آیه 48 سوره کهف

وَ عُرِضُوا عَلى‌ رَبِّكَ صَفًّا لَقَدْ جِئْتُمُونا كَما خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّنْ نَجْعَلَ لَكُمْ مَوْعِداً (48)

وَ عُرِضُوا عَلى‌ رَبِّكَ‌: و عرض كرده شوند بر حساب و جزاى پروردگار تو.

صَفًّا: در حالتى كه ايستاده و صف كشيده باشند كه هيچكس حاجب ديگرى نشود، و حق تعالى فرمايد: لَقَدْ جِئْتُمُونا: هر آينه بتحقيق آمديد محضر ما را برهنه و تنها بى‌خدم و حشم و مال و منال. كَما خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ:

همچنانكه آفريديم شما را اوّل مرتبه كه هيچ چيز نداشتيد و برهنه بوديد.

در منهج‌ «2»- حديث نبوى «يحشر النّاس عراة و حفاة و عزلا». مروى است كه عايشه وقتى اين حديث را شنيد عرض كرد: يا رسول اللّه، زنان نيز برهنه باشند؟

فرمود: آرى، گفت: وا سوأتاه. حضرت فرمود: همه از هول قيامت چنان گرفتارند

«1» منهج الصادقين ج 5 ص 358- و آيه در سورة القارعة آيه 5.

«2» منهج الصادقين ج 5 صفحه 359 و 358.

جلد 8 - صفحه 67

كه به ديگرى نپردازد كه‌ «لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ يَوْمَئِذٍ شَأْنٌ يُغْنِيهِ» «1» بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّنْ نَجْعَلَ لَكُمْ مَوْعِداً: و گفته مى‌شود به آنها بلكه گمان مى‌كرديد در دنيا شما منكران قيامت اينكه هرگز قرار ندهيم براى شما وقتى براى انجاز وعده؛ يا مكان موعود براى حساب و جزاء روز قيامت.

وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَياةِ الدُّنْيا كَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِيماً تَذْرُوهُ الرِّياحُ وَ كانَ اللَّهُ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ مُقْتَدِراً (45) الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلاً (46) وَ يَوْمَ نُسَيِّرُ الْجِبالَ وَ تَرَى الْأَرْضَ بارِزَةً وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً (47) وَ عُرِضُوا عَلى‌ رَبِّكَ صَفًّا لَقَدْ جِئْتُمُونا كَما خَلَقْناكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ بَلْ زَعَمْتُمْ أَلَّنْ نَجْعَلَ لَكُمْ مَوْعِداً (48) وَ وُضِعَ الْكِتابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَ يَقُولُونَ يا وَيْلَتَنا ما لِهذَا الْكِتابِ لا يُغادِرُ صَغِيرَةً وَ لا كَبِيرَةً إِلاَّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا يَظْلِمُ رَبُّكَ أَحَداً (49)

ترجمه‌

و بياور براى آنها مثل زندگانى دنيا را مانند آبيكه نازل نموديم آنرا از آسمان پس آميخته شد بيكديگر بسبب آن، رستنى زمين پس گرديد در هم شكسته كه پراكنده كند آنرا بادها و بوده است خدا بر همه چيزى توانا

مال و پسران آرايش زندگانى دنيا است و ماندنيهاى شايسته بهتر است نزد پروردگارت از جهت پاداش و بهتر است از راه اميد

و روز كه روان سازيم كوهها را و به بينى زمين را ظاهر شده و جمع نمائيم آنها را پس فرو گذار ننمائيم از آنها احديرا

و عرضه داشته شوند بر پروردگارت صف كشيده گوئيم بتحقيق آمديد نزد ما چنانچه آفريديم شما را اوّل بار آرى گمان كرديد كه هرگز قرار نميدهيم براى شما وعده گاهى‌

و نهاده شود نوشته پس مى‌بينى گناهكاران را ترسندگان از آنچه در آنست و ميگويند اى واى بر ما چه اهميّتى است براى اين نوشته واگذار نميكند گناه كوچك و نه بزرگ را مگر آنكه بشمار آورده آنرا و بيابند آنچه را بجا آوردند در حضور خود و ستم نميكند پروردگار تو احديرا.

تفسير

- خداوند متعال تشبيه فرموده حال زندگانى دنيا را در حسن و جمال و سرعت زوال بحال روئيدنيهاى زمين بعد از نزول باران كه روزى چند بر صفا و جلاء آنها افزوده شود و شاخ و برگشان رشد و نموّ كند بطورى كه بهم پيچيده و

