آیه 6 سوره رعد

وَ يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ الْمَثُلاتُ وَ إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلى‌ ظُلْمِهِمْ وَ إِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقابِ «6»

وَ يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ: و طلب عجله كنند اين مشركان تو را اى پيغمبر به عذاب پيش از رحمت، يعنى به عقابى كه ايعاد شده بر تكذيب پيش از ثوابى كه وعده داده شده بر تصديق. اين زمانى بود كه گفتند: «فامطر علينا من السّماء» يا استعجال كنند عذاب موعود را پيش از احسان به امهال و

جلد 6 - صفحه 336

انظار، زيرا مهلت دادن كسى كه مستحق عقاب است هر آينه احسان خواهد بود به او. استعجال عذاب را نمايند بدون هيچ تأملى در احوال گذشتگان. وَ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ الْمَثُلاتُ‌: و حال آنكه بتحقيق گذشت پيش از ايشان عقوباتى كه بر امّتان گذشته واقع شد كه مايه عبرت عالميان است از قبيل خسف و مسخ و غرق و صيحه، و اين منكرين هم طريقه و روش آنها را نمايند، پس چگونه تجاسر كنند بر استعجال عذاب و عبرت نگيرند به هلاك شدن مكذبان از عقاب.

حضرت امير المؤمنين در ذيل خطبه قاصعه فرمايد: و احذروا ما نزّل بالامم قبلكم من المثلات بسوء الافعال و ذميم الاعمال فتذكّروا فى الخير و الشّرّ احوالهم و احذروا ان تكونوا امثالهم. «1» امام مبين عليه السّلام فرمايد: و بترسيد از آنچه نازل شد به امتان پيش از شما از عقوبات به سبب بدى فعلها و زشتى اعمال، پس متذكر شويد در كارهاى بد و خوب، احوال آنان را و دورى كنيد از اينكه مثل آنها باشيد، پس چون تفكر كرديد در دو حالت خير و شر ايشان، پس ملازم شويد كارى را كه به سبب آن عزت ملازم حالشان شد و بر طرف گرديد دشمن به جهت آن از آنان و متمادى شد بدان رستگارى ايشان و منقاد شد به آن نعمت با آنان و وصل كرد كرامت و بزرگوارى بر آن كار ريسمان ايشان را كه عبارت است از اجتناب و پرهيز نمودن از نفاق و افتراق و ملازمت الفت و اتفاق و ترغيب به آن و وصيت به آن، و اجتناب نمائيد از هر كارى كه شكست مهره پشت آنان را و سست نمود قوت ايشان را از كينه‌جوئى قلبها به يكديگر و دشمنى سينه‌ها و پشت بهم دادن نفوس و خوار كردن دستهاى يكديگر.

آيه كريمه شامل است عموم مكلفين را در هر عصر و زمانى تا انقراض عالم چنانچه خطبه شريفه هم روى سخن به تمام مردمان است براى عبرت و تنبه.

وَ إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلى‌ ظُلْمِهِمْ‌: و بتحقيق پروردگار تو هرآينه‌

«1» نهج البلاغه فيض ص 801.

جلد 6 - صفحه 337

صاحب آمرزش است مردمان را بر ظلمشان.

تبصره- سيد مرتضى علم الهدى (قدس الله سره) فرمايد: «1» در اين آيه شريفه دلالتى است بر جواز مغفرت بر گناهكاران اهل قبله، زيرا حق تعالى ما را دلالت فرمود بر اينكه مى‌آمرزد مردمان را با آنكه ايشان گناه كرده‌اند زيرا فرمايش‌ «عَلى‌ ظُلْمِهِمْ» اشاره است بر آن حالى كه مى‌باشند بر آن حال گناهكار. بنابراين ممكن است خداوند سبحان گناه را بيامرزد بدون توبه، لكن اين امر بر بندگان مخفى باشد، پس اتكال و اعتماد را نشايد؛ بعلاوه مقارن فرموده به وعيد تا مقام خوف و رجا حاصل آيد.

