آیه 7 سوره کهف

إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً «7»

بعد از آن جهت تسليه حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله مى‌فرمايد:

إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ‌: بدرستى كه ما قرار داديم آنچه بر روى زمين است از معادن و نباتات و حيوانات و انواع مخلوقات. زِينَةً لَها: آرايش براى اهل زمين. نزد بعضى مراد به زينت، مردانند. و نزد محققين، مراد انبياء و اولياء يا علما و حفظه قرآنند كه زينت زمين در حقيقت به ايشان است. و جمعى گويند: آرايش زمين به رجال اللّه كه آنها را اوتاد الارض گويند، زيرا قيام عالم به وجود آنها بسته و نزد اهل حق اينها ائمه هدى مى‌باشند كه دنيا و آنچه در آنست به وجود آنها برقرار باشد. هر يك در عصر خود؛ و لذا نسبت حضرت حجت بن الحسن (عجل اللّه تعالى فرجه الشريف) به قائم، به همين جهت است (ببقائه بقيت الدّنيا) «1». خلاصه آنكه فرمايد: ما آنچه در زمين است از اقسام نعم، آرايش براى اهل زمين قرار داده‌ايم. يا انبياء و اولياء و علما را سبب انتظام عالم گردانيده‌ايم.

لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا: تا بيازمائيم ايشان را، يعنى به ايشان معامله‌

«1» دعاى عديله- مفاتيح الجنان محدّث قمى رحمه اللّه.

جلد 8 - صفحه 13

آزمايندگان كنيم تا ظاهر گردد كه كداميك ايشان نيكوتر است از جهت كردار.

يعنى كيست شكر الهى به تقديم رساند به وسيله طاعات و صرف نعم در آنچه رضاى خداست، و كيست كفر و ناسپاسى ورزد به سبب كسب معاصى و صرف نعم در خلاف رضاى سبحانى. يا كدام، راه حق اختيار مى‌كند و كدام در طريق باطل قدم مى‌نهد. يا چه كس است كه روى از نعم فانيه دنيويه گردانيده و بالكليه متوجه مولى مى‌شود، و چه كس است كه دلبستگى به آنها نموده از فيوضات ربّانيّه محروم شود.

حضرت امير المؤمنين عليه السلام در ذيل خطبه‌اى فرمايد: مبعوث ساخت پيغمبران خود را به چيزى كه تخصيص داده بود ايشان را به آن از وحى، و گردانيد ايشان را حجت بر خلق خود، تا لازم نگردد حجتى براى آنها به واگذاشتن چيزى كه عذر براى آنها باشد، يعنى جاى عذر براى آنها نگذاشته كه بتوانند گفت ما نمى‌دانستيم. پس خواندند هر يك از انبيا مردم را به لسان راستى به راه حق؛ آگاه باشيد بتحقيق ظاهر و آشكار نمود احوال خلق را آشكار كردنى به ارسال رسل، نه از جهت آنكه ندانسته باشد آنچه پنهان دارند از حالات محفوظه مستوره ايشان و مكنونات درونه آنان، بلكه از جهت امتحان است كه كدام، بهترند از حيث عمل تا ثواب و عقاب مكافى و مساوى با كردار باشد بدون جبر و اجبار .. «1».

تبصره: خاتمه آيه دليل است بر بطلان قول مجبره، زيرا منطوق آيه صريح است بر آنكه افعال، صادر از بندگان باشد بالاختيار.

إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً «7» وَ إِنَّا لَجاعِلُونَ ما عَلَيْها صَعِيداً جُرُزاً «8»

ترجمه‌

همانا ما قرار داديم آنچه بر زمين است زيورى براى آن تا آزمايش كنيم ايشانرا كه كدامشان خوبترند از راه كردار

و همانا ما هر آينه ميگردانيم آنچه را بر آن است زمينى ويران.

تفسير

- خداوند زمين را بانواع زيورها از قبيل انهار و اشجار و اثمار و ازهار و انوار بياراست تا بيازمايد دنيا طلبان و آخرت جويان را و معلوم و ممتاز فرمايد كسانيرا كه در دنيا زهد و تقوى را شعار خود قرار داده و چشم از زخارف آن پوشيده‌اند از كسانيكه شيفته و فريفته و دلبسته بآنها شده و از آخرت چشم پوشيده‌اند

جلد 3 صفحه 406

و براى سرگرمى باين نعم فانيه از نعم باقيه باز مانده‌اند و بعضى گفته‌اند مراد از زينت زمين انبياء و اوصياء و اولياء و علماء و صلحاء ميباشند كه زمين بوجود ايشان زيور دارد و مراد از آزمايش الهى نسبت بمردم ظهور متابعت آنها است از ايشان كه موجب حسن عمل و عاقبت است و خداوند در روز مقرّرى تمام آرايش و پيرايشهاى دنيوى را نيست و نابود ميفرمايد بطوريكه آثار آبادى و عمران از روى زمين بكلّى محو ميشود و بصورت بيابانى بى‌گياه و آب و عرصه‌اى ويران و خراب جلوه‌گر خواهد شد پس دنيا و ما فيها هر چه باشد قابل دلبستگى مرد خردمند نيست.

