آیه 58 سوره عنکبوت

وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ (58)

وَ الَّذِينَ آمَنُوا: و آن كسانى كه ايمان آورده‌اند به خدا و رسول، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‌: و بجا آوردند كارهاى شايسته يعنى اداى واجبات نمودند، لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً: هر آينه فرود آوريم و جاى دهيم البته البته آنها را

جلد 10 - صفحه 256

به منزلهاى بلند و غرفه‌هاى ارجمند. تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ: جارى مى‌شود از زير آن غرفه‌ها نهرهاى مرتب و منظم، خالِدِينَ فِيها: در حالتى كه جاويد و دائم باشند در آن بهشت. نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ‌: نيكوست بهشت با نعمتهاى بى‌پايان مزد عمل كنندگان و بجا آورندگان طاعات و عبادات.

ابن عباس در تفسير اين آيه گفته: هر آينه ساكن گردانيم ايشان را در قصرها و غرفه‌ها كه از درّ و ياقوت و زبرجد باشد، و فرود آريم ايشان را در قصرهاى بهشت كه باقى باشند در آن به بقاى خدا و هميشه آنجا هستند كه هرگز گرد فنا و زوال به دامن ايشان نرسد، و نيكو مزد كاركنندگان است براى خدا آن غرفه‌ها «1».

يا عِبادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ أَرْضِي واسِعَةٌ فَإِيَّايَ فَاعْبُدُونِ (56) كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ (57) وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِينَ فِيها نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِينَ (58) الَّذِينَ صَبَرُوا وَ عَلى‌ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ (59) وَ كَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُها وَ إِيَّاكُمْ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (60)

ترجمه‌

اى بندگان من كه ايمان آورديد همانا زمين من فراخ است پس بپرستيد مرا

هر نفسى چشنده است مرگ را پس بسوى ما باز گردانده ميشويد

و آنانكه ايمان آوردند و كردند كارهاى نيك هر آينه جاى ميدهيم ايشانرا از

جلد 4 صفحه 238

بهشت در منزلهاى بلندى كه ميرود از زير آنها نهرها با آنكه جاويدانند در آن خوب است پاداش عمل كنندگان‌

آنانكه صبر كردند و بر پروردگارشان توكل ميكنند

و بسا باشد از جنبنده‌اى كه بر نميدارد روزى خود را خدا روزى ميدهد او را و شما را و او است شنواى دانا.

تفسير

كسانيكه در بلاد خودشان نتوانند بوظائف دينى خود قيام كنند و عبادت خدا را نمايند بايد هجرت كنند ببلادى كه براى آنها اطاعت خدا ميسّر باشد لذا خداوند ميفرمايد اى بندگان من كه ايمان آورديد زمين من وسعت دارد پس اگر در بلدى سخت شد بر شما عبادت من هجرت كنيد ببلد ديگر پس در آنجا با فراغت خاطر مرا عبادت كنيد نه غير مرا و بدانيد كه زندگى دو روزه دنيا اين قدر ارزش ندارد كه براى علاقه بآب و خاكى شخص مؤمن دست از عبادت خدا بردارد و هر كس بنوبه خود شربت ناگوار مرگ را خواهد چشيد و در روز معيّنى همه در پيشگاه الهى حاضر كرده و بحكم او رجوع داده ميشوند و بپاداش اعمال خود ميرسند و آن كسانيكه ايمان آوردند بآنچه بايد ايمان بياورند بآن از توحيد و نبوّت و امامت و معاد و بوظائف دينى خود عمل كردند ما آنها را در غرفه‌هاى بهشتى كه از بيوت رفيعه عاليه آنست و گفته‌اند از درّ و ياقوت و زبر جد است جاى گزين خواهيم نمود با آنكه جارى ميشود از زير آن قصور نهرهائى از آب زلال و مشروبات حلال و حاضر ميگردد براى آنها انواع مأكولات و اقسام ملبوسات و اصناف منكوحات فرد اكمل كه نه چشمى ديده و نه گوشى شنيده و نه بخاطر احدى خطور كرده بقدرى كه بخواهند تا خدا خدائى ميكند و پايانى براى آن نيست و آنچه ذكر شد پاداش خوبى است براى كسانيكه صبر نمودند بر عمل بوظائف دينى خود و توكّل بخدا كردند در هجرت از اوطانشان و خدا در دنيا هم با آنها كمك ميفرمايد و براى معاش درمانده نميگذارد و روزى ايشانرا بوجه احسن و اكمل و اعلى خواهد رسانيد و چه بسيار از حيوانات جنبنده در زمين غير از انسان و موش و مورچه روزى خود را با خود از جائى بجائى حمل و نقل نميكنند و ذخيره نمى‌نمايند و خدا روزى ميدهد آنها را و شما را كه غم روزى ميخوريد يكسان و بقدر مقدّر و مرزوق و او ميشنود دعاى شما را اگر محتاج شويد و از خدا وسعت‌

