آیه 39 سوره زخرف

وَ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ (39)

وَ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ‌: و هرگز فايده ندهد شما را امروز اين تمنا، إِذْ ظَلَمْتُمْ‌:

چونكه واضح شد كه شما ستم كرديد بر نفسهاى خود و عدم نفع اين تمنا، أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ‌: به جهت آنست كه شما هستيد در عذاب جهنم شريك شدگان به سبب آنكه در سبب عذاب، شريك يكديگر بوديد.

و حضرت امير المؤمنين عليه السلام فرمايد: در جهنم هر كس مقرون به شيطانى است كه قرين او است. در يك طرف انسان، شيطانى بسته مى‌شود، و در طرف ديگر سنگى از كبريت، و در ذيل خطبه فرمايد: و بدانيد آنكه نيست براى اين پوست نازك صبر بر آتش جهنم، پس رحم كنيد بر نفسهاى خود.

بدرستى كه آزموده‌ايد نفوس خود را در معصيتهاى دنيا، پس ديده‌ايد جزع يكى از كسان خود را از خارى كه به او رسد و لغزشى كه خون آلود سازد او را و ريگ‌

جلد 11 - صفحه 474

بسيار گرم كه بسوزاند او را، پس چگونه باشد حال وقتى كه باشد بين دو طبقه از آتش در حالتى كه همخوابه سنگ سوزان باشد «اشاره به عذاب جسمانى» و همنشين شيطان «اشاره به عذاب روحانى» «1».

تتمه:

تفسير برهان- ابو حمزه ثمالى از حضرت باقر عليه السلام در تأويل اين آيه فرمايد: نزلت هاتان الايتان هكذا حتى اذا جاءنا يعنى فلانا و فلانا يقول احدهما لصاحبه حين يراه يا ليت بينى و بينك بعد المشرقين فبئس القرين فقال اللّه لنبيه قل لفلان و فلان و اتباعهما لن ينفعكم اليوم اذ ظلمتم ال محمد حقهم انكم فى المشتركون.

نازل شد اين دو آيه اينچنين تا اينكه هر دو به محضر ما آمدند يعنى فلان و فلان مى‌گويد يكى از آن دو رفيق خود را وقتى ببيند او را، اى كاش بين من و ميان تو دورى مسافت مشرق و مغرب بود كه من تو را نمى‌ديدم، پس بد همنشين بودى تو، پس خدا فرمايد پيغمبر خود را بگو به فلان و فلان و پيروان آن دو نفر را هرگز نفع ندهد شما را امروز، چونكه ظلم نموديد آل محمد حق ايشان را به جهت آنكه شرك داشتيد در آن. «2»

وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ (36) وَ إِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ (37) حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ (38) وَ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْيَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّكُمْ فِي الْعَذابِ مُشْتَرِكُونَ (39) أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ مَنْ كانَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ (40)

ترجمه‌

و هر كس چشم بپوشد از ياد خداى بخشنده آماده ميكنيم براى او شيطانى را پس او برايش همنشين است‌

و همانا آنها باز ميدارندشان از راه و گمان ميكنند كه آنها هدايت يافتگانند

تا چون آيد نزد ما گويد ايكاش بود ميان من و تو فاصله مشرق و مغرب پس چه بد همنشينى هستى‌

و هرگز سود ندهد شما را امروز چون ستم كرديد آنكه در عذاب با يكديگر شركت دارانيد

آيا پس تو ميشنوانى كران را يا راه مينمائى كوران را و كسى را كه باشد در گمراهى آشكار.

تفسير

هر كس در تحصيل لذّات دنيا كوشيد و از ياد خدا و نظر در آيات او چشم پوشيد خداوند شيطانى را از جنس جن يا انس آماده و مهيّا ميفرمايد براى گمراه كردن او باين معنى كه واميگذارد او را باختيار شيطان و مانع نميشود از نفوذ اراده آن ملعون در او و دور نميكند او را از آن شخص منغمر در لذّات براى آنكه اين شخص باختيار خود خود را از قابليّت عنايت الهى انداخته و در نتيجه شياطين با اين اشخاص نزديك و مأنوس و همدم و همنشين ميشوند و آنها را

