آیه 6 سوره یونس

إِنَّ فِي اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ «6»

بعد از آن تذكر ديگر از شواهد قدرت خود بيان مى‌فرمايد:

إِنَّ فِي اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ: بدرستى كه در آمد و شد شب و روز از پس يكديگر، يا در مخالفت آنها در ظلمت و نور، و يا اختلاف درازى و كوتاهى هر يك كه گاهى شب كاهد و روز افزايد، و زمانى روز نقصان پذير شود و شب متزايد گردد. وَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌: و آنچه آفريده است خداى تعالى در آسمانها و زمينها از انواع موجودات از آفتاب و ماه و ثوابت و سيارات و انواع ملائكه و عرش و كرسى و لوح و قلم و اصناف جمادات و نباتات و حيوانات از آدميان و جنيان و بهايم و وحوش و طيور و سباع و صحرا و دريا و كوه و معادن و اقسام اشجار و زروع و گياهها و غير آن.

لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ‌: هر آينه علامات و نشانه‌هائى است بر وجود صانع عالم و وحدت او و كمال علم و قدرت سبحانى براى گروهى كه بترسند از عواقب احوال و خواتيم امور، يعنى از حال و مال و منال و معاذ و ملاذ خود بيانديشند، و از رسوائى حشر ترسان باشند، و بدان سبب از معاصى اجتناب كنند؛ زيرا انديشه و خوف، باعث تفكر و تدبر، و آن موجب احتراز از محرمات و

ج5، ص 264

تدارك ما فات گردد. ابن عباس نقل نموده‌ «1» در سبب نزول اين آيه شريفه كه كفار گفتند: يا محمّد، به ما آيتى بنما تا به تو ايمان آريم. حق تعالى اين آيه نازل فرمود كه اين همه، آيات و حجج و دلايلند بر الهيت و وحدانيت من، و لكن براى كسانى كه تأمل و تفكر در آنها نموده و به وحدانيت و قدرت من، علم حاصل كنند.

هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسابَ ما خَلَقَ اللَّهُ ذلِكَ إِلاَّ بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الْآياتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ «5» إِنَّ فِي اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ «6»

ترجمه‌

او است آنكه قرار داد آفتاب را روشنى و ماه را روشن و مقدّر نمود براى آن منزلها تا بدانيد شمار سالها و حساب را و نيآفريد خدا آنرا مگر بحق تفصيل ميدهد

جلد 3 صفحه 5

آيتها را براى گروهى كه دانشمندند

همانا در گردش شب و روز و آنچه آفريد خدا در آسمانها و زمين هر آينه آيتها است براى گروهى كه پرهيزكارند.

تفسير

خداوند آفتاب و ماه را داراى ضياء و نور قرار داد و چون نور آفتاب ذاتى و نور ماه مكتسب از آن است و نيز نور آفتاب شديد و نور ماه ضعيف است نسبت ضياء را كه ابلغ در كشف ظلمت است بآفتاب و نسبت نور را بماه داد و چون از هر دو جز ضياء و نور محسوس نيست براى مبالغه در روشنى دو معنى مصدرى را حمل بر ذات آندو فرمود مانند آنكه ميگويند فلانى عدل است يعنى بسيار عادل است اينجا هم مراد آنستكه بسيار داراى ضياء و نور فرمود آندو را و نيز مقدّر فرمود هر يك از آندو را صاحب منازلى يا مقدّر فرمود مسير هر يك از آندو را منازل يا خصوص ماه را براى محسوس بودن حالات آن در نقص و تمام چون هر شبى در منزلى است تا شب بيست و هشتم كه بكلّى مخفى مى‌شود و محاق ميگردد در هر حال منازل دوازده‌گانه آفتاب كه برجهاست و منازل بيست و هشت گانه ماه كه در علم هيئت اسامى آنها ذكر شده است براى تعيين سالهاى قمرى و شمسى و ماههاى آندو و روزهاشان و بدست آمدن حساب معاملات مردم و محصولات تابستانى و زمستانى لازم است و بنظر حقير اين آيه هم دليل است بر اعتبار حساب سال و ماه قمرى چون ارجاع ضمير بهر يك از شمس و قمر بعيد است بلكه ظاهر عود ضمير است بخصوص قمر بملاحظه اقربيّت و مطابقت در تذكير و محسوس بودن منازل و حالات آن براى عامّه خلق بخلاف آفتاب و البته خلقت خداوند كلّيه موجودات را بحق و بر وفق حكمت است و بباطل و بر طبق هوى و هوس نيست و خداوند بيان ميفرمايد آيات دالّه بر وجود و حكمت صانع را براى اهل دانش چون آنها ميتوانند از اين آيات استفاده علمى نمايند و الّا كسانيكه جاهل محض و نادان صرفند از تدبّر و تفكّر در آيات عاجزند و از فوائد علم محرومند چنانچه انتفاع از آيات ارضيّه و سماويّه هم مخصوص باهل تقوى و معرفت است كه از عواقب امور انديشه دارند و كارى نميكنند كه براى آخرت آنها مضرّ باشد بخلاف مردمان بى باك و بى‌فكر و بى معرفت كه يا نميفهمند يا عمل بفهم خودشان نميكنند و باين ملاحظه آيه بودن آيات در آيه دوّم اختصاص باهل تقوى داده شده است «برگ درختان سبز در نظر هوشيار- هر ورقى دفترى است معرفت كردگار» وجود آفتاب و ماه و ساير

جلد 3 صفحه 6

كواكب و آمدن شب و روز در پى يكديگر يا اختلاف آندو در تاريكى و روشنى و تأثير آنها در موجودات ارضيّه دليل بر وجود صانع حكيم واحد است كه مدير اين كارخانه بزرگ او است و حافظ ارتباط و انتفاع اجزاء آن از يكديگر است تعالى شأنه و آثاره.