جلد 4 صفحه 239

رزق طلب كنيد و ميداند حال شما و صلاح آنرا و بر وفق حكمت و مصلحت شما با شما معامله خواهد فرمود قمى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه خدا ميفرمايد اطاعت نكنيد پادشاهان فاسق را و اگر بترسيد كه آنها شما را از انجام وظائف دينى باز دارند زمين من وسعت دارد و نيز ميفرمايد چرا بوظائف خود عمل ننموديد و آنها ميگويند ما قوّه مقاومت با جائر را نداشتيم و خداوند ميفرمايد آيا زمين من وسعت نداشت كه شما مهاجرت نمائيد در آن و در مجمع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه وقتى تو در زمينى بودى كه در آن معصيت خدا شود بيرون رو از آن بسوى غيرش و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم روايت نموده كه كسيكه فرار كند براى دينش از زمينى بزمينى اگر چه يك وجب باشد مستوجب بهشت ميشود و رفيق ابراهيم عليه السّلام و محمّد صلّى اللّه عليه و اله و سلّم خواهد بود و از عبد اللّه عمر نقل نموده كه روزى از مدينه با پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم بيرون آمديم و در بوستان يكى از انصار رفتيم حضرت مشغول به تناول فرمودن خرما شد و فرمود اين صبح روز چهارم است كه من طعامى نچشيدم و اگر بخواهم از خداوند مانند ملك كسرى و قيصر را بمن ميدهد پس چگونه است حال تو اى پسر عمر اگر زنده باشى با گروهى كه آذوقه سالشان را اندوخته ميكنند براى ضعف يقينشان و بخدا قسم از آنجا حركت نكرده بوديم كه اين آيه نازل شد و بعضى گفته‌اند وقتى اصحاب مأمور بهجرت شدند بعضى از آنها گفتند چگونه ما در بلدى وارد شويم كه وسيله معاشى در آن نداريم پس اين آيه نازل شد و يرجعون بصيغه مغايب و لنثوّينّهم بثاء مثلّثه مأخوذ از ثواء بمعناى اقامه نيز قرائت شده است و در اواخر سوره آل عمران ذيل آيه كلّ نفس ذائقة الموت اخبارى راجع بآن گذشت‌

جلد 4 صفحه 240

وَ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ لَنُبَوِّئَنَّهُم‌ مِن‌َ الجَنَّةِ غُرَفاً تَجرِي‌ مِن‌ تَحتِهَا الأَنهارُ خالِدِين‌َ فِيها نِعم‌َ أَجرُ العامِلِين‌َ (58)

و كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آوردند و اعمال‌ صالحه‌ بجا آوردند ‌هر‌ آينه‌ جاي‌ ميدهيم‌ البته‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ بهشت‌ غرفه‌هايي‌

جلد 14 - صفحه 344

‌که‌ جاري‌ ميشود ‌از‌ زير ‌آن‌ غرفه‌ها نهرهايي‌ هميشه‌ ‌در‌ ‌آن‌ غرفه‌ها هستند نيكو هست‌ اجر عمل‌ كنندگان‌.

