد ‌بر‌ ‌اينکه‌ دعوي‌ بعين‌ قضيه‌ حضرت‌ خضر ‌است‌ ‌با‌ موسي‌ ‌که‌ ميفرمايد: فَانطَلَقا حَتّي‌ إِذا لَقِيا غُلاماً فَقَتَلَه‌ُ قال‌َ أَ قَتَلت‌َ نَفساً زَكِيَّةً بِغَيرِ نَفس‌ٍ لَقَد جِئت‌َ شَيئاً نُكراً كهف‌ آيه 74، و جواب‌ خضر: وَ أَمَّا الغُلام‌ُ فَكان‌َ أَبَواه‌ُ مُؤمِنَين‌ِ فَخَشِينا أَن‌ يُرهِقَهُما طُغياناً وَ كُفراً كهف‌ آيه 79 لَهُم‌ مِن‌ باقِيَةٍ تعبير بتأنيث‌ باعتبار نفس‌ ‌است‌ ‌يعني‌ نفسي‌ ‌از‌ ‌آنها‌ باقي‌ نماند.

]

(آیه 8)- و در این آیه می‌افزاید: «آیا کسی از آنها را باقی می‌بینی»؟! (فهل تری لهم من باقیة).

آری! امروز نه تنها اثری از قوم عاد نیست که از ویرانه‌های شهرهای آباد، و عمارتهای پرشکوه، و مزارع سرسبز آنها نیز چیزی باقی نمانده است.