جلد 4 صفحه 604

به وساوس و حيل از راه حق و حقيقت باز ميدارند بطوريكه در عين ضلالت و گمراهى خودشان را مهتدى و راه يافته بحق و حقيقت ميدانند و آن شياطين با اين گمشدگان هميشه هستند تا آن گم‌گشته يا او با شيطانش چون جاءانا بصيغه تثنيه نيز قرائت شده است در محضر عدل الهى و موقف حشر حاضر ميگردند آنوقت آن بيچاره متنبّه ميشود كه چه بد رفيق و مصاحبى داشته و آرزو ميكند كه بين او و رفيقش فاصله ميان مشرق و مغرب بود چون مشرقين از باب تغليب اراده مشرق و مغرب از آن ميشود و اين آرزو را برفيقش اظهار مينمايد و ميگويد چه بد رفيقى بودى او هم لابد جواب ميگويد من تو را مجبور ننمودم تو خودت بد جنس بودى كه سخن خدا و پيغمبر را نشنيدى و بحرف من گوش دادى ولى خداوند اينجا ذكر نفرموده فقط ميفرمايد هر دو بايد بسوزيد و اينكه با يكديگر ميسوزيد براى شما نفعى ندارد و تسلّاى خاطرى از تعميم عذاب براى شما حاصل نميشود چون كفر كه بدترين ظلم است عذابش هم شديدترين عذاب‌ها است كه مافوق ندارد و در روايت قمّى ره از امام باقر عليه السّلام اين دو آيه با اوّلى و دوّمى و تبرّى يكى از آن دو از ديگرى و حكم خداوند باشتراك آن دو و اتباعشان در عذاب براى ظلم بآل محمد صلى اللّه عليه و اله تطبيق شده است و در آيه اخيره خداوند حبيب خود را مخاطب فرموده بر سبيل تعجّب ميفرمايد آيا كسى را كه بواسطه اعراض از استماع كلام حقّ كر شده و ديگر حرف حساب بگوشش فرو نميرود تو ميتوانى شنوا نمائى يا كسيرا كه براى منصرف شدن از فكر و ذكر خدا كور شده و در وادى حيرت و ضلالت واضح و آشكار ميگردد تو ميتوانى راهنمائى نمائى بيش از اين خود را بزحمت مينداز كه ما هر كار بخواهيم بكنيم ميتوانيم و ميكنيم وظيفه تو فقط ابلاغ است كه عمل مينمائى ديگر مسئوليّتى براى تو نخواهد بود.

وَ لَن‌ يَنفَعَكُم‌ُ اليَوم‌َ إِذ ظَلَمتُم‌ أَنَّكُم‌ فِي‌ العَذاب‌ِ مُشتَرِكُون‌َ (39)

و هرگز نفع‌ نمي‌بخشد ‌شما‌ ‌را‌ امروز چون‌ ظلم‌ كرديد بخود محققا ‌شما‌ ‌با‌ قرناء ‌خود‌ ‌در‌ عذاب‌ شركت‌ داريد.

وَ لَن‌ يَنفَعَكُم‌ُ اليَوم‌َ لن‌ ‌براي‌ نفي‌ تأبيد ‌است‌ ‌يعني‌ هرگز ‌الي‌ الابد هيچ‌ گونه‌ نفعي‌ ‌بر‌ ‌شما‌ ندارد ‌هر‌ چه‌ ‌ يا ‌ ليت‌ بگوئيد و ‌ يا ‌ حسرتا و ‌ يا ‌ ويلتنا و آرزوي‌ مراجعت‌ بدنيا و ‌هر‌ چه‌ ‌با‌ شيطان‌ و اكابر ‌خود‌ مخاصمه‌ كنيد و ‌هر‌ چه‌ ‌از‌ ملائكه‌ عذاب‌ و مالك‌ جهنم‌ درخواست‌ كنيد هيچ‌ فائده‌ ندارد فَذُوقُوا العَذاب‌َ بِما كُنتُم‌ تَكفُرُون‌َ‌-‌ آل‌ عمران‌ آيه 102، انعام‌ آيه 30‌-‌ فَذُوقُوا العَذاب‌َ بِما كُنتُم‌ تَكسِبُون‌َ‌-‌ اعراف‌ 37‌-‌ و ‌در‌ بسياري‌ ‌از‌ آيات‌ ديگر.

إِذ ظَلَمتُم‌ ‌خود‌ ‌به‌ ‌خود‌ ظلم‌ كرديد ‌که‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌در‌ معرض‌ ‌اينکه‌ عذاب‌ انداختيد و ظلم‌ ‌به‌ انبياء و ائمه هدي‌ و علماء اعلام‌ و مؤمنين‌ نموديد و بالاتر ‌از‌ همه‌ ظلم‌

جلد 16 - صفحه 31

بدين‌ و شرايع‌ اسلامي‌ و فرمايشات‌ الهي‌.

أَنَّكُم‌ فِي‌ العَذاب‌ِ مُشتَرِكُون‌َ تمام‌ ‌شما‌ كفار و مشركين‌ و ضالين‌ و معاندين‌ و مخالفين‌ و منكرين‌ ضروريات‌ دين‌ و مذهب‌ و مبدعين‌ ‌با‌ شياطين‌ و كفره جن‌ و ‌با‌ رؤسا و اكابر و مضلين‌ ‌در‌ قعر جهنم‌ ‌در‌ عذاب‌ شركت‌ داريد.

]

(آیه 39)- ولی این آرزو هرگز به جائی نمی‌رسد، و میان آنها و شیاطین هرگز جدائی نمی‌افتد، لذا در این آیه می‌افزاید: «هرگز این گفتگو و ندامت امروز به حال شما سودی ندارد، چرا که شما ظلم کردید، و در نتیجه همه در عذاب مشترکید» (وَ لَنْ یَنْفَعَکُمُ الْیَوْمَ إِذْ ظَلَمْتُمْ أَنَّکُمْ فِی الْعَذابِ مُشْتَرِکُونَ).

باید عذاب این همنشین سوء را با عذابهای دیگر برای همیشه ببینید.

و به این ترتیب امید آنها را در مورد جدایی از شیاطین برای همیشه مبدل به یأس می‌کند و چه طاقت فرساست تحمل این همنشینی؟!