آیه 54 سوره مؤمنون

فَذَرْهُمْ فِي غَمْرَتِهِمْ حَتَّى حِينٍ (54)

بعد از آن در مقام تهديد ايشان خطاب به پيغمبر فرمايد:

فَذَرْهُمْ فِي غَمْرَتِهِمْ‌: پس واگذار منحرفين ديانت را در گرداب غفلت و ضلالت ايشان، حَتَّى حِينٍ‌: تا وقت مردن يا هنگام عذاب. آيه شريفه تهديد و توعيد عظيمى است نسبت به مذاهب متفرقه و احزاب مختلفه.

فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ زُبُراً كُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ (53) فَذَرْهُمْ فِي غَمْرَتِهِمْ حَتَّى حِينٍ (54) أَ يَحْسَبُونَ أَنَّما نُمِدُّهُمْ بِهِ مِنْ مالٍ وَ بَنِينَ (55) نُسارِعُ لَهُمْ فِي الْخَيْراتِ بَلْ لا يَشْعُرُونَ (56) إِنَّ الَّذِينَ هُمْ مِنْ خَشْيَةِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ (57)

وَ الَّذِينَ هُمْ بِآياتِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ (58) وَ الَّذِينَ هُمْ بِرَبِّهِمْ لا يُشْرِكُونَ (59) وَ الَّذِينَ يُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلى‌ رَبِّهِمْ راجِعُونَ (60) أُولئِكَ يُسارِعُونَ فِي الْخَيْراتِ وَ هُمْ لَها سابِقُونَ (61)

ترجمه‌

- پس جدا كردند امرشان را ميانشان بپاره‌ها هر گروهى باشند بآنچه نزد ايشان است شادمانان‌

پس واگذار آنها را در غفلتشان تا وقتى‌

آيا

جلد 3 صفحه 643

ميپندارند كه آنچه مدد ميكنيم آنها را بآن از مال و پسران‌

ميشتابيم بر ايشان در خوبيها بلكه نميدانند

همانا آنانكه ايشان از ترس پروردگارشان ترسانند

و آنانكه ايشان بآيتهاى پروردگارشان ميگروند

و آنانكه ايشان بپروردگارشان شرك نميآورند

و آنانكه ميدهند آنچه را دادند در حاليكه دلهاشان ترسان است كه ايشان بسوى پروردگارشان بازگشت كنندگانند

آن گروه ميشتابند در خوبيها و ايشانند مر آنها را پيشى گيرندگان.

تفسير

- با آنكه خداوند در آيات سابقه انبياء عظام را داراى يك ملّت مشترك و مذهب واحد قرار داد كه آن توحيد خدا و تصديق انبياء و اتيان باعمال شايسته و تناول اشياء پاكيزه بود باز مردم آن امر مشترك ميان خودشان را قطعه قطعه و مجزّى و مبدّل بپاره‌هائى نمودند چون زبر ظاهرا جمع زبره بمعناى پاره و فرقه است خلاصه آنكه خودشان را فرقه فرقه نمودند و هر فرقه دينى براى خودشان اختيار كردند و محتمل است جمع زبور بمعناى كتاب باشد يعنى متفرّق كردند دين خودشان را ميانشان بكتابهائى از پيش خودشان و در هر حال زبرا يا حال است براى امر يا مفعول دوم تقطّعوا باعتبار متضمّن بودن آن معناى جعل را و هر دسته و فرقه و حزبى بدينى كه براى خودشان جعل نمودند خوشحال و راضى ميباشند و آنرا حق ميپندارند چنانچه قمّى ره در اين مقام نقل فرموده كه هر كس براى خود دينى اختيار كرد خوشحال است بآن پس خداوند به پيغمبر خود امر فرمود كه واگذار آنها را تا در گرداب جهل و ضلالتى كه فرو رفته‌اند در آن باقى باشند تا وقتى كه بميرند يا بشمشير اولياء خدا كشته شوند آيا گمان ميكنند كه آنچه را ما عطا ميكنيم و كمك ميدهيم آنها را بآن از مال و منال و اولاد و احفاد پيشى ميگيريم بآن از براى آنها در منافع و خيرات و خوبيها نه چنين است بلكه آنها ادراك نميكنند كه ما براى چه غرض اين نعمتها را بآنها ميدهيم ما نميخواهيم آنها را گرامى داريم ميخواهيم آنها را سرگرم بزخارف دنيا نمائيم تا بتدريج بكلّى از ياد ما غفلت كنند و مستحقّ عقوبت شوند پس ناگهان بگيريم آنها را و بجزاى كردارشان برسانيم در مجمع از امام صادق نقل نموده كه پيغمبر از قول خدا فرمود محزون ميشود بنده مؤمن من وقتى كه قدرى دنيا را بر او تنگ نمايم با آنكه‌