إِن‌َّ فِي‌ اختِلاف‌ِ اللَّيل‌ِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَق‌َ اللّه‌ُ فِي‌ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ لَآيات‌ٍ لِقَوم‌ٍ يَتَّقُون‌َ «6»

محققا ‌در‌ اختلاف‌ شب‌ و روز و آنچه‌ خلق‌ فرموده‌ ‌است‌ خداوند ‌در‌ آسمانها و زمين‌ ‌هر‌ آينه‌ نشانه‌هائيست‌ ‌از‌ ‌براي‌ قوم‌ پرهيزكاران‌.

إِن‌َّ فِي‌ اختِلاف‌ِ اللَّيل‌ِ وَ النَّهارِ ممكن‌ ‌است‌ مراد خلف‌ يكديگر ‌باشد‌ ‌يعني‌ شب‌ ‌در‌ پي‌ روز و روز ‌در‌ تعقيب‌ شب‌ چنانچه‌ ‌در‌ جاي‌ ديگر ميفرمايد‌را‌‌به‌ وَ هُوَ الَّذِي‌ جَعَل‌َ اللَّيل‌َ وَ النَّهارَ خِلفَةً فرقان‌ ‌آيه‌ 63، و ممكن‌ ‌است‌ مراد اختلاف‌ آثار ‌باشد‌ فوائدي‌ ‌که‌ بنده‌گان‌ ‌از‌ روز ميبرند و نتائجي‌ ‌که‌ ‌از‌ شب‌ دست‌ ميآورند چنانچه‌ ميفرمايد وَ مِن‌ رَحمَتِه‌ِ جَعَل‌َ لَكُم‌ُ اللَّيل‌َ وَ النَّهارَ لِتَسكُنُوا فِيه‌ِ وَ لِتَبتَغُوا

جلد 9 - صفحه 350

مِن‌ فَضلِه‌ِ قصص‌ ‌آيه‌ 73، و هزار فائده‌ ديگر ‌که‌ ‌اگر‌ شب‌ ‌باشد‌ بدون‌ روز و بالعكس‌ يك‌ جنبنده‌ روي‌ زمين‌ نميماند و يك‌ گياه‌ ‌از‌ زمين‌ روئيده‌ نميشود و يك‌ معدن‌ استخراج‌ نميگردد وَ ما خَلَق‌َ اللّه‌ُ فِي‌ السَّماوات‌ِ ‌از‌ ملائكه‌ و جنات‌ و سدرة المنتهي‌ و بيت‌ المعمور و آنچه‌ ‌خود‌ ميداند و الارض‌ ‌از‌ جمادات‌ و معادن‌ و نباتات‌ و حيوانات‌ و جن‌ّ و انس‌ و ‌غير‌ اينها لايات‌ نشانه‌ها و ادله‌ و براهين‌ ‌است‌ ‌بر‌ وحدانيت‌ حق‌ و حكمت‌ و قدرت‌ و علم‌ و ساير شئونات‌ ربوبي‌ لِقَوم‌ٍ يَتَّقُون‌َ بجميع‌ مراتب‌ تقوا ‌از‌ تقواي‌ ‌از‌ كفر و شرك‌ و اخلاق‌ رذيله‌ و اعمال‌ سيّئه‌ زيرا بهره‌برداري‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ آيات‌ ‌که‌ وسيله‌ سعادت‌ دنيا و آخرت‌ ‌آنها‌ شود مخصوص‌ باين‌ طائفه‌ ‌است‌ و ‌غير‌ اينها باعث‌ ازدياد دركات‌ و عقوبات‌ و عذاب‌ دنيا و آخرت‌ ‌آنها‌ ‌است‌

]

(آیه 6)- در این آیه به قسمتی دیگر از نشانه‌ها و دلائل وجودش در آسمان و زمین پرداخته، می‌گوید: «درآمد و شد شب و روز و آنچه خداوند در آسمان و زمین آفریده است نشانه‌هایی است برای گروه پرهیزکاران» (إِنَّ فِی اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ ما خَلَقَ اللَّهُ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَّقُونَ).

ج2، ص274

یعنی تنها کسانی این آیات را درک می‌کنند که در پرتو تقوا و پرهیز از گناه، صفای روح و روشن بینی یافته‌اند اگر نور آفتاب یکنواخت و بطور مداوم بر زمین می‌تابید مسلما درجه حرارت در زمین به قدری بالا می‌رفت که قابل زندگی نبود و همچنین اگر شب بطور مستمر ادامه می‌یافت همه چیز از شدت سرما می‌خشکید ولی خداوند این دو را پشت سر یکدیگر قرار داده تا بستر حیات و زندگی را در کره زمین آماده و مهیا سازد.