وَ إِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقابِ‌: و بدرستى كه هرآينه پروردگار تو سخت عقوبت كننده است كسى را كه مستحق عقاب باشد.

در مجمع سعيد بن المسيب روايت نموده چون اين آيه نازل شد پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود: لو لا عفو اللّه و تجاوزه ما هنأ احدا العيش و لو لا وعيد اللّه و عقابه لاتّكل كلّ واحد. «2» يعنى اگر عفو و تجاوز الهى نبودى هيچكس را زندگانى خوش نبودى، و اگر وعيد و عقاب سبحانى نبودى هر يك اتكال بعفو او نمودى.

تنبيه: بر ارباب قلوب مخفى نيست به اينكه دنيا مزرعه آخرت، و قلب هم مانند زمين، و ايمان به منزله تخم، و اعمال صالحه به مثابه پاسبانى و آبيارى، و روز قيامت وقت خرمن اعمال است، و هيچكس بهره‌اى نبرد مگر آنچه را كه كشته باشد از آداب شايسته و اخلاق پسنديده و كارهاى ستوده. و اميد بنده به مغفرت پروردگار، مانند اميد زارع است؛ پس هر كه زمين پاك از خاشاك را تخم صحيح بپاشد و در پاسبانى و آبيارى آن سستى نورزد و خس و خار را از اطراف آن بزدايد، سپس حفظ آن را از آفات به فضل الهى اميدوار باشد كه از حوادثات محفوظ باشد تا ثمر بدست آيد. چنين شخصى صاحب رجا و اميدوارى‌

«1» تفسير مجمع البيان ج 3 ص 278.

«2» تفسير مجمع البيان ج 3 ص 278.

جلد 6 - صفحه 338

است، و اگر چنانچه تخم را در زمين سنگلاخ بلندى بپاشد كه آب به آن احاطه نكند و از تسويه آن غفلت ورزيده منتظر خرمن باشد، اين انتظار حمق و غرور خواهد بود. و اگر تخم صحيح را در زمين طيب بى‌آبى پخش و منتظر آب باران بوده تا آن را سيراب گرداند، آن را تمنى و آرزو نامند.

از اين مقدمه حال مزرعه قلب بدست آمد كه اولا بايد قلب، پاك از خاشاك اخلاق رذيله و مسالك فاسده نموده. ثانيا تخم طيب ايمان و عقايد صحيحه در آن پاشيده. ثالثا به آب طاعات حسنه و اعمال صالحه آن را سيراب گرداند تا ثمرات عاليه و سعادات ابديه حاصل آيد و الا با اتيان كارهاى ناشايسته اميدوارى به رحمت سبحانيه آرزو و طمع خامى است؛ چنانچه در كافى شريف راوى خدمت حضرت صادق عليه السّلام عرض كند:

قوم يعملون بالمعاصى و يقولون نرجو فلا يزالون كذلك حتّى يأتيهم الموت، فقال: هؤلاء قوم يترجّحون فى الامانىّ؛ كذبوا ليسوا براجين، انّ من رجا شيئا طلبه و من خاف من شى‌ء هرب منه. «1» جماعتى معصيت خدا نمايند و گويند ما اميدواريم و به همين حال باشند تا بميرند. حضرت فرمود: اين جماعت بسته در آرزو و متمايلند از طرفى به طرفى، كأنّه حضرت تشبيه فرموده آرزوى آنان را به ارجوحه (بادبادك) كه متحرك شود به كمتر نسيمى، همچنين اين جماعت هم متمايلند به آرزوها از خوف به رجا، دروغگويند، نيستند از اميدواران، بدرستى كه هر كه اميد به چيزى دارد طلب كند آن را و هر كه بترسد از چيزى، فرار نمايد از آن.

