آیه 50 سوره مؤمنون

وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَ أُمَّهُ آيَةً وَ آوَيْناهُما إِلى‌ رَبْوَةٍ ذاتِ قَرارٍ وَ مَعِينٍ (50)

قصه پنجم: حضرت عيسى عليه السّلام و مريم‌ وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَ أُمَّهُ آيَةً: و قرار داديم پسر مريم يعنى عيسى و مادرش را حجتى بر قدرت ما، يا هر يك را آيتى ساختيم براى استدلال:

اما عيسى را خداوند آيتى قرار داده به اينكه خلق فرمود او را بدون پدر، و به نطق آورد در گهواره به حالت كوچكى، و جارى ساخت بر دست او شفاى كور مادرزاد و پيس را و زنده ساختن مردگان را.

اما مريم را آيتى قرار داد به اينكه عيسى عليه السّلام را حامله شد بدون مذكر و مس بشرى.

و چون آيه شريفه بيان فرمايد كه وجود عيسى و مادرش را آيت قدرت خود قرار داديم، بنابراين مراد آنست كه عيسى را بدون پدر متولد و مريم را بدون شوهر حامله نموديم، نه مراد آيات مذكوره فوق باشد، زيرا اينها معجزاتى بود كه خداوند بر دست حضرت عيسى عليه السّلام ظاهر گردانيد براى اثبات نبوت او.

وَ آوَيْناهُما إِلى‌ رَبْوَةٍ: و جاى داديم عيسى و مادرش را وقتى كه از يهود فرار كردند به سوى مكان مرتفع مستوى واسع. مراد زمين بيت المقدس يا دمشق يا فلسطين باشد بنا به اختلاف اقوال مفسرين. ذاتِ قَرارٍ: زمينى كه صلاحيت داشت براى استقرار و زرع، وَ مَعِينٍ‌: و داراى آب ظاهر جارى بر روى زمين.

تفسير صافى از كافى روايت نموده از حضرت صادق عليه السّلام فرمود: «رَبْوَةٍ»

جلد 9 - صفحه 144

نجف و كوفه و «مَعِينٍ» فرات مى‌باشد. «1» در مجمع البيان- از حضرت باقر و صادق عليهما السّلام: مراد «رَبْوَةٍ» سواد كوفه‌ «قَرارٍ» مسجد كوفه و «مَعِينٍ» فرات مى‌باشد. «2» خلاصه آنكه عيسى و مريم را در زمين حاصلخيز با آب مأوى و منزل داديم. (بقيه گزارشات مريم و عيسى عليه السّلام را در سوره‌هاى ديگر بيان فرموده).

ثُمَّ أَرْسَلْنا مُوسى‌ وَ أَخاهُ هارُونَ بِآياتِنا وَ سُلْطانٍ مُبِينٍ (45) إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ مَلائِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَ كانُوا قَوْماً عالِينَ (46) فَقالُوا أَ نُؤْمِنُ لِبَشَرَيْنِ مِثْلِنا وَ قَوْمُهُما لَنا عابِدُونَ (47) فَكَذَّبُوهُما فَكانُوا مِنَ الْمُهْلَكِينَ (48) وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ (49)

وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَ أُمَّهُ آيَةً وَ آوَيْناهُما إِلى‌ رَبْوَةٍ ذاتِ قَرارٍ وَ مَعِينٍ (50) يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ (51) وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ (52)

ترجمه‌

- پس فرستاديم موسى و برادرش هارون را با نشانه‌هاى خود و حجّتى روشن‌

بسوى فرعون و جماعتش پس گردنكشى كردند و بودند گروهى متكبّران‌

پس گفتند آيا ايمان آوريم براى دو آدمى مانند خودمان با آنكه قوم آنها مرما را پرستندگانند

پس تكذيب كردند آندو را پس گشتند از هلاك شدگان‌

و هر آينه بتحقيق داديم موسى را تورية باشد كه ايشان راه يابند

و گردانيديم پسر مريم و مادر او را آيتى و جاى داديم آندو را بمكانى رفيع صاحب آرامگاه و آب جارى‌

اى پيغمبران بخوريد از پاكيزه‌ها و بكنيد كار شايسته همانا من بآنچه ميكنيد دانايم‌

و همانا اين ملّت شما است كه يك ملّت است و منم پروردگار شما پس بپرهيزيد از من.

