آیه 43 سوره شوری

وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (43)

وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ: و هر آينه براى كسى كه صبر نمايد بر آزار ظلمه و درگذرد از مظلم ايشان و در صدد انتقام نباشد، إِنَّ ذلِكَ‌: بدرستى كه اين صبر و گذشتن، لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ: از كارهاى جازمه لازمه است، يعنى جماعتى كه موصوفند به كمال ايمان و مزيت احسان، قصد ايشان جزم و ثابت است بر اين نوع كارها، زيرا همه كس را توانائى آن نباشد كه جفا كشد و وفا نمايد.

وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولئِكَ ما عَلَيْهِمْ مِنْ سَبِيلٍ (41) إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَظْلِمُونَ النَّاسَ وَ يَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ (42) وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (43) وَ مَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَما لَهُ مِنْ وَلِيٍّ مِنْ بَعْدِهِ وَ تَرَى الظَّالِمِينَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ يَقُولُونَ هَلْ إِلى‌ مَرَدٍّ مِنْ سَبِيلٍ (44) وَ تَراهُمْ يُعْرَضُونَ عَلَيْها خاشِعِينَ مِنَ الذُّلِّ يَنْظُرُونَ مِنْ طَرْفٍ خَفِيٍّ وَ قالَ الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ الْخاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَلا إِنَّ الظَّالِمِينَ فِي عَذابٍ مُقِيمٍ (45)

ترجمه‌

و هر آينه آنكه انتقام كشيد بعد از ستم شدن بر او پس آنگروه نيست بر آنها هيچ راه اشكالى‌

جز اين نيست كه راه عتاب و عقاب بر كسانى است كه ستم ميكنند بر مردم و تعدّى مينمايند در زمين بناحق آنگروه براى آنها عذابى است دردناك‌

و هر آينه آنكه صبر كرد و گذشت نمود همانا آن هر آينه از كارهاى مطلوب الهى است‌

و هر كه را واگذارد در گمراهى خدا پس نيست براى او هيچ ياورى بعد از او و مى‌بينى ستمكاران را چون ديدند عذاب را ميگويند آيا بسوى بازگشتن راهى هست‌

و مى‌بينى آنانرا كه عرضه ميشوند بر آن با آنكه فروتنانند از خوارى نگاه ميكنند از ديده پنهان و گويند آنانكه ايمان آوردند همانا زيانكاران آنانند كه زيانكار نمودند خودشان و خانواده‌شان را روز قيامت آگاه باشيد همانا ستمكاران در عذاب دائمند.

تفسير

خداوند سبحان در تعقيب و تأكيد مفاد آيات سابقه فرموده و هر آينه كسانيكه انتقام بكشند از ظالم بر خودشان بعد از آنكه مظلوم واقع شدند

جلد 4 صفحه 587

بهيچ وجه جاى اعتراض و راه اشكالى بر آنها نيست چون حق داشتند كه قصاص يا تقاص نمايند و ذكر شد كه در بعضى از موارد راجح است بلى اشكال و اعتراض بر كسانى است كه ابتداء بظلم و ستم بر مردم مينمايند و تعدّى و تجاوز از حد و قدر خودشان ميكنند در زمين بناحق و ناروا و آنها مشمول عذاب اليم جهنّم در قيامت خواهند بود و اگر كسى صبر كند بر جور و ستمى كه بر او وارد شده و گذشت نمايد و عفو و اغماض كند در مورديكه مقتضى براى عفو باشد كه در آيات سابقه بيان شد هر آينه كارى كرده كه مرضىّ خدا و پسند اولياء و از اخلاق ستوده است كه بايد شخص بزرگ بر آن ثابت و بزرگوارى خود را بآن اثبات نمايد خلاصه آنكه از امورى است كه بايد در موقعش عزم بر آن داشت و اين تفصيل كه حسن انتقام و عفو باشد هر كدام بجاى خود مستفاد از بعضى روايات و موافق با موازين علم اخلاق است و كسيرا كه خداوند براى عدم قابليت و اعراض از ذكر حق بحال ضلالت و گمراهى واگذارد و توفيق و تأييد خود را از او سلب فرمايد نيست و نخواهد بود براى او دوست و يار و ياور و نگهبان و نگهدارى در رتبه متأخّره از خدا كه با او يارى و او را نگهدارى نمايد از بليّات دنيا و عقوبات آخرت و مى‌بينى تو اى پيغمبر ستمكاران را در روز قيامت وقتى مشاهده عذاب را نمودند كه آرزو مينمايند و ميگويند آيا ممكن است يكمرتبه ديگر ما بدنيا برگرديم و مى‌بينى تو آنها را كه عرضه داشته ميشوند بر آتش جهنّم در حال خضوع و خشوع از ذلّت و خوارى كه مينگرند به آتش از زير چشم مانند كسانى كه براى كشتن حاضر كرده شوند كه بشمشير نگاه ميكنند و چون اهل ايمان آنها را باين حال مى‌بينند ميگويند الحقّ زيانكاران آنكسانى هستند كه خودشان و اهل و عيالشان را بخسران انداختند و زيانكار نمودند در روز قيامت چون آنها را سوق بحق ننمودند بلكه تربيت بباطل كردند و از منافع و فوائد اخروى ايمان و عمل صالح باز ماندند و مستحق عذاب جهنّم شدند و خدا ميفرمايد بدانيد كه ستمكاران بر خويش و خلق بكفر و ضلال در عذاب دائم بى‌زوال جاى دارند.

