آیه 3 سوره روم

فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ «3»

فِي أَدْنَى الْأَرْضِ‌: در نزديكترين زمين عرب نسبت به روم، و آن زمين اردن و فلسطين بوده، يا كسكر، يا جزيره‌اى كه اقرب به شام است، يا ميان ازرعات و بصرى، يا مطلق زمين عرب كه معهود است نزد آنها.

مفسران و مورخان چنين نقل نموده‌اند كه: پرويز پادشاه فارس، لشكرى به فرمانفرمائى شهريران كه شجاعترين فرس بود به جنگ قيصر روم فرستاد. پس از مقاتله، عسكر كسرى ظفر يافتند و شهر روم را خراب كردند. اين واقعه در سال نهم از بعثت نبوى صلّى اللّه عليه و آله روى داد. چون اين خبر به سمع مبارك حضرت رسيد دلتنگ شد، لكن مشركان خوشحال شدند براى آنكه روميان اهل كتاب و فارسيان گبر بودند، حق تعالى به جهت تسليه خاطر مبارك حضرت و مؤمنان آيه شريفه نازل فرمود كه: وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ‌: و روميان بعد از غلبه فارسيان بر ايشان، زود باشد كه غالب شوند.

جلد 10 - صفحه 269

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

الم «1» غُلِبَتِ الرُّومُ «2» فِي أَدْنَى الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ «3» فِي بِضْعِ سِنِينَ لِلَّهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ «4»

بِنَصْرِ اللَّهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ «5» وَعْدَ اللَّهِ لا يُخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ «6» يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُونَ «7»

ترجمه‌

مغلوب شد روم‌

در نزديكترين زمين و آنان بعد از مغلوب شد نشان غالب خواهند شد

در بعد از چند سالى مر خدا را بوده و هست فرمان پيش از آن و بعد از اين و در چنين روز شاد ميشوند گروندگان‌

بيارى خدا يارى ميكند آنرا كه خواهد و او است تواناى مهربان‌

وعده داده است خدا خلاف نميكند خدا وعده‌اش را ولى بيشتر مردم نميدانند

ميدانند ظاهرى را از زندگانى دنيا و آنها از آخرت بيخبرانند.

تفسير

خداوند متعال در اين سوره مباركه بعد از الم كه بيان آن مكرّر شده است اخبار فرموده از شكست روم از ايران در نزديكترين اراضى روميان بعربستان كه شامات و حوالى آنست بحسب بعضى از روايات و آنكه روميان بعد از مغلوبيتشان غلبه ميكنند بر ايرانيان در آتيه نزديكى كه بده سال نميرسد چون بضع ظاهرا پاره‌اى از عدد است كه از آن در فارسى به اند تعبير ميشود و اينمدت ظرف است براى حدوث و تحقّق غلبه نه براى بقاء و دوام آن چون در اينصورت فعل متعدّى بالى ميشود نه فى و از براى خدا است امر و حكم و فرمان و تقدير و اختيار و بوده و خواهد بود قبل از مغلوبيت روم و