جلد 3 صفحه 644

در آنحال نزديكتر بمن است و خوشحال ميشود وقتى كه دنيا را بر او توسعه دهم با آنكه در آنحال دورتر است بمن پس اين آيه را تلاوت نمود و بعدا فرمود همانا اين امتحان و ابتلائى است براى آنها و همانا كسانيكه از بيم عذاب پروردگارشان ترسان و هراسانند و از معاصى حذر ميكنند و كسانيكه بانبياء و اولياء خدا ايمان ميآورند و آنانكه براى خدا شريك قرار نميدهند نه در ظاهر و نه در باطن و آنانكه عطا ميكنند چيزى را كه عطا ميكنند از اموالشان در راه خدا با آنكه دلهاشان خائف و متزلزل است كه شايد بدرجه قبول نرسد يا شايد بآن نحو كه بايد در مقام انفاق عمل نمايند ننموده باشند و مورد مؤاخذه شوند چون كه ميدانند بازگشت آنها بسوى خدا است و او ميداند خللى را كه آنها نميدانند و ميتواند قبول نكند صدقات آنها را و در شواذ قرائت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و بعض اصحاب يأتون ما اتوا بقصر وارد شده و مناسب با اينمعنى است تفسير ما اتوا بعبادت و طاعت كه قمّى ره نقل فرموده چون يأتون ما اتوا بقصر يعنى ميآورند آنچه را آورده‌اند از اعمال خير با خوف و رجاء بپروردگارشان و مؤيّد اينمعنى است اخبار وارده در اين باب كه اشفاق و و جل را در اين آيات بخوف و رجاء از ردّ و قبول اعمال تفسير فرموده‌اند و از امير المؤمنين عليه السّلام بخوف شيعيان خاص از تقصير در محبّت و اطاعت ائمه اطهار كه شرط قبول اعمال است تأويل شده اين جماعت با اين اوصاف براى رغبت و شوقى كه باعمال عبادى و كارهاى خوب دارند سرعت و مبادرت مينمايند بآنها و سبقت ميگيرند بر امثال و اقران خود در آن اعمال و دخول در بهشت بپاداش آن و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه آنكس على بن أبي طالب عليه السّلام است كه سبقت نگرفته است بر او احدى ..

فَذَرهُم‌ فِي‌ غَمرَتِهِم‌ حَتّي‌ حِين‌ٍ (54)

‌پس‌ واگذار ‌آنها‌ ‌را‌ ‌در‌ غفلت‌ ‌خود‌ باشند ‌تا‌ زمان‌ معيني‌.

‌اينکه‌ آيه شريفه‌ ‌براي‌ تسليت‌ خاطر مبارك‌ حضرت‌ رسالت‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌با‌ اينكه‌ وجود مقدس‌ تو مبعوث‌ ‌بر‌ كافه‌ جن‌ و انس‌ ‌تا‌ دامنه قيامت‌ شده‌اي‌ و حجت‌ ‌را‌ ‌بر‌ همه‌ تمام‌ كردي‌ و ‌به‌ تمام‌ ‌آنها‌ ابلاغ‌ كردي‌ نمي‌تواني‌ ‌آنها‌ ‌را‌ براه‌ راست‌ بياوري‌ چنانچه‌ انبياء سلف‌ ‌هم‌ نتوانستند، چنانچه‌ ميفرمايد:

(وَ ما أَرسَلناك‌َ إِلّا كَافَّةً لِلنّاس‌ِ بَشِيراً وَ نَذِيراً وَ لكِن‌َّ أَكثَرَ النّاس‌ِ لا يَعلَمُون‌َ) سبأ آيه 27 و ميفرمايد:

(هُوَ الَّذِي‌ أَرسَل‌َ رَسُولَه‌ُ بِالهُدي‌ وَ دِين‌ِ الحَق‌ِّ لِيُظهِرَه‌ُ عَلَي‌ الدِّين‌ِ كُلِّه‌ِ وَ لَو كَرِه‌َ المُشرِكُون‌َ) توبه‌ آيه 33 و ميفرمايد:

(إِنَّك‌َ لا تَهدِي‌ مَن‌ أَحبَبت‌َ وَ لكِن‌َّ اللّه‌َ يَهدِي‌ مَن‌ يَشاءُ) قصص‌ آيه 56.

(فَذَرهُم‌) واگذار ‌آنها‌ ‌را‌، ديگر زحمت‌ بخود نده‌ باندازه‌ تكليف‌ ‌خود‌ عمل‌ كردي‌.

(فِي‌ غَمرَتِهِم‌) غمر انهماك‌ ‌در‌ باطل‌ و حيرت‌ و جهالت‌ ‌است‌ و غطاء و غفلت‌ ‌است‌.

(حَتّي‌ حِين‌ٍ) مفسرين‌ تفسير كردند. ‌به‌ حين‌ الموت‌، و بعضي‌ ‌به‌ حين‌ العذاب‌ لكن‌ ‌اينکه‌ كفار حين‌ الموت‌ و حين‌ العذاب‌ ‌هم‌ ‌در‌ غفلت‌ و ضلالت‌ و حيرت‌ و جهالت‌ هستند، چنانچه‌ ميفرمايد:

(وَ مَن‌ كان‌َ فِي‌ هذِه‌ِ أَعمي‌ فَهُوَ فِي‌ الآخِرَةِ أَعمي‌ وَ أَضَل‌ُّ سَبِيلًا) اسري‌ آيه 74 ‌به‌ علاوه‌ گفته‌ايم‌ ‌که‌ انسان‌ ‌تا‌ مادامي‌ ‌که‌ ‌در‌ دنيا هست‌ ممكن‌ ‌است‌ تغييراتي‌ ‌در‌ ‌خود‌ بدهد چه‌ ‌در‌ عقايد، كافر مؤمن‌ شود ‌ يا ‌ بالعكس‌، و چه‌ ‌در‌ اخلاق‌، صفات‌ رذيله‌ ‌را‌ زائل‌ كند و متصف‌ شود بصفات‌ حميده‌ ‌ يا ‌ بالعكس‌، و چه‌ ‌در‌ افعال‌، عاصي‌ مطيع‌

جلد 13 - صفحه 415

‌ يا ‌ بالعكس‌، و لذا دار تكليف‌ ‌است‌، و اما ‌پس‌ ‌از‌ مردن‌ ديگر قابل‌ تغيير نيست‌ تمام‌ ملكه‌ مي‌شود، بلكه‌ مراد ‌از‌ حين‌ ‌يعني‌ زماني‌ مي‌آيد ‌که‌ تمام‌ ‌از‌ جهل‌ و غفلت‌ بيرون‌ مي‌آيند و يك‌دله‌ و يك‌ جهت‌ داخل‌ ‌در‌ دين‌ حق‌ مي‌شوند و ‌آن‌ زمان‌ ظهور حضرت‌ بقية اللّه‌ ‌است‌ و دوره رجعت‌ ائمه‌ هدي‌ ‌عليهم‌ ‌السلام‌.

]

(آیه 54)- لذا در این آیه می‌گوید: اکنون که چنین است «آنها را در جهل و غفلتشان بگذار تا زمانی» که مرگشان فرا رسد، یا گرفتار عذاب الهی شوند که این قبیل افراد سرنوشتی غیر از این ندارند (فَذَرْهُمْ فِی غَمْرَتِهِمْ حَتَّی حِینٍ).