جلد 4 صفحه 588

وَ لَمَن‌ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِن‌َّ ذلِك‌َ لَمِن‌ عَزم‌ِ الأُمُورِ (43)

و ‌هر‌ آينه‌ كسي‌ ‌که‌ صبر كند و گذشت‌ كند ‌هر‌ آينه‌ ‌اينکه‌ صبر و گذشت‌ ‌از‌ كارهاي‌ بسيار بزرگ‌ پسنديده‌ ‌است‌.

وَ لَمَن‌ صَبَرَ صبر ‌بر‌ اذيت‌ و ظلم‌ ظالمين‌ ‌که‌ امير المؤمنين‌ ‌عليه‌ الصلاة و ‌السلام‌ فرمود

(صبرت‌ و ‌في‌ العين‌ قذي‌ و ‌في‌ الحلق‌ شجي‌)

و ‌از‌ القاب‌ مختصه‌ بآن‌ حضرت‌ ‌است‌ (اصبر الصابرين‌) و ‌در‌ حق‌ ابي‌ ‌عبد‌ اللّه‌ ‌عليه‌ ‌السلام‌

(لقد عجبت‌ ‌من‌ صبرك‌ ملائكة السماء)

و

جلد 15 - صفحه 503

هكذا ساير ائمه هدي‌ ‌عليهم‌ ‌السلام‌ و ميتوان‌ ‌گفت‌ امروز صبر حضرت‌ بقية اللّه‌ ‌با‌ مشاهده ‌اينکه‌ اوضاع‌ كنوني‌ و انتظار فرج‌ ‌از‌ صبر تمام‌ انبياء و اولياء بالاتر و سخت‌تر ‌است‌.

وَ غَفَرَ و گذشت‌ كردن‌ ‌که‌ دارد صديقه طاهره‌ موقعي‌ ‌که‌ مشاهده‌ كرد ‌علي‌ ‌را‌ پاي‌ منبر طناب‌ ‌به‌ گردن‌ شمشير بالاي‌ سر فرمود پيراهن‌ پدر ‌بر‌ سر مي‌اندازم‌ و نفرين‌ ميكنم‌ امير المؤمنين‌ سلمان‌ ‌را‌ فرستاد نگذار فاطمه‌ نفرين‌ كند چنانچه‌ پدر بزرگوارش‌ ‌هم‌ آنچه‌ اذيت‌ ديد ‌که‌ فرمود

(‌ما اوذي‌ نبي‌ّ مثل‌ ‌ما اوذيت‌)

نفرين‌ نكرد و عرض‌ كرد

(اللهم‌ اهد قومي‌ فانهم‌ ‌لا‌ يعلمون‌).

ذلِك‌َ لَمِن‌ عَزم‌ِ الأُمُورِ عزم‌ قوة القلب‌ ‌است‌ و خودداري‌ ‌است‌ و تحمل‌ مشاق‌ و حلم‌ و حوصله‌ و بردباري‌ ‌است‌ ‌در‌ كليه امور و ‌لو‌ ‌هر‌ چه‌ مشكل‌ و سخت‌ ‌باشد‌.

]

(آیه 43)- در این آیه باز به سراغ مسأله صبر و شکیبایی و عفو می‌رود تا بار دیگر بر این حقیقت تأکید کند که حق انتقام گیری و قصاص و کیفر برای مظلوم در برابر ظالم هرگز مانع از مسأله گذشت و عفو و بخشش نیست، می‌فرماید: «اما کسانی که شکیبایی کنند، و طرف را مورد عفو قرار دهند این از کارهای پر ارزش است» (وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ).

تعبیر به «عزم الامور» ممکن است اشاره به این باشد که این از کارهایی است که خداوند به آن فرمان داده و هرگز نسخ نمی‌شود و یا از کارهایی است که انسان باید نسبت به آن عزم راسخ داشته باشد.