وَ الَّذِين‌َ آمَنُوا ‌پس‌ ‌از‌ آنكه‌ بازگشتيد بسوي‌ ‌خدا‌ فقط كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آورده‌ بودند مؤمن‌ كسي‌ ‌را‌ گويند ‌که‌ معتقد بجميع‌ عقائد حقه‌ ‌باشد‌ و انكار ضروريات‌ دين‌ و مذهب‌ ‌را‌ نكند و بدعتي‌ ‌در‌ دين‌ نگذارد و ‌با‌ ‌اينکه‌ عقيده‌ ‌از‌ دنيا برود ‌که‌ بيانش‌ مكرر ‌شده‌.

وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ مراد جميع‌ اعمال‌ صالحه‌ نيست‌ چون‌ ممكن‌ نيست‌ و نيز مراد ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ جميع‌ اعمال‌ ‌او‌ صالح‌ ‌باشد‌ زيرا مباحات‌ بسيار ‌است‌ و انسان‌ ناچار ‌است‌ بارتكاب‌ ‌آنها‌ بلكه‌ مراد اينست‌ ‌که‌ اعمال‌ صالحه‌ بجا بياورد ‌از‌ واجبات‌ و مستحبات‌ ‌هر‌ قدر بتواند بشرط اينكه‌ صحيحا بجا آورد ‌که‌ صدق‌ صالح‌ بكند و الا عبادات‌ فاسده‌ هيچ‌ گونه‌ صلاحيت‌ ندارد و عمده‌ شرط صحت‌ عبادات‌ ولايت‌ ‌است‌ ‌که‌ بدلالت‌ ولي‌ اللّه‌ ‌باشد‌ چنانچه‌ فرمود ‌اگر‌ كسي‌ عمر نوح‌ كند و تمام‌ روزها روزه‌ ‌باشد‌ و تمام‌ شب‌ ‌را‌ بعبادت‌ طي‌ كند «و ‌لم‌‌-‌ يكن‌ بدلالة ولي‌ اللّه‌ ‌ما ‌کان‌ ‌له‌ ثواب‌».

لَنُبَوِّئَنَّهُم‌ مِن‌َ الجَنَّةِ غُرَفاً غرفه‌ عمارات‌ فوقاني‌ ‌را‌ ميگويند طبقات‌ بالا جايگزين‌ ميشوند تَجرِي‌ مِن‌ تَحتِهَا الأَنهارُ ‌از‌ پاي‌ ‌اينکه‌ قصرها و غرفه‌ها انهاري‌ جاري‌ ميشود و انهار بهشت‌ اربعة نهر ‌من‌ عسل‌ مصفي‌ و نهر ‌من‌ لبن‌ ‌لم‌ يتغير طعمه‌ و نهر ‌من‌ ماء ‌غير‌ آسن‌ و نهر ‌من‌ خمر لذة للشاربين‌».

خالِدِين‌َ فِيها مرجع‌ ضمير ممكن‌ ‌است‌ غرفا ‌باشد‌ و ممكن‌ ‌است‌ الجنة ‌باشد‌.

نِعم‌َ أَجرُ العامِلِين‌َ ‌هر‌ چه‌ بيشتر و بهتر و مقبول‌تر ‌باشد‌ اجرش‌ بيشتر و بالاتر ‌است‌.

]

(آیه 58)- این آیه به گوشه‌ای از پاداشهای مؤمنان اشاره کرده، می‌فرماید:

«و کسانی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند آنها را در غرفه‌هایی از بهشت جای می‌دهیم که نهرها از زیر آن جاری است» (وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفاً تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ).

امتیاز دیگر غرفه‌های بهشتی این است که همچون منازل و قصرهای این جهان نیست که هنوز انسان دمی در آن نیاسوده است بانگ «الرحیل» زده می‌شود بلکه «آنها جاودانه در آن خواهند ماند» (خالِدِینَ فِیها).

و در پایان آیه اضافه می‌کند: «چه خوب است پاداش آنها که برای خدا عمل می‌کنند» (نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ).