آیه 4 سوره سبأ

لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ «4»

لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا: (علت وقوع قيامت) يعنى آمدن قيامت حق و وقوع آن ضرورى باشد، تا پاداش دهد حق تعالى آنان را كه ايمان آورده‌اند به خدا و پيغمبر و معتقدات حقه، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‌: و بجا آورده‌اند كارهاى شايسته از طاعات و عبادات و خيرات و مبرات، أُولئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ: آن گروه مؤمنان و نيكوكاران براى ايشان است آمرزش گناهان، وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ‌: و روزى بزرگوار يعنى بى‌رنج و طلب در آن و بدون منت در آن و نقصان كه نعم بهشتى باشد. و به ملازمه، سزاى كفار و معاندان لازم آيد، لذا فرمايد:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي الْآخِرَةِ وَ هُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ «1» يَعْلَمُ ما يَلِجُ فِي الْأَرْضِ وَ ما يَخْرُجُ مِنْها وَ ما يَنْزِلُ مِنَ السَّماءِ وَ ما يَعْرُجُ فِيها وَ هُوَ الرَّحِيمُ الْغَفُورُ «2» وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لا تَأْتِينَا السَّاعَةُ قُلْ بَلى‌ وَ رَبِّي لَتَأْتِيَنَّكُمْ عالِمِ الْغَيْبِ لا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ وَ لا أَصْغَرُ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْبَرُ إِلاَّ فِي كِتابٍ مُبِينٍ «3» لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ «4»

وَ الَّذِينَ سَعَوْا فِي آياتِنا مُعاجِزِينَ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِيمٌ «5»

ترجمه‌

ستايش مر خدائى را است كه مر او را است آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و مر او را است ستايش در آنجهان و او است درست كردار آگاه‌

ميداند آنچه را كه داخل ميشود در زمين و آنچه بيرون مى‌آيد از آن و آنچه فرود ميآيد از آسمان و آنچه بالا ميرود در آن و او است مهربان آمرزنده‌

و گفتند آنها كه كافر شدند نميآيد ما را قيامت بگو آرى قسم بپروردگار من كه هر آينه خواهد آمد شما را البتّه آن پروردگارى كه داناى پنهان است مستور نميباشد از او مقدار ذرّه در آسمانها و نه در زمين و نيست كوچكتر از اين و نه بزرگتر مگر آنكه هست در كتابى بيان كننده‌

تا پاداش دهد آنانرا كه ايمان آوردند و كردند كارهاى شايسته آنگروه براى ايشانست آمرزش و روزى خوبى‌

و آنانكه كوشش كنند در دلائل ما بگمان آنكه عاجز كنندگان باشند براى آنها است عذابى دردناك از بدترين اقسام آن.

جلد 4 صفحه 347

تفسير

ملكيّت حقيقيّه تمام موجودات آسمانى و زمينى براى خداوند مكرّر اثبات و بيان شده و متفرّع بر آنست اختصاص حمد و ثنا بذات احديّت و استحقاق او بآن در دنيا و آخرت كه نعم آنجا هم مخصوص باو است و او است كه اوضاع دو جهانرا بر وفق حكمت و مصلحت منظّم و مرتّب فرموده براى آنكه آگاه بوده از حقائق اشياء و مصالح موجودات و مقدار لياقت آنها ميداند آنچه داخل ميشود در زمين از قبيل آب و ريشه نباتات و اجساد حيوانات و آنچه بيرون ميآيد از آن مانند آب و گياه و درخت و حيوان و معادن و آنچه فرود ميآيد از آسمان مانند باران و برف و ملائكه و آنچه بالا ميرود در آن مانند اعمال بندگان و آه دل مظلومان و ملائكه موكّله بر آن و او مهربان است به بندگان كه از بالاى سر و زير پاى آنها كارشانرا راه مى‌اندازد و آمرزنده است آنها را در صورتى كه قصور يا تقصير در اداء شكر و حمد او نموده باشند و چون كفّار منكر معاد بطور استهزاء ميگفتند روز قيامت براى ما نمآيد پيغمبر اكرم مأمور شد كه در جواب آنها بفرمايد بلى قسم بپروردگار من هر آينه ميآيد براى شما و مى‌آورد آنرا همان پروردگارى كه علم بباطن شما و همه دارد و بنابر اين عالم الغيب صفت ربّ است كه مقرّب امكان آوردن او است روز قيامت را و برفع نيز قرائت شده و بنابر آن خبر مبتداء محذوف است كه هو باشد يا مبتدا است و خبر آن لا يعزب و ما بعد آن و بيرون نميباشد از علم او مقدار ذرّه‌ئى در آسمانها و نه در زمين پس ميتواند ذرّات پراكنده شده ابدان اموات را جمع آورى نمايد و قيامت را بر پا كند و لا يعزب بكسر نيز قرائت شده و كوچكتر و بزرگتر از ذرّه هم در علم خدا و لوح محفوظ آسمانى موجود و ثبت است و اصغر و اكبر بفتح نيز قرائت شده و بنابر اين كلمه لا براى نفى جنس است و در صورت رفع براى نفى افراد و منتقض بالّا شده و از عمل باز مانده و رفع بابتدائيّت است و نميشود عطف بر مثقال باشد براى آنكه لازم ميآيد در كتاب مبين از علم خدا بيرون باشد و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه اوّل چيزى كه خدا خلق فرمود قلم بود و امر شد كه بنويس پس نوشت آنچه بوده و هست تا روز قيامت و آمدن قيامت براى آنستكه خداوند در آنروز جزاى‌

جلد 4 صفحه 348

كسانيكه ايمان آوردند و اعمال پسنديده نمودند عطا فرمايد بدخول در بهشت و روزى خوبى كه منّت و آزارى در آن نيست و مغفرت گناهانشان كه احيانا از آنها صادر شده بود ولى كسانيكه در دنيا سعى و كوشش نمودند براى ابطال دلائل توحيد خدا و آيات قرآن و علائم نبوّت پيغمبر و ولايت ائمّه اطهار براى آنكه عاجز كنند خدا را بگمان خودشان از اثبات حق و سبقت بگيرند بر او در غرض براى آنها در آنروز موعود عذابى است از بدترين انواع عذابهاى دردناك و اليم بجرّ نيز قرائت شده است و در سوره حج اين آيه گذشت و آنكه بعضى بجاى معاجزين معجّزين بتشديد قرائت نموده‌اند يعنى باز دارندگان خلق از قبول دين حق.

لِيَجزِي‌َ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ أُولئِك‌َ لَهُم‌ مَغفِرَةٌ وَ رِزق‌ٌ كَرِيم‌ٌ «4»

علت‌ بعث‌ و ثبت‌ ‌در‌ كتاب‌ مبين‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ جزا بدهد خداوند متعال‌ كساني‌ ‌را‌ ‌که‌ ايمان‌ آوردند و اعمال‌ صالحه‌ بجا آوردند اين‌ها ‌از‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ آمرزش‌ گناهان‌ ‌آنها‌ ‌است‌ و روزي‌ شريف‌ و كريمي‌.

لِيَجزِي‌َ لام‌ تعليل‌ ‌است‌ اشاره‌ ‌به‌ اينكه‌ بعث‌ قيامت‌ و ثبت‌ ‌در‌ كتاب‌ مبين‌ كار لغو بي‌ فائده بي‌ حكمت‌ نيست‌، بلكه‌ ‌براي‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌هر‌ كس‌ ‌را‌ ‌به‌ جزاي‌ عمل‌ ‌خود‌ برساند نيك‌ و بد و ‌اگر‌ ‌اينکه‌ بعث‌ و جزاء نبود ‌هر‌ آينه‌ ارسال‌ رسل‌ و انزال‌ كتب‌ و جعل‌ تكليف‌ و بيان‌ احكام‌ بكلي‌، لغو و بي‌ فائده‌ مي‌شد بلكه‌ موجب‌ ظلم‌ مي‌شد ‌که‌ فرقي‌ ‌بين‌ ظالم‌ و مظلوم‌ و مؤمن‌ و كافر و مطيع‌ و عاصي‌ نباشد.

الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ جزاي‌ نيك‌ ‌به‌ ‌آنها‌ عنايت‌ فرمايد و ‌آن‌ جزاي‌ نيك‌

جلد 14 - صفحه 543

دو چيز ‌است‌، يكي‌:

أُولئِك‌َ لَهُم‌ مَغفِرَةٌ خداوند گناهاني‌ ‌که‌ قبل‌ ‌از‌ ايمان‌ مرتكب‌ ‌شده‌ بودند ‌که‌

«الاسلام‌ يجب‌ ‌ما قبله‌»

و گناهاني‌ ‌که‌ ‌پس‌ ‌از‌ ايمان‌ مرتكب‌ شده‌اند مي‌آمرزد و گذشت‌ مي‌كند ‌به‌ واسطه اعمال‌ صالحه ‌آنها‌ ‌به‌ دليل‌ إِن‌َّ الحَسَنات‌ِ يُذهِبن‌َ السَّيِّئات‌ِ (هود آيه 114). ديگر:

وَ رِزق‌ٌ كَرِيم‌ٌ بدون‌ زحمت‌ و بدون‌ كدورت‌ ‌با‌ كمال‌ احترام‌ و عزت‌ ‌آن‌ ‌هم‌ ابد الاباد و چيزهايي‌ ‌که‌ خطور ‌به‌ قلب‌ ‌آنها‌ نكرده‌

«‌فيها‌ ‌ما تشتهيه‌ الانفس‌ و تلذ الاعين‌ و ‌ما خطر ‌علي‌ قلب‌ بشر».

(آیه 4)- سپس ضمن دو آیه هدف قیام قیامت را بیان می‌کند، و یا به تعبیر دیگر دلیل بر لزوم چنین عالمی را بعد از جهان کنونی در برابر منکران شرح داده، می‌فرماید: «هدف این است آنها را که ایمان آورده‌اند و عمل صالح انجام داده‌اند پاداش دهد» (لِیَجْزِیَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ).

آری «برای آنها مغفرت و روزی پرارزشی است» (أُولئِکَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ).

آیا اگر مؤمنان صالح العمل به پاداش خود نرسند اصل عدالت که از اساسی‌ترین اصول خلقت است تعطیل نمی‌گردد؟