دنيى آنقدر ندارد كه بر او رشك برند

يا وجود و عدمش را غم بيهوده خورند

نظر آنانكه نكردند بدين مشتى خاك‌

الحق انصاف توان داد كه صاحب نظرند

اين سرائى است كه البتّه خلل خواهد يافت‌

خنك آنقوم كه در بند سراى دگرند

اين در صورتى است كه انسان بداند بقدر عمر دنيا عمر ميكند واى بحال ما با اين عمرهاى كوتاه كه تحقيقا بقدر چشم بهم زدنى بيش نيست. صعيد روى زمين است و جرز قمّى ره فرموده بمعناى خراب است و از امام باقر عليه السّلام روايت شده كه روئيدنى در آن نيست و مراد ترغيب بزهد در دنيا و تنبيه بر مقصود از حسن عمل است و در كافى از امام سجّاد عليه السّلام نقل نموده كه خدا دوست نداشت زيورهاى دنيا و لذائذ فعليّه آنرا براى هيچيك از دوستانش و ترغيب نفرمود ايشان را بدنيا و زيورهاى موجوده و ظاهر فريبنده آن و جز اين نيست كه آفريد دنيا و اهلش را براى آزمايش آنها در آن كه كدام يك از ايشان براى آخرتشان بهتر عمل ميكنند و مقصود از آزمايش الهى مكرّر ذكر شد كه اتمام حجّت و بروز استعدادات و نيل بمقامات براى بندگان باستحقاق است.

جلد 3 صفحه 407

إِنّا جَعَلنا ما عَلَي‌ الأَرض‌ِ زِينَةً لَها لِنَبلُوَهُم‌ أَيُّهُم‌ أَحسَن‌ُ عَمَلاً «7»

محققا ‌ما قرار داديم‌ آنچه‌ ‌بر‌ روي‌ زمين‌ ‌است‌ زينت‌ ‌از‌ ‌براي‌ زمين‌ ‌براي‌ اينكه‌ امتحان‌ كنيم‌ اهل‌ زمين‌ ‌را‌ كدام‌ يك‌ ‌از‌ ‌آنها‌ عملش‌ بهتر ‌است‌ إِنّا جَعَلنا ما عَلَي‌ الأَرض‌ِ ‌از‌ معادن‌ و جمادات‌ و نباتات‌ و حيوانات‌ و مياه‌ زينة لها اسباب‌ زينت‌ و محل‌ استفاده‌ اهل‌ زمين‌ ‌از‌ مؤمن‌ و كافر خوب‌ و بد مطيع‌ و عاصي‌ عادل‌ فاسق‌ لنبلوهم‌ ‌براي‌ امتحان‌ ‌آنها‌ ‌که‌ جميع‌ ‌آنها‌ ‌را‌ امتحان‌ قرار داديم‌ غني‌ بغناء ‌خود‌ امتحان‌ ميشود فقير بفقر ‌خود‌ ‌اگر‌ ‌بر‌ طبق‌ دستور الهي‌ مصرف‌ كرد و غافل‌ نشد و علاقه‌مند باين‌ زخارف‌ نشد و ‌از‌ ‌خدا‌ و دين‌ و احكام‌ دينيّه‌ دست‌ برنداشت‌ بلكه‌ اينها ‌را‌ وسيله‌ سعادت‌ و رستگاري‌ قرار داد و بتوسط اينها تحصيل‌ آخرت‌ كرد ‌از‌ بذل‌ و احسان‌ و اعمال‌ صالحه‌ ‌اينکه‌ مشمول‌ أَيُّهُم‌ أَحسَن‌ُ عَمَلًا هست‌ و امّا ‌اگر‌ غرق‌ دنيا شد و طغيان‌ و سركشي‌ و وسيله‌ فسق‌ و فجور قرار داد و بمال‌ و جاه‌ مغرور شد و دست‌ ‌از‌ دين‌ و آخرت‌ برداشت‌ ‌حتي‌ دعوي‌ خدايي‌ كرد و ‌در‌ مقام‌ ظلم‌ و تعدّي‌ و كفر و ضلالت‌ افتاد بعقوبت‌ دچار مي‌شود و مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ امتحانات‌ الهي‌ ‌براي‌ ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ ‌بر‌ ‌خدا‌ چيزي‌ مخفي‌ ‌باشد‌ بلكه‌ ‌بر‌ ‌خود‌ بنده‌ و ‌بر‌ ديگران‌ معلوم‌ شود و همين‌ نحو ‌که‌ ‌خدا‌ باين‌ نعم‌ امتحان‌ ميفرمايد ببلاها و مصائب‌ و گرفتاريها ‌هم‌ امتحان‌ ميكند لِيَمِيزَ اللّه‌ُ الخَبِيث‌َ مِن‌َ الطَّيِّب‌ِ.

انفال‌ آيه 38 و حجة ‌بر‌ همه‌ تمام‌ شود

329

(آیه 7)- این آیه ترسیمی از وضع این جهان به عنوان یک میدان آزمایش برای انسانها، و توضیحی برای خط سیر انسان در این مسیر است.

نخست می‌گوید: «ما آنچه را روی زمین است زینت آن قرار دادیم» (إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَی الْأَرْضِ زِینَةً لَها).

ج3، ص26

جهانی پر زرق و برق ساختیم که هر گوشه‌ای از آن دل را می‌برد، دیدگان را به خود مشغول می‌دارد، و انگیزه‌های مختلف را در درون آدمی بیدار می‌کند، تا در کشاکش این انگیزه‌ها و درخشش این زرق و برقها و چهره‌های دل‌انگیز و دلربا، انسان بر کرسی آزمایش قرار گیرد و میزان قدرت ایمان و نیروی اراده و معنویت و فضیلت خود را به نمایش بگذارد.

لذا بلافاصله اضافه می‌کند: «تا آنها را بیازماییم کدامینشان بهتر عمل می‌کنند»؟ (لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا).

این هشداری است به همه انسانها و همه مسلمانها که در این میدان آزمایش الهی فریب زرق و برقها و کثرت عمل را نخورند بلکه بیشتر به حسن عمل بیندیشند.