وَ إِنْ تَعْجَبْ فَعَجَبٌ قَوْلُهُمْ أَ إِذا كُنَّا تُراباً أَ إِنَّا لَفِي خَلْقٍ جَدِيدٍ أُولئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ وَ أُولئِكَ الْأَغْلالُ فِي أَعْناقِهِمْ وَ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ «5» وَ يَسْتَعْجِلُونَكَ بِالسَّيِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ وَ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ الْمَثُلاتُ وَ إِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلى‌ ظُلْمِهِمْ وَ إِنَّ رَبَّكَ لَشَدِيدُ الْعِقابِ «6» وَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِنْ رَبِّهِ إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ «7»

ترجمه‌

و اگر عجب ميدارى پس عجب است گفتارشان كه آيا وقتى كه باشيم‌

جلد 3 صفحه 190

خاك آيا همانا ما در آئيم در آفرينش تازه آنگروه آنانند كه كافر شدند بپروردگارشان و آنگروه باشد غلها در گردنهاشان و آنگروه اهل آتشند ايشان در آن جاودانيانند

و بشتاب ميخواهند از تو بدى را پيش از خوبى و بتحقيق گذشت پيش از آنها عقوبتها و همانا پروردگار تو هر آينه صاحب آمرزش است مر مردمان را بر ستمشان و همانا پروردگار تو سخت عقوبت است‌

و ميگويند آنانكه كافر شدند چرا فرستاده نشد بر او نشانه‌اى از پروردگارش جز اين نيست كه تو بيم دهنده‌ئى و از براى هر گروهى راهنمائى است.

تفسير

كفارى كه منكر معاد بودند از روى تعجّب ميگفتند آيا وقتى كه ما مرديم و خاك شديم باز زنده و مبعوث ميشويم روز قيامت و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از گفتار آنها تعجّب ميفرمود كه چه قدر بى‌شعورند لذا خداوند بحبيب خود ميفرمايد اگر تعجّب ميكنى تو از گفتار آنها براى آنستكه جاى تعجّب است چون آنها اقرار دارند كه خدا مردم را ايجاد نموده و هركس چيزى را ايجاد نمود و خراب كرد دو مرتبه ميتواند آنرا ايجاد كند بسهولت چه رسد بخداوندى كه قادر بر هر امرى است پس آنها منكر قدرت خدايند و كافرند و راه نجاتى براى آنها نيست چون كفر و ضلالت و گمراهى مانند غل بر گردن آنها احاطه نموده و در آخرت هم مغلول محشور ميشوند و مخلّد در آتشند و يكى از بى‌شعوريهاى آنها آنستكه بطور استهزاء ميگويند پس چرا بر ما عذاب نازل نميشود و ميخواهند از تو بعجله بدى را پيش از انقضاء مهلت و خوبى حالشان بسلامتى از عقوبت با آنكه ميدانند چه رسيد بر پيشينيان آنها از عقوبتهاى الهى كه بمسخ و خسف و غرق و امثال آنها گرفتار شدند و بايد بدانند كه خداوند غفار است مى‌آمرزد كسانى را كه بر خودشان ظلم نمودند بارتكاب معاصى و كفر اگر توبه كنند و شديد العقاب است اگر باقى بمانند بر كفر و اصرار نمايند بر معصيت در مجمع روايت نموده كه چون اين آيه نازل شد پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود اگر عفو و گذشت خدا نبود گوارا نميشد عيش بر احدى و اگر وعده عذاب و عقاب خدا نبود اعتماد مينمود بر عفو او هر كس و از عمل باز ميماند و يكى از توقعات بيجاى آنها آنستكه هر روز از تو معجزه جديدى مانند عصاى موسى و نفس عيسى و طلا نمودن كوه صفا براى استفاده خودشان ميخواهند و ميگويند چرا غير از قرآن‌

