آیه 46 سوره مؤمنون

إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ مَلائِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَ كانُوا قَوْماً عالِينَ (46)

خلاصه فرستاديم موسى و هارون به معجزات ما.

إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِ‌: به سوى فرعون و قوم او ايشان دعوت كردند.

فَاسْتَكْبَرُوا: پس سركشى نمودند قوم فرعون از ايمان و متابعت پيغمبر، وَ كانُوا قَوْماً عالِينَ‌: و بودند گروهى گردن كش و زبر دست مردم به قهر و غلبه.

ثُمَّ أَرْسَلْنا مُوسى‌ وَ أَخاهُ هارُونَ بِآياتِنا وَ سُلْطانٍ مُبِينٍ (45) إِلى‌ فِرْعَوْنَ وَ مَلائِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَ كانُوا قَوْماً عالِينَ (46) فَقالُوا أَ نُؤْمِنُ لِبَشَرَيْنِ مِثْلِنا وَ قَوْمُهُما لَنا عابِدُونَ (47) فَكَذَّبُوهُما فَكانُوا مِنَ الْمُهْلَكِينَ (48) وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْكِتابَ لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ (49)

وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَ أُمَّهُ آيَةً وَ آوَيْناهُما إِلى‌ رَبْوَةٍ ذاتِ قَرارٍ وَ مَعِينٍ (50) يا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّباتِ وَ اعْمَلُوا صالِحاً إِنِّي بِما تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ (51) وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ (52)

ترجمه‌

- پس فرستاديم موسى و برادرش هارون را با نشانه‌هاى خود و حجّتى روشن‌

بسوى فرعون و جماعتش پس گردنكشى كردند و بودند گروهى متكبّران‌

پس گفتند آيا ايمان آوريم براى دو آدمى مانند خودمان با آنكه قوم آنها مرما را پرستندگانند

پس تكذيب كردند آندو را پس گشتند از هلاك شدگان‌

و هر آينه بتحقيق داديم موسى را تورية باشد كه ايشان راه يابند

و گردانيديم پسر مريم و مادر او را آيتى و جاى داديم آندو را بمكانى رفيع صاحب آرامگاه و آب جارى‌

اى پيغمبران بخوريد از پاكيزه‌ها و بكنيد كار شايسته همانا من بآنچه ميكنيد دانايم‌

و همانا اين ملّت شما است كه يك ملّت است و منم پروردگار شما پس بپرهيزيد از من.

تفسير

- خداوند متعال بعد از انبياء نامبرده و نام نبرده در آيات سابقه حضرت موسى و برادرش حضرت هارون را با آيات بيّنات و معجزات ظاهرات كه برهان واضح و دليل روشن بود بر رسالت آندو مانند عصا و يد بيضاء و ساير خوارق عادات كه در سوره اعراف و غيرها ذكر شد مبعوث فرمود بر فرعون و اعيان قومش پس تكبّر و سركشى كردند از قبول ايمان و اطاعت آندو چون مردمان متكبّر و گردن كشى بودند كه ميخواستند بزور بر مردم تفوّق پيدا كنند و گفتند بر سبيل انكار و استكبار كه آيا ايمان بياوريم بدو نفر آدمى كه مانند ما هستند در صفات بشريّت با آنكه آن دو و قومشان يعنى طائفه بنى اسرائيل تمامى مانند بندگان مطيع و فرمانبردار ما باشند يا غير آن دو از بنى اسرائيل بندگى ما را ميكنند يعنى ما را پرستش مينمودند و مينمايند چون گفته‌اند فرعون بت‌پرست بود و مردم فرعون پرست پس تكذيب نمودند آن دو را و غرق شدند بتفصيلى كه گذشت در سور سابقه و خداوند بحضرت موسى كتاب تورية را مرحمت فرمود كه بنى اسرائيل باحكام و معارف حقّه آشنا و مهتدى شوند و قرار داد حضرت عيسى و مادرش حضرت مريم را براى ولادت يكى از ديگرى بدون شوهر نشانه‌ئى از قدرت خود و معيّن كرد مأوى و منزل آن دو را در مكان مرتفعى كه داراى وسعت و صلاحيّت بود براى تمكّن و استقرار در آن و زراعت و فلاحت و بهره‌بردارى از آن چون داراى آب جارى روى زمين كه سهل التّناول است بود و ظاهرا مراد اراضى شام و بيت المقدّس باشد ولى در بعضى از روايات معتبره ربوة بنجف اشرف و كوفه و

جلد 3 صفحه 642

قرار بمسجد آن و معين بفرات تفسير شده و اين انعام و توسعه از خداوند اختصاص بآن دو نداشت بلكه بتمام پيغمبران هر يك در زمان خود خطاب فرمود كه بخوريد از اشياء حلال پاكيزه خوب و بجا آوريد كار شايسته خوب را و بدانيد كه من بتمام اعمال شما عالمم و بر طبق آن بشما پاداش ميدهم و اين اباحه و توسعه اختصاص بانبياء سابق الذكر يا تمام پيغمبران ندارد بلكه براى تمام مردم است و از احكام ثابته در تمام اديان حقّه است چنانچه در مجمع از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم روايت نموده كه خدا طيّب است و قبول نميكند جز طيّبات را و او مؤمنين را امر فرموده بچيزى كه امر نموده بآن مرسلين را پس فرموده يا ايّها الرّسل كلوا من الطّيّبات و فرموده‌ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ‌ و مؤيّد اين معنى است كه فرموده اين طريقه و ملّت و دين همه شما است كه يك طريقه و ملّت و دين است و بايد مردم متّفق بر آن باشند كه اصول آن توحيد و نبوّت و معاد و فروع آن ارتكاب محلّلات و اجتناب از محرّمات و تناول طيّبات و احتراز از خبائث است و شما همگى بندگان منيد و من پروردگار شمايم پس بايد از من بترسيد و ميان خودتان اختلاف كلمه ايجاد نكنيد و انّ بفتح و تخفيف و بدون آن نيز قرائت شده است و بعضى خطاب را متوجّه به پيغمبر ما و مخاطبه واحد را بلفظ جمع از دأب عرب دانسته‌اند و اين احتمال بجهاتى بعيد است و بعضى امّت را بمعناى جماعت گرفته‌اند يعنى اين خلق جماعت شما است كه با پيشينيان متّحد در دين است و يك امّت و جماعت حساب ميشود و اين احتمال اگر چه لفظا قريب است ولى معنا ابعد از سابق است با آنكه استعمال امّت در دين ثابت در كلام الهى است كه فرموده‌ إِنَّا وَجَدْنا آباءَنا عَلى‌ أُمَّةٍ* و مراد دين است و قمّى ره نقل فرموده كه مراد بودن بر مذهب واحد است و شمه‌ئى از بيان اين آيه و آيه بعد در اواخر سوره انبياء گذشت ..