جلد 4 صفحه 244

بعد از غلبه آن و در ميان آن دو و قبل از امر نمودن بامرى و بعد از آن در تقديم و تأخير و ساير امور چنانچه از بعضى روايات ائمه اطهار استفاده ميشود و در روز بروز غلبه دوم خوشحال ميشوند اهل ايمان بنصرت و ظفر الهى كه آنرا بهر كس بخواهد عنايت ميفرمايد و او است تواناى انتقام كشنده از دشمنان و مهربان نصرت دهنده بدوستان و اجمال اين واقعه بشهادت تاريخ و روايات مفسّرين آنستكه در اوائل ظهور اسلام كه پيغمبر اكرم صلى اللّه عليه و اله در مكّه مشرّفه بود خسرو پرويز شاهنشاه ايران عازم تسخير روم شد و بدوا لشگريانش شامات را تصرف نمودند و بعدا بر تمام مملكت روم مسلّط شدند و مدت هفت سال در آن بلاد حكومت داشتند و خراج آنرا براى شاهنشاه ميفرستادند و چون اين وقايع بتوسط كاروان قريش در مكه معظّمه منتشر شد مشركين آن ديار اين خبر را بفال نيك گرفتند و گفتند ما بر مسلمانان غلبه خواهيم نمود چون آنها خود را اهل كتاب ميدانند و ما اهل كتاب نيستيم چنانچه ايرانيان كه اهل كتاب نيستند بر روميان كه عيسويان و اهل كتابند غالب شدند و پيغمبر صلى اللّه عليه و اله ملول شد و خداوند اين آيات را براى دلخوشى آنحضرت نازل فرمود و ابو بكر آنرا براى كفار تلاوت نمود و با ابىّ ابن خلف كه يكى از آنها بود و تكذيب كرد شرط بندى نمود كه تا سه سال اگر صدق اينمقال ظاهر نشود ده شتر باو بدهد و الا از او بگيرد و هنوز شرط بندى حرام نشده بود و چون خدمت پيغمبر صلى اللّه عليه و اله رسيد و قضيّه را عرضه داشت حضرت فرمود خطا كردى بضع تا نه سال صادق است برو بر مدت و مال بيفزا و او آمد مدت را نه سال و مال را صد شتر كرد و اين بود تا خسرو پرويز بمأمورين خود در بلاد روم بدبين شد و خواست آنها را سياست نمايد و آنها با هر قل قيصر روم همدست شدند و بايران حمله كردند و خسرو فرار كرد و قسمت مهمّى از مملكت او بتصرف روميان در آمد و آنها پيران آتش پرست را در ازاى خون كشيشان بيت المقدس كه ايرانيان كشته بودند كشتند و خبر فتح روميان در روز جنگ بدر بمسلمانان رسيد و ايشان از دو جهت خوشحال شدند يكى ظهور صدق آيات الهى و ديگر غلبه آنها بر كفار مكه بنصرت الهى و كمك ملائكه كه شرح آن مفصّلا ذكر شده است وعده داده اين فتح را وعده دادنى خدا تخلّف نمى‌نمايد

جلد 4 صفحه 245

او از وعده خود ولى بيشتر مردم از قبيل ابى بن خلف ميباشند كه اعتقاد و اعتماد بوعده حق ندارند براى جهل و نادانى خودشان ميدانند و مى‌بينند ظاهر و صورتى از زندگانى دنيا و زخارف آن را و آنها از معنى و باطن آن كه آخرت است در غفلتند و بفكر آن نيستند لذا هر چه ميكنند براى تحصيل دنيا است و در تشخيص منافع و مضارّ آن با عقل و هوش و ذكاوت و فراست و جدّى و فعّالند و در امور اخروى جاهل و نادان و كودن و نفهم و سست عنصر و سهل انگارند و تكرار كلمه هم براى تأكيد نسبت و تثبيت غفلت است و اين آيات يكى از معجزات ثابته و اخبار غيبيّه قرآن است كه صدق آن ظاهر شده و دلالت بر نبوّت آورنده آن دارد و اينكه در بعضى از روايات غلبه دوم با فتح ايران بدست مسلمانان و در بعضى غلبه اول با دولت اموى و دوم با دولت عباسى تطبيق شده بعنوان تأويل است كه با حفظ معناى ظاهر منافات ندارد و فيض ره تأويل اول را حمل بر قرائت سيغلبون بصيغه مجهول و تطبيق اخير را حمل بر قرائت غلبت بصيغه معلوم فرموده و بنظر حقير ين معانى از جمله اللّه الامر من قبل و من بعد استفاده شده كه ائمه اطهار بآن اشاره فرموده‌اند و اللّه و اوليائه اعلم.

بِسم‌ِ اللّه‌ِ الرَّحمن‌ِ الرَّحِيم‌ِ

الم‌ «1» غُلِبَت‌ِ الرُّوم‌ُ «2» فِي‌ أَدنَي‌ الأَرض‌ِ وَ هُم‌ مِن‌ بَعدِ غَلَبِهِم‌ سَيَغلِبُون‌َ «3»

الم‌ مكرر بيان‌ ‌شده‌ ‌که‌ حروف‌ مقطعه‌ قرآن‌ رموزيست‌ ‌بين‌ ‌خدا‌ و ‌رسول‌ و ‌هر‌ چه‌ بگوئيم‌ تفسير ‌به‌ رأي‌ ‌است‌ مگر ‌از‌ مصادر عصمت‌ صادر ‌شده‌ ‌باشد‌ ‌به‌ سند معتبر.