جلد 3 صفحه 191

و شقّ القمر و تسبيح سنگ ريزه و امثال اينها كه ديديم معجزه ديگرى كه ما ميخواهيم نميكند با آنكه وظيفه پيغمبر فقط انذار و تخويف و ارشاد است كه تو بآن عمل ميكنى و از براى اثبات نبوّت يك معجزه كافى است ديگر نميشود نظم عالم را بهم زد و هر روز معجزى نمود با آنكه اگر يكى كافى نباشد هزارها هم كافى نيست و از براى هر گروهى در هر زمانى هادى و راهنمائى است از طرف خدا با حجت و بيان در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت نموده كه چون اين آيه نازل شد فرمود من منذرم و على هادى است بعد از من و بامير المؤمنين عليه السّلام فرمود اى على بتو هدايت ميشوند هدايت- شدگان و در كافى از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم منذر است و در هر زمانى از ما هادى و راهنمائى است كه هدايت ميكند مردم را بآنچه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم آورده است و راهنمايان بعد از او على عليه السّلام است پس اوصياء او يكى بعد از ديگرى و از امام صادق عليه السّلام روايت نموده كه هر امامى هادى است از براى اهل زمانى كه آن امام در ميان آنها است و اين معنى را قمّى و عيّاشى و در اكمال و ساير كتب معتبره خاصه و عامّه بطرق عديده ذكر نموده‌اند و آن دليل واضح بر اثبات مذهب حقه اثنى عشريّه است ..

وَ يَستَعجِلُونَك‌َ بِالسَّيِّئَةِ قَبل‌َ الحَسَنَةِ وَ قَد خَلَت‌ مِن‌ قَبلِهِم‌ُ المَثُلات‌ُ وَ إِن‌َّ رَبَّك‌َ لَذُو مَغفِرَةٍ لِلنّاس‌ِ عَلي‌ ظُلمِهِم‌ وَ إِن‌َّ رَبَّك‌َ لَشَدِيدُ العِقاب‌ِ «6»

و طلب‌ تعجيل‌ ميكنند ‌از‌ ‌شما‌ بدي‌ ‌را‌ پيش‌ ‌از‌ خوبي‌ و بتحقيق‌ گذشت‌ ‌از‌ پيش‌ ‌از‌ ‌آنها‌ امثالي‌ و بدرستي‌ ‌که‌ پروردگار تو ‌هر‌ آينه‌ شديد ‌است‌ عقاب‌ ‌او‌ وَ يَستَعجِلُونَك‌َ بِالسَّيِّئَةِ قَبل‌َ الحَسَنَةِ سيئه‌ مقابل‌ حسنه‌ ‌است‌ و استعجال‌ سيئه‌ طلب‌ عذاب‌ ‌است‌ چنانچه‌ ميفرمايد وَ إِذ قالُوا اللّهُم‌َّ إِن‌ كان‌َ هذا هُوَ الحَق‌َّ مِن‌ عِندِك‌َ فَأَمطِر عَلَينا حِجارَةً مِن‌َ السَّماءِ أَوِ ائتِنا بِعَذاب‌ٍ أَلِيم‌ٍ انفال‌ ‌آيه‌ 32.

و حسنه‌ مغفرت‌ الهي‌ و مثوبات‌ آخرتي‌ ‌است‌ ‌يعني‌ اينها بعوض‌ اينكه‌ ايمان‌ بياورند و ‌از‌ ‌خدا‌ طلب‌ مغفرت‌ كنند نسبت‌ باعمال‌ گذشته‌ ‌آنها‌ ‌از‌ شرك‌ و كفر و معاصي‌، طلب‌ عذاب‌ ميكنند. ‌در‌ قضيه‌ غدير ‌آن‌ ملعون‌ برخواست‌ و ‌گفت‌ ‌اگر‌ ‌اينکه‌ نصب‌ ‌علي‌ ‌بر‌ خلافت‌ ‌از‌ جانب‌ خداست‌ صاعقه‌ بيايد و مرا بسوزاند صاعقه‌ آمد

جلد 11 - صفحه 309

و ‌او‌ ‌را‌ سوزانيد و مثل‌ آنكه‌ ‌گفت‌

(النار و ‌لا‌ العار)

و ‌بر‌ عكسش‌ ابي‌ ‌عبد‌ اللّه‌ ‌عليه‌ السّلام‌ فرمود

‌از‌ (الموت‌ خير ‌من‌ ركوب‌ العاري‌ و العار خير ‌من‌ دخول‌ النار)