تفسير

- خداوند متعال بعد از انبياء نامبرده و نام نبرده در آيات سابقه حضرت موسى و برادرش حضرت هارون را با آيات بيّنات و معجزات ظاهرات كه برهان واضح و دليل روشن بود بر رسالت آندو مانند عصا و يد بيضاء و ساير خوارق عادات كه در سوره اعراف و غيرها ذكر شد مبعوث فرمود بر فرعون و اعيان قومش پس تكبّر و سركشى كردند از قبول ايمان و اطاعت آندو چون مردمان متكبّر و گردن كشى بودند كه ميخواستند بزور بر مردم تفوّق پيدا كنند و گفتند بر سبيل انكار و استكبار كه آيا ايمان بياوريم بدو نفر آدمى كه مانند ما هستند در صفات بشريّت با آنكه آن دو و قومشان يعنى طائفه بنى اسرائيل تمامى مانند بندگان مطيع و فرمانبردار ما باشند يا غير آن دو از بنى اسرائيل بندگى ما را ميكنند يعنى ما را پرستش مينمودند و مينمايند چون گفته‌اند فرعون بت‌پرست بود و مردم فرعون پرست پس تكذيب نمودند آن دو را و غرق شدند بتفصيلى كه گذشت در سور سابقه و خداوند بحضرت موسى كتاب تورية را مرحمت فرمود كه بنى اسرائيل باحكام و معارف حقّه آشنا و مهتدى شوند و قرار داد حضرت عيسى و مادرش حضرت مريم را براى ولادت يكى از ديگرى بدون شوهر نشانه‌ئى از قدرت خود و معيّن كرد مأوى و منزل آن دو را در مكان مرتفعى كه داراى وسعت و صلاحيّت بود براى تمكّن و استقرار در آن و زراعت و فلاحت و بهره‌بردارى از آن چون داراى آب جارى روى زمين كه سهل التّناول است بود و ظاهرا مراد اراضى شام و بيت المقدّس باشد ولى در بعضى از روايات معتبره ربوة بنجف اشرف و كوفه و

جلد 3 صفحه 642

قرار بمسجد آن و معين بفرات تفسير شده و اين انعام و توسعه از خداوند اختصاص بآن دو نداشت بلكه بتمام پيغمبران هر يك در زمان خود خطاب فرمود كه بخوريد از اشياء حلال پاكيزه خوب و بجا آوريد كار شايسته خوب را و بدانيد كه من بتمام اعمال شما عالمم و بر طبق آن بشما پاداش ميدهم و اين اباحه و توسعه اختصاص بانبياء سابق الذكر يا تمام پيغمبران ندارد بلكه براى تمام مردم است و از احكام ثابته در تمام اديان حقّه است چنانچه در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت نموده كه خدا طيّب است و قبول نميكند جز طيّبات را و او مؤمنين را امر فرموده بچيزى كه امر نموده بآن مرسلين را پس فرموده يا ايّها الرّسل كلوا من الطّيّبات و فرموده‌ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ‌ و مؤيّد اين معنى است كه فرموده اين طريقه و ملّت و دين همه شما است كه يك طريقه و ملّت و دين است و بايد مردم متّفق بر آن باشند كه اصول آن توحيد و نبوّت و معاد و فروع آن ارتكاب محلّلات و اجتناب از محرّمات و تناول طيّبات و احتراز از خبائث است و شما همگى بندگان منيد و من پروردگار شمايم پس بايد از من بترسيد و ميان خودتان اختلاف كلمه ايجاد نكنيد و انّ بفتح و تخفيف و بدون آن نيز قرائت شده است و بعضى خطاب را متوجّه به پيغمبر ما و مخاطبه واحد را بلفظ جمع از دأب عرب دانسته‌اند و اين احتمال بجهاتى بعيد است و بعضى امّت را بمعناى جماعت گرفته‌اند يعنى اين خلق جماعت شما است كه با پيشينيان متّحد در دين است و يك امّت و جماعت حساب ميشود و اين احتمال اگر چه لفظا قريب است ولى معنا ابعد از سابق است با آنكه استعمال امّت در دين ثابت در كلام الهى است كه فرموده‌ إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى‌ أُمَّةٍ* و مراد دين است و قمّى ره نقل فرموده كه مراد بودن بر مذهب واحد است و شمه‌ئى از بيان اين آيه و آيه بعد در اواخر سوره انبياء گذشت ..

وَ جَعَلنَا ابن‌َ مَريَم‌َ وَ أُمَّه‌ُ آيَةً وَ آوَيناهُما إِلي‌ رَبوَةٍ ذات‌ِ قَرارٍ وَ مَعِين‌ٍ (50)

و قرار داديم‌ پسر مريم‌ عيسي‌ ‌را‌ و مادرش‌ مريم‌ ‌را‌ دليل‌ و حجة و جاي‌ داديم‌ ‌اينکه‌ دو ‌را‌ ‌در‌ مكان‌ رفيع‌ ‌که‌ قرار داشت‌ و آب‌ گوارا ‌پس‌ ‌از‌ بيان‌ قضاياي‌ موسي‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ درباره عيسي‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌ ميفرمايد:

(وَ جَعَلنَا ابن‌َ مَريَم‌َ وَ أُمَّه‌ُ آيَةً) و اما آية عيسي‌ آنكه‌ بدون‌ پدر ‌بود‌ و روح‌ بتوسط جبرائيل‌ ‌در‌ مريم‌ نفخ‌ شد ‌که‌ ميفرمايد: (فَأَرسَلنا إِلَيها رُوحَنا فَتَمَثَّل‌َ لَها بَشَراً سَوِيًّا ‌الي‌ ‌قوله‌ ‌تعالي‌: وَ لِنَجعَلَه‌ُ آيَةً لِلنّاس‌ِ وَ رَحمَةً مِنّا الاية مريم‌ آيه 17 ‌الي‌ 21 و نيز ميفرمايد: (فَنَفَخنا فِيها مِن‌ رُوحِنا وَ جَعَلناها وَ ابنَها آيَةً لِلعالَمِين‌َ) انبياء آيه 91 و اينكه‌ ‌در‌ حال‌ طفوليت‌ ‌که‌ تازه‌ متولد ‌شده‌ ‌بود‌ بمقام‌ نبوت‌ نائل‌ شد و كتاب‌ ‌بر‌ ‌او‌ نازل‌ شد و تكلّم‌ فرمود:

(قال‌َ إِنِّي‌ عَبدُ اللّه‌ِ آتانِي‌َ الكِتاب‌َ وَ جَعَلَنِي‌ نَبِيًّا) مريم‌ آيه 41.

و اما آية مريم‌ ‌اينکه‌ ‌که‌ بدون‌ فحل‌ اولاد آورد و حملش‌ بيش‌ ‌از‌ سه‌ روز نبود و مورد وحي‌ الهي‌ شد و مائده بهشتي‌ ‌براي‌ ‌او‌ نازل‌ شد ‌که‌ ميفرمايد:

(يا مَريَم‌ُ اقنُتِي‌ لِرَبِّك‌ِ وَ اسجُدِي‌ وَ اركَعِي‌ مَع‌َ الرّاكِعِين‌َ) آل‌ عمران‌ آيه 38 و نيز ميفرمايد: (إِذ قالَت‌ِ المَلائِكَةُ يا مَريَم‌ُ إِن‌َّ اللّه‌َ يُبَشِّرُك‌ِ بِكَلِمَةٍ مِنه‌ُ اسمُه‌ُ المَسِيح‌ُ الاية) آل‌ عمران‌ آيه 40 و ميفرمايد:

(كُلَّما دَخَل‌َ عَلَيها زَكَرِيَّا المِحراب‌َ وَجَدَ عِندَها رِزقاً قال‌َ يا مَريَم‌ُ أَنّي‌ لَك‌ِ هذا قالَت‌ هُوَ مِن‌ عِندِ اللّه‌ِ) آل‌ عمران‌ آيه 32.

(وَ آوَيناهُما إِلي‌ رَبوَةٍ ذات‌ِ قَرارٍ وَ مَعِين‌ٍ) مفسرين‌ اختلاف‌ كردند ‌که‌ ‌اينکه‌

جلد 13 - صفحه 410

مكان‌ چه‌ مكاني‌ بوده‌، شام‌، مصر، بيت‌ المقدس‌، لكن‌ اخبار بسيار داريم‌ ‌از‌ امير المؤمنين‌ و حضرت‌ باقر و حضرت‌ صادق‌ ‌عليهم‌ الصلاة و ‌السلام‌ ‌که‌ مراد كوفه‌ نجف‌ اشرف‌ ‌است‌ ‌که‌ بسيار مرتفع‌ ‌است‌ ‌که‌ معني‌ ربوة ‌است‌، و جايگاه‌ مستقر ‌است‌ ‌که‌ معني‌ ذات‌ قرار ‌است‌ و شط فرات‌ ‌که‌ معناي‌ معين‌ ‌است‌.

]

(آیه 50)- آیتی دیگر از آیات خدا: در آخرین مرحله از شرح سر گذشت پیامبران اشاره کوتاه و مختصری به حضرت مسیح (ع) و همچنین مادرش مریم کرده، می‌گوید: «و ما فرزند مریم و مادرش را آیت و نشانه‌ای (از عظمت و قدرت خود) قرار دادیم» (وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْیَمَ وَ أُمَّهُ آیَةً).

سپس به بخشی از نعمتها و مواهب بزرگی که به این مادر و فرزند عطا فرموده اشاره کرده، می‌گوید: «و آنها را در سر زمین بلندی که دارای آرامش و امنیت و آب جاری بود جای دادیم» (وَ آوَیْناهُما إِلی رَبْوَةٍ ذاتِ قَرارٍ وَ مَعِینٍ).

احتمال دارد که جمله فوق اشاره به محل تولد مسیح (ع) در بیابان بیت المقدس باشد، جایی که خداوند آن را محل امنی برای این مادر و فرزند قرار داد، و آب گوارا در آن جاری ساخت و از درخت خشکیده خرما به او روزی مرحمت کرد.

به هر حال آیه دلیلی است بر حمایت مستمر و دائم خداوند نسبت به رسولان خود و کسانی که از آنها حمایت می‌کردند.