جلد 3 صفحه 429

با يكديگر آميخته گردد پس در هم شكسته و از يكديگر گسسته و خشك و خرد شود بطوريكه بادها آنها را از زمين كنده و باطراف پراكنده نمايند و اين دلالت دارد بر آنكه خداوند قادر است بر هر امرى از اعطاء وجود و جمال و جلال و كمال و اخذ آنها از صاحبانشان و افناء و تفريق و اضمحلال آنان و از بهترين امتعه دنيوى مال و اولاد ذكور است كه زينت و آرايش زندگانى دنيا است ولى چون باقى و برقرار نميماند باز اعمال صالحه كه آثار و ثمرات آن هميشه از خزانه غيب الهى عائد بصاحبش ميشود بهتر است نزد خداوند كه پاداش عمل مؤمن و متعلّق آرزوى او باشد و ظاهرا شامل ميشود هر عمل خيرى را اعمّ از عبادت و اطاعت و احسان بخلق خصوصا اگر دوام و ثباتى در دنيا داشته باشد و نفع آن بعد از او هم عائد به بندگان خدا شود ولى در روايات ائمه اطهار بمطلق نماز و نمازهاى پنجگانه و نماز شب و دوستى اهل بيت و تسبيحات اربعه و ثمره آن كه بعدد هر تسبيحه ده درخت بهشتى از انواع ميوجات است تفسير شده و ظاهرا بيان مصاديق خفيّه و جليّه آنرا فرموده‌اند و بمناسبت ذكر بقاء ثمرات اخروى بيان فرموده بعضى از اوضاع و احوال قيامت را باين تقريب كه ياد كن اى پيغمبر روزى را كه سير ميدهيم ما كوهها را در جوّ هوا و گردانيم آنها را ذرات پراكنده در آن و مى‌بينى تو زمين زير كوهها را كه ظاهر و هويدا شده و بعضى تسيّر بصيغه مجهول مؤنّث و رفع جبال قرائت نموده‌اند يعنى روزى را كه سير داده ميشود كوهها و در آنروز جمع ميكنيم خلق اولين و آخرين را براى وقوف در پيشگاه الهى و رسيدگى بحساب آنها و هيچ يك از آنها را فرو گذار نخواهيم نمود و همگى در آن فضاى پهناور بر پروردگار تو عرضه داشته شوند در حاليكه ايستاده وصف كشيده باشند بطوريكه هيچ كس حاجب ديگرى نباشد و در احتجاج از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه در آنروز يكصد و بيست هزار صف تشكيل ميشود در پهناى زمين پس خطاب از مصدر جلال صادر شود كه ديديد همان نحوى كه برهنه و بى‌مال و اولاد شما را در دنيا آورديم امروز در پيشگاه ما حاضر شديد چنانچه در سوره انعام گذشت و خطاب خصوصى بكفّار شود كه آرى شما بوديد كه در دنيا منكر معاد بوديد و گمان ميكرديد كه ما براى شما موعدى قرار نداده‌ايم كه در آنروز

جلد 3 صفحه 430

بوعده خود وفا كنيم لذا پيغمبران ما را تكذيب ميكرديد و در آنحال نامه‌هاى اعمال بندگان در برابرشان گشوده شود و مى‌بينى تو گناهكاران را خائف و ترسان از گناهان خودشان كه در نامه آنها ثبت شده و ميگويند از روى تعجّب و حسرت و ندامت اى واى بر ما چه قدر مهمّ است اين نامه كه هيچ گناه كوچك و بزرگى را فرو گذار ننموده و واقع نشده امرى مگر آنكه در آن ثبت و ضبط شده و بيابند مردم آنچه را كه بجا آورده‌اند از كار خوب و بد در برابر خودشان حاضر و مشهود و مشاهد و نوشته در نامه اعمالشان و خداوند بكسى ظلم نميكند كه از ثواب او كم كند يا بر عقاب او بيفزايد و عيّاشى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه چون روز قيامت شود نامه اعمال انسان را بدست او دهند و گويند بخوان پس او ميخواند آنچه را نوشته شده در آن و متذكّر ميشود تمام افعال و اقوال و حركات خود را مانند آنكه الآن بجا آورده و براى اين است كه ميگويد يا ويلتنا ما لهذا الكتاب لا يغادر صغيرة و لا كبيرة الا احصيها ..

وَ عُرِضُوا عَلي‌ رَبِّك‌َ صَفًّا لَقَد جِئتُمُونا كَما خَلَقناكُم‌ أَوَّل‌َ مَرَّةٍ بَل‌ زَعَمتُم‌ أَلَّن‌ نَجعَل‌َ لَكُم‌ مَوعِداً (48)

جلد 12 - صفحه 364

‌در‌ معرض‌ پيشگاه‌ پروردگار تو ‌در‌ مي‌آيند و محشور مي‌شوند صف‌ ‌در‌ صف‌ و بآنها مي‌گوييم‌ ‌که‌ ‌هر‌ آينه‌ بيائيد ‌در‌ پيشگاه‌ خداوند متعال‌ همان‌ نحوي‌ ‌که‌ خلق‌ كرديم‌ ‌شما‌ ‌را‌ ‌در‌ اول‌ دفعه‌ بلكه‌ گمان‌ كرديد ‌که‌ ‌ما هرگز ‌براي‌ ‌شما‌ موعد و وعده‌‌-‌ گاهي‌ قرار نمي‌دهيم‌.