إِلي‌ فِرعَون‌َ وَ مَلائِه‌ِ فَاستَكبَرُوا وَ كانُوا قَوماً عالِين‌َ (46)

و فرستاديم‌ موسي‌ و هارون‌ ‌را‌ بسوي‌ فرعون‌ و جمعيت‌ ‌او‌ ‌پس‌ تكبر كردند و بودند قومي‌ ‌که‌ بلند پروازي‌ ميكردند. حضرت‌ موسي‌ فقط ‌بر‌ فرعونيان‌ مبعوث‌ نشده‌ ‌بود‌، بلكه‌ ‌بر‌ بني‌ اسرائيل‌ ‌هم‌ مبعوث‌ ‌بود‌. لكن‌ بني‌ اسرائيل‌ ايمان‌ آوردند بلكه‌ بسيار خوشنود شدند ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ ظلم‌ فرعونيان‌ نجات‌ داد و تكبر نكردند لكن‌ فرعونيان‌ چون‌ مسلط ‌شده‌ بودند ‌بر‌ بني‌ اسرائيل‌ و ‌آنها‌ ‌را‌ غلام‌ و كنيز ‌خود‌ قرار داده‌ بودند و باعمال‌ شاقه‌ وادار كرده‌ بودند زير بار ‌اينکه‌ نرفتند ‌که‌ دو نفر ‌از‌

جلد 13 - صفحه 405

بني‌ اسرائيل‌، موسي‌ و هارون‌ ‌را‌ اطاعت‌ كنند لذا ميفرمايد: [إِلي‌ فِرعَون‌َ وَ مَلَائِه‌ِ] ‌که‌ قبطيان‌ باشند.

[فَاستَكبَرُوا] چه‌ تكبري‌ ‌که‌ بگويد: [أَنَا رَبُّكُم‌ُ الأَعلي‌] و بحضرت‌ موسي‌ بگويد: [لَئِن‌ِ اتَّخَذت‌َ إِلهَاً غَيرِي‌ لَأَجعَلَنَّك‌َ مِن‌َ المَسجُونِين‌َ] شعراء آيه 28.

[وَ كانُوا قَوماً عالِين‌َ] علو بلند پروازي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌حتي‌ اراده‌ كرد ‌که‌ خداي‌ موسي‌ ‌را‌ بقتل‌ رساند ‌که‌ ‌به‌ وزيرش‌ هامان‌ ‌گفت‌:

[وَ قال‌َ فِرعَون‌ُ يا هامان‌ُ ابن‌ِ لِي‌ صَرحاً لَعَلِّي‌ أَبلُغ‌ُ الأَسباب‌َ الاية] و تير رها كرد ‌که‌ بخداي‌ موسي‌ بزند نگاه‌ كنيد تكبر و بلند پروازي‌ كار انسان‌ ‌را‌ ‌به‌ كجا ميكشد، ‌که‌ مثل‌ نمرود. شداد، فرعون‌ مي‌پروراند و امثال‌ اين‌ها بسيارند ‌که‌ ‌به‌ اصطلاح‌ ‌با‌ نيزه‌ دم‌ دماغ‌ ‌آنها‌ نميتوان‌ برد مخصوصا ‌در‌ بني‌ اميه‌ و بني‌ العباس‌ و سلاطين‌ جور بلكه‌ اجزاء ‌آنها‌ ‌حتي‌ پست‌ترين‌ افراد ‌آنها‌ چه‌ تفرعناتي‌ دارند ‌که‌ كوچكترين‌ بي‌اعتنايي‌ چه‌ عقوبتهاي‌ سختي‌ دارد، نمي‌شود ‌گفت‌ بالاي‌ چشمت‌ ابرو ‌است‌ و ديگران‌ ‌را‌ بنده‌ و غلام‌ ‌خود‌ مي‌پندارند، چنانچه‌ قوم‌ فرعون‌ گفتند:

]

(آیه 46)- آری! موسی و برادرش هارون را با این آیات و سلطان مبین فرستادیم «به سوی فرعون و اطرافیان اشرافی و مغرور او» (إِلی فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِ).

اشاره به این که ریشه همه فساد، اینها بودند و هیچ کشوری اصلاح نخواهد شد مگر این که سردمدارانش اصلاح شوند.

«ولی (فرعون و اطرافیانش) استکبار کردند» و زیر بار آیات حق و سلطان مبین نرفتند (فَاسْتَکْبَرُوا).

«و اصولا آنها مردمی برتری جو و سلطه طلب بودند» (وَ کانُوا قَوْماً عالِینَ).