و بعضي‌ گفته‌اند سيئة كفر و شرك‌ و معاصي‌ ‌است‌ و حسنه‌ ايمان‌ و تقوي‌ و عمل‌ صالح‌ ‌است‌ اينها اختيار اولي‌ ‌را‌ كردند و ترك‌ ثانوي‌ و بعضي‌ گفتند سيئه‌ تعجيل‌ ‌در‌ عذاب‌ ‌است‌ و حسنه‌ انظار و مهلت‌ ‌است‌ مثل‌ انظار مديون‌ ‌در‌ مطالبه‌ دين‌ ‌که‌ ميفرمايد وَ إِن‌ كان‌َ ذُو عُسرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلي‌ مَيسَرَةٍ بقره‌ ‌آيه‌ 28.

وَ قَد خَلَت‌ مِن‌ قَبلِهِم‌ُ المَثُلات‌ُ امم‌ سابقه‌ مثل‌ قوم‌ نوح‌، هود، صالح‌، ابراهيم‌، لوط، شعيب‌، موسي‌ ‌که‌ ‌در‌ اثر كفر و شرك‌ و تكذيب‌ انبياء و معاصي‌ بچه‌ عقوباتي‌ گرفتار شدند و ضرب‌ المثل‌ شد ‌بر‌ ديگران‌.

وَ إِن‌َّ رَبَّك‌َ لَذُو مَغفِرَةٍ لِلنّاس‌ِ عَلي‌ ظُلمِهِم‌ خداوند واسع‌ المغفرة ‌است‌ لكن‌ ‌در‌ محل‌ قابل‌ ‌که‌ ايمان‌ ‌باشد‌ و ‌لو‌ قبل‌ الموت‌ ‌بر‌ فرض‌ ‌که‌ هفتاد سال‌ ‌در‌ شرك‌ و كفر ظلم‌ معاصي‌ بسر برده‌ ‌باشد‌ ‌که‌ فرمود

(الاسلام‌ يجب‌ّ ‌ما قبله‌)

وَ إِن‌َّ رَبَّك‌َ لَشَدِيدُ العِقاب‌ِ ‌است‌ ‌بر‌ كسي‌ ‌که‌ بي‌ايمان‌ ‌از‌ دنيا رفته‌ ‌باشد‌ و ‌لو‌ هفتاد سال‌ ‌در‌ عبادت‌ و اطاعت‌ سير كرده‌ ‌باشد‌ ‌که‌ ميفرمايد أُولئِك‌َ الَّذِين‌َ حَبِطَت‌ أَعمالُهُم‌ فِي‌ الدُّنيا وَ الآخِرَةِ وَ ما لَهُم‌ مِن‌ ناصِرِين‌َ، آل‌ عمران‌ ‌آيه‌ 21، و بسياري‌ ‌از‌ آيات‌ ديگر.

]

(آیه 6)- در این آیه به یکی دیگر از سخنان غیر منطقی مشرکان پرداخته و می‌گوید: «آنها به جای این که از خداوند به وسیله تو تقاضای رحمت کنند، درخواست تعجیل عذاب و کیفر و مجازات می‌نمایند» (وَ یَسْتَعْجِلُونَکَ بِالسَّیِّئَةِ

ج2، ص465

قَبْلَ الْحَسَنَةِ)

.آیا آنها فکر می‌کنند مجازات الهی دروغ است؟ «با این که در گذشته عذابهایی (بر امتهای سرکش پیشین) نازل گردید» که اخبار آن بر صفحات تاریخ و در دل زمین ثبت است (وَ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِمُ الْمَثُلاتُ).

سپس اضافه می‌کند: «پروردگار تو نسبت به مردم- با این که ظلم می‌کنند- دارای مغفرت است، و (در عین حال) پروردگارت دارای عذاب شدید است» (وَ إِنَّ رَبَّکَ لَذُو مَغْفِرَةٍ لِلنَّاسِ عَلی ظُلْمِهِمْ وَ إِنَّ رَبَّکَ لَشَدِیدُ الْعِقابِ).