وَ عُرِضُوا عَلي‌ رَبِّك‌َ ملائكه‌ مي‌آيند و ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ قبور ‌خود‌ بيرون‌ ميكشند و ميبرند ‌در‌ صحراي‌ محشر ‌که‌ ‌در‌ حديث‌ ‌از‌ پيغمبر صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و اله‌ داريم‌ فرمود

(يحشر‌-‌ ‌النّاس‌ ‌من‌ قبورهم‌ يوم القيامة حفاة عرات‌)

(صفا).

‌در‌ خبر ‌است‌ صد و بيست‌ صف‌ كشيده‌ مي‌شود يك‌ طرفش‌ مشرق‌ ‌است‌ و يك‌ طرف‌ مغرب‌ هشتاد صف‌ امت‌ پيغمبرند ‌از‌ اول‌ بعثت‌ ‌تا‌ آخر رجعت‌ و چهل‌ صف‌ امم‌ سالفه‌ هستند.

لَقَد جِئتُمُونا كَما خَلَقناكُم‌ أَوَّل‌َ مَرَّةٍ موقعي‌ ‌که‌ بدنيا آمديد نه‌ قدرت‌ داشتند نه‌ مال‌ و منال‌ و نه‌ عدّة و عدّة نه‌ خدم‌ و حشم‌ عريان‌ برهنه‌ همين‌ نحو وارد قيامت‌ مي‌شوند بلي‌ اهل‌ ايمان‌ ‌با‌ لباس‌ وارد مي‌شوند و اينها ‌هم‌ سه‌ قسم‌ هستند يك‌ قسم‌ ‌که‌ اكثر باشند ‌با‌ كفن‌ و لذا ‌در‌ اخبار دارد كفن‌ ‌خود‌ ‌را‌ سنگين‌ و حلال‌ و پاك‌ كنيد باعث‌ آبروي‌ ‌شما‌ مي‌شود ‌در‌ قيامت‌ و نيز دارد ‌ما بهترين‌ اموال‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌بر‌ سه‌ مصرف‌ صرف‌ مي‌كنيم‌ مهر عيال‌ لباس‌ احرام‌ كفن‌ قسم‌ دوم‌ لباس‌ بهشتي‌ مي‌آورند و ‌آنها‌ ‌را‌ مي‌ پوشانند قسم‌ سيّم‌ شهداء ‌که‌ ‌با‌ لباس‌ شهادت‌ وارد مي‌شوند و اما ‌غير‌ مؤمن‌ عريان‌ و برهنه‌ ‌حتي‌ سؤال‌ كردند ‌که‌ ‌از‌ يكديگر خجلت‌ نمي‌كشند و حيا نمي‌كنند فرمود لِكُل‌ِّ امرِئ‌ٍ مِنهُم‌ يَومَئِذٍ شَأن‌ٌ يُغنِيه‌ِ عبس‌ ‌آيه‌ 37.

بَل‌ زَعَمتُم‌ أَلَّن‌ نَجعَل‌َ لَكُم‌ مَوعِداً و منكر حشر و نشر شديد و گفتيد إِن‌ هِي‌َ إِلّا حَياتُنَا الدُّنيا نَمُوت‌ُ وَ نَحيا مؤمنون‌ ‌آيه‌ 37 و گفتيد ما هِي‌َ إِلّا حَياتُنَا الدُّنيا نَمُوت‌ُ وَ نَحيا وَ ما يُهلِكُنا إِلَّا الدَّهرُ جاثيه‌ ‌آيه‌ 24.

365

(آیه 48)- این آیه در باره چگونگی رستاخیز انسانها می‌گوید: «آنها همه در یک صف به پروردگارت عرضه می‌شوند»َ عُرِضُوا عَلی رَبِّکَ صَفًّا)

.این تعبیر ممکن است اشاره به آن باشد که هر گروهی از مردم که عقیده واحد یا عمل مشابهی دارند در یک صف قرار می‌گیرند، و یا این که همگی بدون هیچ گونه تفاوت و امتیاز در یک صف قرار خواهند گرفت.

ج3، ص48

و به آنها گفته می‌شود: «شما همگی نزد ما آمدید، همان گونه که در آغاز شما را آفریدیم»َقَدْ جِئْتُمُونا کَما خَلَقْناکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ)

.نه خبری از اموال و ثروتهاست، نه امتیازات و مقامات مادی، و نه یار و یاور، درست همان گونه که در آغاز آفرینش بودید، به همان حالت اول! «اما شما گمان گردید که ما موعدی برایتان قرار نخواهیم داد»َلْ زَعَمْتُمْ أَلَّنْ نَجْعَلَ لَکُمْ مَوْعِداً)

.و این هنگامی بود که غرور امکانات مادی شما را فرا می‌گرفت و تمایل به جاودانگی دنیا شما را از فکر آخرت که در فطرت هر انسانی نهفته است غافل می‌کرد.