غُلِبَت‌ِ الرُّوم‌ُ نظر ‌به‌ اينكه‌ گفته‌اند حضرت‌ رسالت‌ چون‌ مبعوث‌ ‌بر‌ تمام‌ جن‌ و انس‌ ‌بود‌ و مأمور ‌به‌ دعوت‌، لذا نامه‌هايي‌ ‌به‌ اطراف‌ فرستاد ‌من‌ جمله‌ نامه‌ ‌به‌ سلطان‌ عجم‌ فارس‌، ‌که‌ خسرو پرويز ‌بود‌ و ‌من‌ جمله‌ ‌به‌ قيصر سلطان‌ روم‌ و ‌من‌ جمله‌ ‌به‌ نصاراي‌ نجران‌ اما سلطان‌ عجم‌ فارس‌ بي‌ احترامي‌ كرد و نامه حضرت‌ ‌را‌ پاره‌ كرد و دستور قتل‌ حضرت‌ ‌را‌ داد. ‌بر‌ حكومت‌ حجاز چون‌ نامه‌ ‌او‌ رسيد، حضرت‌ خبر دادند ‌که‌ شبانه‌ شكم‌ خسرو ‌را‌ پاره‌ كردند تاريخ‌

جلد 14 - صفحه 358

گذاشتند مطابق‌ ‌در‌ آمد ‌که‌ ‌اينکه‌ يكي‌ ‌از‌ معجزات‌ ‌آن‌ حضرت‌ ‌بود‌ خبر غيبي‌ و باعث‌ شد ‌که‌ حكومت‌ حجاز ‌به‌ شرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شود و اما قيصر روم‌ احترام‌ گذاشت‌ و تحف‌ و هدايا فرستاد و ‌لو‌ ‌به‌ شرف‌ اسلام‌ مشرف‌ نشد و اما نصاراي‌ نجران‌ عده‌اي‌ فرستادند ‌براي‌ تحقيق‌ ‌تا‌ قضيه‌ ‌به‌ مباهله‌ كشيد ‌که‌ شرحش‌ گذشت‌ و ‌اينکه‌ سبب‌ شد ‌که‌ مسلمين‌ نسبت‌ ‌به‌ روم‌ خوش‌ ‌بين‌ شدند و نسبت‌ بفارس‌ بدبين‌ ‌تا‌ جنگي‌ ‌بين‌ فارس‌ و روم‌ اتفاق‌ افتاد و روميها شكست‌ خوردند و فارس‌ غالب‌ شد ‌اينکه‌ باعث‌ ‌هم‌ و غم‌ مسلمين‌ شد ‌اينکه‌ آيه شريفه‌ نازل‌ شد ‌که‌ خبر داد غُلِبَت‌ِ الرُّوم‌ُ روميها مغلوب‌ شدند.

فِي‌ أَدنَي‌ الأَرض‌ِ مفسرين‌ ‌براي‌ ادني‌ الارض‌ ‌که‌ كجا بوده‌ اختلافي‌ كردند و لكن‌ ظاهر ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ مراد سرحد مملكت‌ روم‌ ‌باشد‌ ‌که‌ مجاور سرحد مملكت‌ فارس‌ بوده‌ ‌است‌.

وَ هُم‌ مِن‌ بَعدِ غَلَبِهِم‌ سَيَغلِبُون‌َ ‌که‌ ‌اينکه‌ يكي‌ ‌از‌ معجزات‌ قرآن‌ ‌است‌ ‌که‌ خبر مي‌دهد ‌که‌ ‌به‌ همين‌ زودي‌ ‌که‌ مفاد سيغلبون‌ ‌است‌ روميها ‌بر‌ فارس‌ غالب‌ خواهند شد و ‌اينکه‌ خبر باعث‌ دلگرمي‌ و فرح‌ مسلمين‌ شد و ‌در‌ اثر ‌اينکه‌، جمعي‌ بشرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شدند و مسلمين‌ انتظار داشتند ‌که‌ چه‌ موقع‌ ‌اينکه‌ خبر بمقام‌ ظهور مي‌رسد، ‌آيه‌ نازل‌ شد.

]

(آیه 3)- «و این شکست در سرزمین نزدیکی واقع شد» (فِی أَدْنَی الْأَرْضِ).

منظور از «ادنی الارض» (سرزمین نزدیک) سرزمین ایرانیان بوده است یعنی در محلی واقع شد که نزدیکترین نقطه میان ایران و روم بود.

سپس اضافه می‌کند: «و آنها (رومیان) بعد از مغلوبیت به زودی غلبه خواهند کرد» (وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ).